‘Overbevolking gevangenissen: quota voor gedetineerden zijn de olifant in de kamer’

‘Om de overbevolking van de gevangenissen voor eens en voorgoed achter ons te laten, volstaat het dus het maximum aantal gedetineerden ook wettelijk vast te leggen’, schrijft een groep van gevangenisdirecteurs, advocaten en academici na de voorstelling van de beleidsverklaring van minister van Justitie Annelies Verlinden (CD&V).

Terecht noemt Minister van Justitie Annelies Verlinden de overbevolking van de gevangenissen een prangende problematiek die zowel de humane als de effectieve strafuitvoering in de weg staat.  Zij noemt diezelfde strafuitvoering ook het sluitstuk van de strafrechtsketen.

De laatste Minister die het aantal gedetineerden wist terug te dringen was Koen Geens. Hij  zette een streefcijfer voorop. Het aantal gedetineerden mocht niet boven de 10.000. 

Even is dat streefcijfer ook gehaald. De politieke wil om het aantal gedetineerden te beperken, werkte dus.  Alle actoren binnen de keten richtten er zich naar.

Om de overbevolking van de gevangenissen voor eens en voorgoed achter ons te laten, volstaat het dus het maximum aantal gedetineerden ook wettelijk vast te leggen.  De keten zal er zich naar schikken. Dat leert ons de ervaring.

Die ambitie vinden we helaas niet in de huidige beleidsverklaring terug. Voor een zoveelste keer stelt een minister haar hoop op capaciteitsuitbreiding enerzijds en repatriëring van gedetineerden zonder wettige verblijfstitel anderzijds.  Dat zijn net maatregelen die magistraten toelaten geen rekening te moeten houden met een beperkte opsluitingscapaciteit. Het ‘aanzuigeffect’ dat op zo’n beleid volgt, is al ten overvloede aangetoond.

Indien in dezelfde beleidsverklaring bovendien een hele rij verstrengingen en strafverzwaringen worden aangekondigd, om aan het gevoel van straffeloosheid tegemoet te komen, is het niet moeilijk te voorspellen dat we in de vicieuze cirkel van de overbevolking rond zullen blijven hangen.

Penitentiaire quota leggen op het eerste zicht de mogelijkheid om straffen in uitvoering te brengen aan banden, maar dat is slechts schijn.

De overbevolking die door gebrek aan quota blijft aanslepen en de ontvolkingsmaatregelen die daar om humanitaire en veiligheidsredenen steeds op volgen zijn net de grootste oorzaken van het gevoel van straffeloosheid. Uitgesproken straffen komen plots in de wachtrij en/of gedetineerden worden haastig vrijgesteld zonder uitgewerkte reclasseringsplannen. 

Dit alles kan vermeden worden als rechterlijke beslissingen rekening houden met de beschikbare capaciteit, voor beklaagden, veroordeelden en geïnterneerden.

In een ander luik van de beleidsverklaring lezen we dat de rechterlijke orde meer  beheersautonomie krijgt.  Dat moet rechtbanken er toe aanzetten om hun beperkte middelen zo efficiënt mogelijk in te zetten.  Waarom zou een beperkt aantal cellen daar geen deel van mogen uitmaken?  

We weten allemaal wat er gebeurt als de middelen onbeperkt zijn en de rekening kan doorgeschoven worden naar een ander.  In casu wordt de rekening al decennia naar de gevangenissen doorgeschoven, naar penitentiair personeel dat voortdurend in een crisissituatie moet werken, naar gedetineerden die wachten op alles waar ze volgens de wet recht op hebben, naar slachtoffers die bang uitkijken naar hoe en wanneer hun dader wordt vrijgesteld.

De beleidsverklaring staat vol goede voornemens.  De minister wil onder andere een humaan detentiebeleid.  Niemand twijfelt aan haar intenties. 

Maar niemand twijfelt er aan dat alle opgesomde maatregelen om dat beleid humaan te maken staan of vallen met de overbevolking.

Differentiatie in de strafuitvoering, de uitbouw van kleinschalige detentie, de strijd tegen de drughandel binnen de muren, aparte afdelingen voor zware criminelen of seksuele delinquenten, zelfs het ambitieuze en goede plan van de Minister om meer rekening te houden met de slachtoffers worden gecompromitteerd door de overbevolking en de voortdurende druk die daarvan uitgaat op heel het strafrechtssysteem.

De penitentiaire beleidsraad, in het leven geroepen om professioneel advies uit te brengen aan de politiek was duidelijk: de overbevolking van onze gevangenissen kan enkel duurzaam bedwongen worden door een regulering van de penitentiaire capaciteit. Waarom vinden we van die redelijkheid dan geen woord terug in de beleidsverklaring?

Wellicht omdat er geen politieke consensus over kon gevonden worden.  In de politiek wijkt de rede al te dikwijls voor de emoties.

Daarom zullen opnieuw vele middelen verspild worden. Goede plannen zullen uitgehold worden. De overbevolking binnen het ‘sluitstuk van de strafrechtsketen’  zal alle andere schakels immers blijven contamineren, zoals ze inmiddels al meer dan 30 jaar doet, met een grote ontevredenheid bij grote delen van de bevolking over justitie in haar geheel en met de roep om weer nieuwe verstrengingen en strafverzwaringen tot gevolg.

Penitentiaire quota zijn de olifant in de kamer. Niemand durft het dier in de ogen te kijken. Geheel, maar dan ook geheel ten onrechte.

Pieter Van Caeneghem namens de Federatie van Vlaamse Gevangenisdirecteurs, Prof. Tom Vander Beken, Prof. Kristel Beyens, Prof. Tom Daems, Prof. An-Sofie Vanhouche, Filip Van Hende (advocaat), Philip Daeninck (advocaat), Kati Verstepen (voorzitter Liga voor Mensenrechten), Bauke De Bie, Marlies Gailliaert, Bieke De Loof, Sara De Hantsetters, Kaat van Houdt, Hans Claus namens vzw De Huizen.