‘Justitie heeft meer dan een imagoprobleem’

Gewezen strafrechter Walter De Smedt reageert op de column van Amir Bachrouri dat justitie in ons land een imagoprobleem heeft.

Amir Bachrouri heeft gelijk. Justitie heeft minstens een imagoprobleem. Bovendien is het niet enkel een imagoprobleem. Ook justitie heeft de ruk naar rechts ondergaan. Het beleid van de justitieminister geworden zakenadvocaat Koen Geens heeft daarvoor gezorgd. Het gaat daarbij niet enkel over witte en conservatieve mannen. (In Antwerpen bijvoorbeeld zijn er meer vrouwen.) Het gaat vooral over de plaats en de rol van de burger in de strafprocedure. Het is net alsof die daarr niet meer in thuis hoort.

Uit de onderzoeken naar de Bende van Nijvel bleek al de sterk overmatige rol van het parket bij het bepalen van de onderzoekspistes en van de onderzoeksstrategie. Later was het ook een terechte eis van de Witte Marsen dat justitie menselijker en transparant moest worden.

De wet-Franchimont (aangenomen in 1998) trachtte daar wat aan te doen. De opdracht van de onderzoeksrechter werd verfijnd. Hij moest alle maatregelen nemen die de rechtscolleges in staat moeten stellen met kennis van zaken te oordelen. In de procedure over de operatie Kelk, de huiszoekingen en inbeslagnames bij de kerk, werd deze opdracht miskend. Alle in beslag genomen overtuigingsstukken werden in zeer betwiste omstandigheden teruggegeven zodat geen enkel rechtscolleges nog met kennis van zaken kan oordelen.

De overmatige rol van de procureur werd evenmin teruggebracht tot wat die is, deze van een procespartij. Door de eerste versie van de afkoopwet werd de procureur zelfs een rechter die oordeelt of een vervolging kan afgekocht worden zodat de strafrechter er niet meer bij te pas komt. Minister Geens en de procureurs-generaal wilden de burger ook zijn toegang tot de rechter, bij toepassing van de burgerlijkepartijstelling, afschaffen.

Hoewel alle procespartijen met gelijke wapens moeten strijden is dat in de werkelijkheid anders. In de praktijk beslist de procureur wat al dan niet wordt vervolgd, wat al dan niet kan worden bemiddeld of afgekocht, en wat er al dan niet wordt uitgevoerd.

Wanneer een burger zich daartegen verzet wordt dat als inmenging in zijn privilege bekeken. Een burgerlijkepartijstelling of een rechtstreekse dagvaarding door een burger verkrijgt hoegenaamd niet dezelfde aandacht als de vordering van de procureur.

Anderzijds vertoont het parket ook een ware pleinvrees wanneer het om politiek geladen en maatschappelijk belangrijke dossiers gaat. Geseponeerde dossiers waarin politici betrokken zijn, blijven vertrouwelijk. Dossiers waarin bouwpromotoren betrokken zijn eveneens. Aan corruptie wordt, zelfs wanneer verslagen van Audit Vlaanderen er alle elementen van aantonen, weinig of niets gedaan.

Het grootste probleem bij justitie zit niet in de vaststelling dat er enkel witte mannen of vrouwen onder de zwarte toga zitten. Omdat een behandeling voor de strafrechter openbaar en tegensprekelijk gebeurt is dat zichtbaar zodat er wat kan aan gedaan worden. Wat de procureur beslist wanneer hij een zaak niet aan de strafrechter voorlegt gebeurt niet openbaar en niet op tegenspraak. Het blijft vertrouwelijk, geheim. Wanneer het over terrorisme-dossiers gaat is deze aangehouden geheimhouding zelfs in de wet voorzien. Zelfs indien een burgerinfiltrant daarbij met machtiging van de procureur misdrijven stelt volstaat het dat de procureur het als een straf uitsluitende grond van verschoning beoordeelt om een behandeling voor de strafrechter uit te sluiten.

De vraag of deze toestand tot klassenjustitie leidt is evident. In de procedures over de operatie Kelk ging het over de klasse van de clerus. De afkoopwet werd gemaakt om de klasse van de grote fraudeurs uit de wind te zetten. Geseponeerde dossiers over wantoestanden in de bouwsector laten de klasse van de bouwpromotoren hun gang gaan. Dit zijn stuk voor stuk helemaal andere dan dat over Reuzegom.

Dat de burger door al dit soort zaken zijn vertrouwen in justitie is verloren, is dan geen wonder. Justitie zou zichtbaar moeten gebeuren, zichtbaar voor de burger Dat is echter steeds minder het geval. TV-uitzendingen over gerechtszaken of nog meer uitleg op school, zullen daar niets aan wijzigen. De enige echte verantwoording voor een behoorlijke justitie zit in de openbaarheid van een tegensprekelijke procedure, en in de uitleg die een rechter geeft bij de motivatie van zijn vonnis. Dat zijn ook de vereisten van het “eerlijk” proces.