Patholoog die dood Chovanec onderzocht: ‘Geen proces? Totaal onverklaarbaar!’

Volgens de raadkamer van Charleroi was de dood van Jozef Chovanec (38) zijn eigen schuld. De 31 verdachten, waaronder het medisch team en de agenten, zijn buiten vervolging gesteld. ‘Deze gang van zaken is zeer merkwaardig’, zegt forensisch patholoog Wim Van de Voorde die onderzoek deed naar Chovanec’ dood.

De beelden van de agente die een Hitlergroet doet bij Jozef Chovanec in een cel staan op ons netvlies gebrand. Op die beelden was ook te zien hoe agenten, die bewuste 23 februari 2018, minutenlang op Chovanec’ lichaam zaten en een deken over zijn hoofd trokken. De Slovaakse man zou eerder die dag worden teruggevlogen naar zijn thuisland vanop de luchthaven van Charleroi, maar zou zich agressief gedragen hebben tegenover een stewardess. Na tussenkomst van de luchtvaartpolitie bepaalde een dokter dat hij ‘geschikt was om te worden opgesloten in een politiecel’.

Chovanec begon zich in de cel vreemd te gedragen. Later zou blijken dat het ging om het excited delirium syndroom, waarbij hij volledig in overdrive ging, extreem agressief werd en de orders van politie en hulpverleners negeerde. Iemand in die toestand lijkt buitengewoon sterk, wordt niet moe ondanks sterke inspanning en is ongevoelig voor pijn.

Wat is het ‘excited delirium syndrome’, de aandoening die Jozef Chovanec fataal werd?

Hij kreeg een kalmeringsspuit, een minuut later een hartstilstand en overleed op 27 februari in het ziekenhuis. Die dag oordeelt een onderzoeksrechter na overleg en op basis van de beschikbare beelden dat er geen disciplinaire zaak wordt opgestart. Pas als die beelden publiek worden in 2020, twee jaar na de feiten, gaat de bal aan het rollen.

De weduwe van Chovanec, Henrieta Chovancova, dient dan een klacht in. 31 verdachten, waaronder agenten en ambulanciers worden onderzocht, maar gisteren bleek dat ze geen van allen in vervolging worden gesteld. Chovanec’ dood zou zijn eigen schuld zijn omdat hij zijn hoofd tegen een muur bonkte. Chovancova gaat hiertegen in beroep.

Het is diezelfde vrouw die hoogleraar Wim Van de Voorde (UZ Leuven) contacteerde om de dood van haar man te onderzoeken. Van de Voorde is sinds 1997 actief als forensisch patholoog. Hij is een autoriteit binnen het vak als auteur van het Nederlandstalig standaardwerk Handboek Forensische Geneeskunde. Eerder was hij onder andere betrokken bij de zaak Jonathan Jacobs en deed hij ook in Nederland al onderzoek naar politietussenkomsten met de dood tot gevolg.

Knack kon hem telefonisch interviewen na het nieuws van de niet-doorverwijzing.

Wim Van de Voorde: In de zaak Chovanec en in alle zaken waarbij ik betrokken was, sta ik aan niemands kant. Ik sta aan de kant van de waarheidsvinding. Ik weiger nagenoeg alle tegenexpertises, maar in dit geval – en dat op zich is al veelzeggend – vond ik het belangrijk mijn bijdrage te leveren. Al wie mij vraagt voor een tegenexpertise zeg ik eerlijk: “Ik ga niet zeggen wat u wilt dat ik zeg. Ik ga zeggen wat ik denk dat bijdraagt aan de waarheid.” Al is dat in België blijkbaar niet de gewoonte, want bij tegenexpertises wordt de degene die betaalt vaak naar de mond gepraat.

‘Hoe moeten mensen als Jonathan Jacob en Jozef Chovanec worden “aangepakt”?’

In dit geval werd u gevraagd door de weduwe van Chovanec om het overlijden van haar man te onderzoeken. Kreeg u inzage in het hele dossier?

Van de Voorde: De onderzoeksrechter heeft me toegang gegeven tot alle nodige stukken. Inclusief het autopsierapport, de verslagen van de gerechtsdeskundigen, de verhoren van de agenten en de originele beelden van in de cel. Die laatste weliswaar zonder geluid, want er zouden geen geluidsopnamen geweest zijn.

Is uw eigen onderzoek gehoord binnen het gerechtelijk onderzoek?

Van de Voorde: Ja, op vraag van de verdediging en met toestemming van de onderzoeksrechter heeft er zelfs een gesprek plaatsgevonden tussen mij en de twee Waalse artsen die waren aangesteld als gerechtsdeskundigen. Maar die kwamen tot een totaal andere conclusie wat betreft de doodsoorzaak. (volgens hen overleed Chovanec aan een hersenletsel doordat hij met zijn hoofd tegen de muur had gebonkt, nvdr)

Zij hebben mijn argumenten en conclusie gehoord. Op dat vlak was de tegensprekelijkheid gewaarborgd. Alleen stel ik vast in hun finale rapport dat men op geen enkele manier met mijn argumenten rekening heeft gehouden. Dat is hun goed recht, maar ik denk er het mijne van. Ook twee Slowaakse forensisch pathologen hebben zich trouwens over de zaak gebogen. Hun conclusies zijn zeer gelijklopend met de mijne.

Uw conclusie is dat Chovanec gestorven is door verstikking?

Van de Voorde: Dat is te kort door de bocht. Het is een heel complex gegeven. Over de grond van de zaak ga ik in de media niet in detail gaan. Er is blijkbaar al een klacht ingediend voor schending van het geheim van onderzoek; niet door mij trouwens. Het debat over de eigenlijke doodsoorzaak moet gevoerd worden voor de rechtbank. Het debat in de media lijkt nu al volop bezig, maar ik doe daar niet aan mee.

Mijn stelling is genoegzaam bekend en komt niet overeen met die van de gerechtsdeskundigen die menen dat Chovanec is gestorven door eigen toedoen. Volgens mijn onderzoek is het verloop van de ganse interventie met de verschillende actoren minstens medeverantwoordelijk voor zijn overlijden.

Waarom denkt u dat uw argumenten niet zijn gehoord?

Van de Voorde: De gerechtsdeskundigen moeten in eer en geweten zelf oordelen of ze rekening houden met mijn tegenargumenten. Dat is hun eigen beslissing. Degelijke tegenargumenten tegen mijn argumentatie en conclusie heb ik echter nooit gehoord of gelezen.

Het excited delirium syndroom en plots overlijden van een persoon in die toestand wanneer die in bedwang wordt gehouden, is materie die bij de politie en ook bij forensische artsen niet zo goed bekend is. Al bestaat er uiteraard specifieke wetenschappelijke literatuur over. Er zijn twee mogelijkheden. Ofwel kent men het syndroom niet, ofwel wenst men daar geen rekening mee te houden. In dat laatste geval heeft men die wetenschappelijke literatuur bewust genegeerd. Ik heb hun die informatie in elk geval aangereikt.

‘Hoe moeten mensen als Jonathan Jacob en Jozef Chovanec worden “aangepakt”?’

‘De doofpotten in de zaak-Chovanec rammelen luider dan een steelband’

Komt het vaker voor dat er een dergelijke onenigheid is tussen experten over iets zo fundamenteels als de doodsoorzaak?

Van de Voorde: Dat de meningen zó uiteenlopen, heb ik haast nog nooit meegemaakt, nee. Het enige geval dat me voor de geest staat, is de zaak-Wesphael (oud-politicus van Ecolo Bernard Wesphael werd op1 november 2013 in Oostende aangehouden op verdenking van moord op zijn vrouw Véronique Pirotton. In 2016 werd hij vrijgesproken van doodslag, omdat er redelijke twijfel bleef over de schuldvraag; nvdr). Ook toen kwamen de tegenexperten tot een andere conclusie dan de West-Vlaamse gerechtsdeskundigen. In dat geval is de assisenrechtbank die tegenexpertise uiteindelijk gevolgd.

In de zaak Chovanec ben ik natuurlijk overtuigd van mijn gelijk, maar het is uiteindelijk aan een rechtbank om daarover te oordelen.

Dat finale oordeel komt er misschien niet, want de 31 mogelijke verdachten in de zaak zijn niet doorverwezen. Alleen als de weduwe van Chovanec in beroep wint, komt er überhaupt een proces. Wat vindt u van de niet-doorverwijzing?

Van de Voorde: Die beslissing is niet alleen onwijs, maar ook totaal onverklaarbaar. Het feit dat er zo’n tegengestelde opinies over de doodsoorzaak zijn, vraagt er juist om om die wél voor te leggen aan een rechtbank. Er is nood aan een grondig debat in de beslotenheid van een rechtszaal. Deze gang van zaken is zeer merkwaardig. Dat heb ik nog nooit meegemaakt.