Advocate Issabel De Fré: ‘Het is niet omdat je tongzoent met iemand, dat je ook akkoord gaat met penetratie’
‘Twee mensen die te dronken zijn om nog overeind te blijven staan, moeten gewoon geen seks met elkaar hebben’, zegt advocate Issabel De Fré na de heisa rond de verkrachtingszaak in Leuven.
Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag is alcohol vaak de grote boosdoener, zeker onder studenten in het nachtleven.
Ook in de sterk gemediatiseerde Leuvense verkrachtingszaak speelde alcohol een grote rol. De dader, een geneeskundestudent, werd schuldig bevonden aan de verkrachting van een medestudente die manifest te dronken was om nog toestemming te kunnen geven voor seks.
Hij kreeg weliswaar geen straf. Het parket liet inmiddels weten dat het tegen de uitspraak in beroep gaat. De zaak is alweer een testcase voor het nieuwe seksuele strafrecht, waarin de notie toestemming centraal staat.
Toestemming voor seksuele handelingen is er evident niet bij bedreigingen of geweld. Maar ook niet, aldus het nieuwe strafwetboek, ‘wanneer de seksuele handeling is gepleegd door gebruik te maken van de kwetsbare toestand van het slachtoffer ten gevolge van onder meer angst, invloed van alcohol, verdovende middelen, psychotrope stoffen of enige andere substantie met een soortgelijke uitwerking, een ziekte of een handicapsituatie, waardoor de vrije wil is aangetast’.
‘Een rechter beoordeelt dus niet alleen of een slachtoffer te dronken was, maar ook of de dader dat wist of had moeten weten.’
Volgens advocate Issabel De Fré, gespecialiseerd in zedenzaken, probeert het nieuwe strafrecht een precieze definitie te formuleren van wat toestemming inhoudt. ‘Maar eigenlijk is dit louter een opsomming van voorwaarden en omstandigheden waardoor er mogelijk geen sprake meer is van toestemming. Een sluitende definitie is het zeker niet. De lijst van de omstandigheden is om te beginnen niet exhaustief. En de rechter moet nog altijd kijken naar de specifieke feiten en omstandigheden, en dan de zaak in zijn geheel beoordelen.’
Het is dus niet omdat er alcohol in het spel is, dat er per definitie geen sprake is van toestemming?
Issabel De Fré: Nee, de alcohol moet de vrije wil van het slachtoffer zo hebben aangetast, dat het slachtoffer onmogelijk nog met die seksuele handeling kon instemmen of zich ertegen verzetten. Bij gewoon iets drinken, of licht aangeschoten of misschien zelfs wat dronken zijn, kan er nog altijd toestemming zijn. De rechter zal altijd een afweging maken op grond van álle elementen. Ook moet worden aangetoond dat de dader zich bewust was van de toestand van het slachtoffer en daar misbruik van heeft gemaakt.
Een rechter beoordeelt dus niet alleen of een slachtoffer te dronken was om vrijwillig te kunnen instemmen, maar ook of de dader dat wist of had moeten weten. Dat is nóg een nuance. Uiteindelijk is het begrip toestemming, ondanks het aanvankelijke doel van de wetgever, in de wet zodanig breed en ook ietwat flets geformuleerd, dat ik het soms problematisch vind.
Kunnen rechters daardoor in vergelijkbare zedenzaken tot verschillende vonnissen komen?
De Fré: Absoluut. Ik heb recent nog grote ogen opgezet. Die zaak ging niet specifiek over alcohol, al was er alcohol bij betrokken, maar over kwetsbare slachtoffers met een mentale beperking. Het ene meisje was 14, het andere 17, dus seksueel meerderjarig, maar met de mentale leeftijd van een kind van 8. Die meisjes werden meegenomen naar een kraakpand en dronken daar alcohol. Weliswaar vrijwillig, maar hoeveel vrije wil heeft iemand die geestelijk eigenlijk een kind is? Beseft zij echt wat ze doet?
Er waren twee daders. De man die seks had met het veertienjarige slachtoffer is veroordeeld tot vier jaar cel. De man die seks had met het net seksueel meerderjarige slachtoffer is vrijgesproken, ondanks de aanwezigheid van alcohol en ondanks haar verstandelijke beperking. De rechter oordeelde dat het niet honderd procent zeker was dat er op geen enkel moment toestemming was gegeven. Dan is er dus twijfel, en daarom is die man vrijgesproken, onder het nieuwe seksuele strafrecht.
‘Het is een gemiste kans dat de rechtbank niet uitgebreider gemotiveerd heeft waarom de dader schuldig is, maar toch geen straf heeft gekregen. De gevolgen voor de man die is veroordeeld zijn gigantisch.’
Ook dat nieuwe strafrecht, waarin de notie toestemming veel beter is uitgewerkt dan in het oude strafrecht, zal voor opschudding blijven zorgen?
De Fré: Zeker, en ik begrijp ook de recente consternatie over de uitspraak in Leuven. Dat is altijd zo in gevoelige materies, maar rechters gaan in dit soort zaken doorgaans niet over één nacht ijs. Wel vind ik het een gemiste kans dat de rechtbank niet uitgebreider heeft gemotiveerd waarom de dader schuldig is bevonden aan verkrachting, maar toch geen straf heeft gekregen. De consequenties daarvan zijn niet te overzien. De gevolgen voor de man die is veroordeeld zijn gigantisch. Terwijl de rechter met zijn uitspraak juist het tegenovergestelde beoogde.
Maar in dit geval oordeelde de rechter wel dat het slachtoffer onmogelijk toestemming had kunnen geven voor seks met de dader?
De Fré: Precies. Er zijn beelden waarop te zien is hoe de studente verschillende keren valt op straat en nauwelijks nog op haar benen kan staan.
De dader zelf had ook gedronken, en was dus misschien ook niet meer goed in staat om de signalen van het slachtoffer te interpreteren. Geldt dat niet als een verzachtende omstandigheid?
De Fré: Die dader kiest er uiteindelijk zelf voor om zich in die staat te brengen. Goed, in deze zaak hebben ze kennelijk ook gepraat over persoonlijke dingen, hij is meegewandeld naar het kot van haar vriendin waar ze normaal gezien had moeten blijven slapen, ze hadden gekust… Dus dit is geen man die zat te wachten op een makkelijk slachtoffer om op zijn kot te misbruiken.
Mannen moeten goed beseffen dat toestemming op elk moment kan worden ingetrokken. Het is niet omdat je tongzoent met iemand dat je ook akkoord gaat met penetratie. Het is niet omdat je vaginale seks met iemand hebt, dat je ook instemt met anale of orale seks. Maar eigenlijk komt het erop neer dat twee mensen die te dronken zijn om nog overeind te staan, gewoon geen seks met elkaar moeten hebben.
De seksuele praktijk is misschien een stuk morsiger dan wat de nieuwe strafwet voor ogen heeft?
De Fré: Goed, maar dit nieuwe seksuele strafrecht wil natuurlijk ook een enorme mentaliteitsverandering teweeg brengen. Er is nu uitdrukkelijk bepaald dat toestemming een vrijwillig gegeven akkoord is, dat ook non-verbaal kan zijn, en dat consent bijvoorbeeld niet kan worden afgeleid uit de afwezigheid van verweer.
Een dronken toestemming kan juridisch dus soms toch een toestemming zijn?
De Fré: Het komt erop neer dat de alcohol of om het even welke andere substantie iemands vrije wil zodanig moet hebben aangetast, dat die persoon onmogelijk nog vrij kon beslissen. En dat moet dan in de rechtbank door het openbaar ministerie worden aangetoond, want de verdachte geniet het vermoeden van onschuld.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier