Federaal procureur Frédéric Van Leeuw: ‘We moeten erg waakzaam zijn voor drugsliquidaties’

Federaal procureur Frédéric Van Leeuw, een van ‘s lands hoogste magistraten, neemt afscheid. Een exitgesprek over de dossiers die hem hebben geraakt. ‘Justitie regionaliseren? Drugscriminelen komen niet meer bij van het lachen.’

‘Er is veel gebeurd sinds ik in 2014 aan deze job begon’, zegt Frédéric Van Leeuw, een van de hoogste magistraten van ons land en het gezicht van de strijd tegen terrorisme en georganiseerde misdaad. ‘Ik ben veranderd, de wereld is veranderd. Er waren de terroristische aanslagen in Zaventem en Maalbeek, maar we krijgen ook te maken met álle wereldwijde veiligheidscrisissen. Met Operatie Sky ECC konden we 30.000 profielen van hoofdzakelijk drugscriminelen identificeren. Onze operatie Zero, ook wel ‘Propere handen’ genoemd, liet het Belgische én internationale voetbal daveren op hun grondvesten. Het federaal parket was betrokken bij het dossier over de gestolen tand van Patrice Lumumba. Dat klinkt misschien onbelangrijk, maar ik word er door elke Congolees over aangesproken. Er is de nakende rechtszaak over de drie paters die in Guatemala werden vermoord, het dossier van de gestolen Congolese kinderen en we worden ingeschakeld als er vermoedens zijn dat een Belg vermoord of ontvoerd wordt in het buitenland, zoals onlangs gebeurde met Natacha de Crombrugghe in Peru.’

Of met Olivier Vandecasteele in Iran?

Frédéric Van Leeuw: Wij waren daarbij betrokken omdat ons parket de Iraanse terrorist Assadollah Assadi arresteerde en liet veroordelen.

Wat vindt u van de kritiek op zijn vrijlating: een terrorist in ruil voor een burger die volgens sommigen onvoorzichtig was geweest?

Van Leeuw: Kritiek mag, maar wij zijn wel het enige Europese land dat het aandurfde om een diplomaat-terrorist van dat kaliber te laten veroordelen én hem voor vijf jaar op te sluiten. Sommige landen met meer middelen en een grotere internationale impact durfden dat niet. Bovendien zijn we erin geslaagd om nog vier andere Europese gijzelaars te bevrijden.

U bent niet de enige topmagistraat wiens mandaat afloopt.

Van Leeuw: We zijn met achttien, onder wie de procureur-generaal van het Hof van Cassatie, de eerste voorzitter van het Hof van Cassatie, de procureur van Luik, zijn collega in Limburg, de eerste voorzitter van het hof van beroep van Brussel, de procureur-generaal van Brussel en Antwerpen, de eerste voorzitter van het hof van beroep van Brussel enzovoort.

Daarmee gaat mogelijk veel ervaring verloren.

Van Leeuw: De afwisseling van topfuncties is een essentieel kenmerk van een democratie. (fijntjes) In het Rusland van Vladimir Poetin is dat niet het geval.

Wat gaat u doen?

Van Leeuw: Daar spreek ik nu nog niet over.

Bent u tevreden over uw palmares?

Van Leeuw: Door de vele uiteenlopende dossiers is het een ontzettend boeiende job, maar ook omdat ik als federaal procureur aanwezig ben in overlegorganen die niet rechtstreeks met justitie te maken hebben. Ik vertegenwoordig justitie bij de federale politieraad, bij een platform met verschillende sociale diensten of de FOD Financiën. Eigenlijk overal waar fraude of misdrijven kunnen voorkomen.

Kortom, u hebt een heel breed zicht op alles wat kan mislopen in dit land.

Van Leeuw: De blik van velen is vaak onnodig negatief. Neem nu Qatargate, het corruptieschandaal in het Europees Parlement. Daaruit concludeer ik niet dat het politieke systeem rot is en dat alle parlementsleden corrupt of corrumpeerbaar zijn, maar wel dat het onderzoek bewijst dat wij een sterke rechtsstaat hebben, die een eind kan maken aan afwijkende praktijken.

Wat was uw hoogtepunt als federaal procureur? Het verijdelen van een terroristische aanslag door de onderzoekscel in Verviers in 2015?

Van Leeuw: Dat was niet alleen mijn verdienste, maar het was wel een succes. Ook Sky ECC is een gamechanger. Maar er is ook een ‘kleiner’ dossier dat me persoonlijk raakte: dat van Congolese kinderen die gestolen werden om ze te verkopen in het adoptiecircuit (Van Leeuw is zelf vader van enkele adoptiekinderen, nvdr). Ik kan geen details geven want de zaak is niet afgehandeld, maar voor dat dossier ben ik samen met de onderzoeksrechter naar Congo gereisd. Wij troffen er een kind van tien, elf jaar aan dat gestolen was uit een dorp en duizend kilometer verder was achtergelaten in een grauwe steeg in Kinshasa. Wij hebben de Congolese autoriteiten daarop aangesproken en wilden het kind terugbrengen. De lokale autoriteiten vonden dat geen goed idee, maar enkele weken later kreeg ik een filmpje van een Belgische journalist waarin de vader België bedankt voor de redding van zijn kind. Dat heeft me wel geraakt.

Wat was het dieptepunt? De aanslagen in Zaventem en Maalbeek in 2016?

Van Leeuw: Die hebben me zeker getekend.

Tijdens een vorig interview met Knack zei u dat er nog andere aanslagen waren verijdeld. Toen kon u daar niet veel over zeggen. Nu wel?

Van Leeuw: Liever niet. Wij zijn onlangs wel tussenbeide gekomen bij een mogelijke aanslag, en drie dagen na de aanslagen in Brussel hebben we een terroristische cel in de buurt van het Franse Argenteuil opgerold. Daar was een groot wapenarsenaal aanwezig. Op het Meiserplein in Brussel arresteerden we iemand van die cel die zijn dochter als levend schild wilde gebruiken. Dat zegt iets over de ernst van de feiten. Maar ik vind nog altijd dat je daarover het best terughoudend communiceert. Door veel te communiceren speel je de terroristen in de kaart: zij willen angst en verdeeldheid zaaien.

U vroeg zich in dat interview ook af wat justitie beter had kunnen doen. Weet u het al?

Van Leeuw: Het jaar van de parlementaire onderzoekscommissie was ongetwijfeld het moeilijkste. We zaten toen in een crisis en vreesden nieuwe aanslagen. Tegelijk moesten we ons verantwoorden in het parlement.

Hoe kijkt u daarop terug?

Van Leeuw: Positief. De meeste van onze voorstellen zijn aanvaard, zoals het oprichten van een cel slachtofferhulp bij het federaal parket. Terroristische aanslagen en georganiseerde criminaliteit hebben een enorme impact op de slachtoffers. Het verdriet over een gedood gezinslid kun je niet wegnemen met slachtofferhulp, maar het is wél goed dat je op het parket terechtkunt bij iemand die naar je luistert. Daarnaast is een overleg georganiseerd waar informatie van alle veiligheidsdiensten op een gestructureerde manier wordt uitgewisseld. Dat is uniek. Franse en Nederlandse collega’s komen bij ons kijken.

Als procureur hebt u ook oog voor het menselijke en niet alleen voor het puur juridisch-technische?

Van Leeuw: Justitie kan menselijk zijn, maar wordt soms als onmenselijk aangevoeld. Daarom is het belangrijk dat justitie stilaan beter communiceert. Dan gaat het niet gaat over de namen van verdachten bekendmaken, wel over goed uitleggen waar we mee bezig zijn en waarom we doen wat we doen. België heeft een juridisch systeem met sterke garanties voor de burger. Alleen al het feit dat er zo lang gepraat werd over de gesloten boxen voor de verdachten van de terroristische aanslagen in Brussel bewijst dat we in een rijpe democratie leven.

In die zaak pleitte u lang voor een behandeling door beroepsrechters en niet voor een hof van assisen.

Van Leeuw: Dat doe ik nog altijd. Ik zeg het met alle respect voor de juryleden die zich hiervoor maandenlang vrijmaken, maar die zaken zijn te ingewikkeld. Dat geldt ook voor dossiers rond georganiseerde criminaliteit. Het gaat vaak om zeer veel en heel uiteenlopende criminele feiten, gebundeld in één dossier. Straks beginnen de rechtszaken van twee kopstukken uit het drugsmilieu die aan ons land zijn uitgeleverd. Ik ben er geen voorstander van om die voor te leggen aan een volksjury, maar eigenlijk ben ik ook niet voor een correctionalisering. Dat zou betekenen dat ze automatisch een lagere straf kunnen krijgen voor de zwaarste feiten.

Verdient Salah Abdeslam een tweede kans nadat hij zijn straf heeft uitgezeten, als dat al zou kunnen?

Van Leeuw: Daarover moet de strafuitvoeringsrechtbank oordelen. Het is een theoretische discussie. Hij is al veroordeeld voor terrorisme in Frankrijk. In België kreeg hij een gevangenisstraf van twintig jaar voor andere feiten en straks volgt de uitspraak voor het hof van assisen van Brussel. Maar hij kan ook een tweede kans krijgen in de gevangenis. Ik hoop dat hij tot een andere manier van denken komt en schuldinzicht krijgt. Ik ben wel blij dat de doodstraf is afgeschaft. Onze justitie dient niet om wraak te nemen.

Wat vindt u van de zaak-Sanda Dia?

Van Leeuw: Daar ben ik niet bij betrokken.

Begrijpt u de jongeren die spreken van klassenjustitie?

Van Leeuw: Ik vind het goed dat erover gedebatteerd wordt. Als justitie zo gepercipieerd wordt, moeten we onszelf ter discussie stellen. Ik heb minder begrip voor invloedrijke politici die hun mening verkondigen over een dossier dat ze niet kennen.

Zoals de partijvoorzitters Sammy Mahdi (CD&V) en Charles-Louis Bouchez (MR)?

Van Leeuw: Geen commentaar.

In een tweet had u het over ‘Les justiciers TikTok c’est le Far-West’

Van Leeuw: Dan heb ik het ook over een influencer (Acid, nvdr) die zich plots belangrijk genoeg vindt om namen te noemen. Waarom? Omdat hij daarmee persoonlijk kan scoren én geld kan verdienen. We moeten opletten dat we geen vuur aansteken dat we niet meer kunnen controleren. Het stamcafé van de Reuzegommers is na een raid compleet vernield. Wat is het volgende? Dat iemand van die Reuzegommers fysiek wordt aangevallen? Willen we dat? Waar stopt het dan?

En die politici?

Van Leeuw: Rechters passen de wetten toe die politici in het parlement aannemen. Als politici dat geen goede wetten vinden of als ze de straffen te licht vinden, dan moeten ze die aanpassen en niet de rechters aanvallen.

Herinnert u zich nog de dag dat men u kwam zeggen: ‘Chef, we hebben de code van berichtendienst Sky ECC gekraakt’?

Van Leeuw: Dat was ongelooflijk spannend. In december 2019 konden we voor het eerst de metadata van het bedrijf Sky Global onderscheppen en zo versleutelde berichten van de criminele onderwereld ontvangen. Even later, begin 2020, konden we de encryptiecode kraken en de inhoud van die berichten lezen. Sky Global maakte reclame voor zijn zogezegd onkraakbare communicatie. We wisten dat het criminele milieu die technologie gebruikte. Plots hoorden we iemand aan de telefoon zeggen dat hij van plan was om X te liquideren. Iemand anders vertelde dat er die dag via schip Y tonnen cocaïne Antwerpen zou binnenvaren enzovoort. Er volgden drie zeer spannende weken, waarin Nederlandse, Franse en Belgische magistraten en agenten de klok rond samenwerkten om te beslissen welke berichten we doorlieten en waar we meteen moesten ingrijpen. En dat moesten we voorzichtig doen, om te vermijden dat de criminelen doorhadden dat we aan het meeluisteren waren.

Jean-François Eap, de Canadese eigenaar van Sky Global, had een beloning van een miljoen dollar uitgeloofd voor wie zijn code kon kraken.

Van Leeuw: Ik wacht nog altijd op zijn cheque. Misschien moet ik straks een gerechtsdeurwaarder sturen.

Wat heeft die operatie opgeleverd?

Van Leeuw: (neemt zijn smartphone) Wacht, ik hou er een fiche van bij op mijn telefoon. We hebben 30.000 profielen getraceerd uit het drugsmilieu, waarvan enkele duizenden in België alleen. Het gaat om één miljard communicaties. In België zijn 529 dossiers geopend met 3250 verdachten. Op dit ogenblik is nog een duizendtal verdachten opgesloten. SKY ECC geeft een heldere en unieke inkijk in de wereld van die criminelen, hoe ze georganiseerd zijn en over welke enorme middelen ze beschikken. Allemaal zeer ondermijnend voor onze samenleving.

Wordt er nog altijd afgeluisterd?

Van Leeuw: Ik zet mijn joker in. De wet laat het toe. Voilà.

Drugscriminelen worden almaar brutaler. Ze gooien met granaten in Antwerpen, proberen de minister van Justitie te ontvoeren. Wat is het volgende?

Van Leeuw: Hopelijk geen liquidaties bij daglicht, zoals in Nederland. We moeten daar erg waakzaam voor zijn. België is zeker geen narcostaat, maar het drugsmilieu is wel in staat om daar een doel van te maken.

Is de politieke overheid daarop voorbereid?

Van Leeuw: Ik vrees dat er straks gepraat zal worden over een nieuwe ronde in de staatshervorming en dat daarbij de regionalisering van justitie op tafel komt. Dat is nu al voor een stukje het geval. Gaan wij een nieuwe grens creëren waardoor er nóg meer tijd en energie verloren gaat aan overleg en coördinatie tussen de regio’s? Ik denk dat sommige drugscriminelen niet meer bijkomen van het lachen wanneer ze horen dat de bevoegdheden over justitie in België opgedeeld worden.

Voelt u zich voldoende beschermd?

Van Leeuw: Onlangs vertelde een van mijn bodyguards dat ik van alle Belgen het langst deze vorm van bescherming ‘geniet’. Leuk is anders, maar het went.

Zijn er concrete aanwijzingen van een bedreiging?

Van Leeuw: Dat wisselt. Soms is een opschaling nodig. Tijdens mijn jaren als federaal procureur is dit land helemaal anders gaan denken over veiligheid. Kort nadat ik benoemd was, moest ik naar een vergadering op het kabinet van toenmalig premier Elio Di Rupo (PS). Ik kende daar niemand en niemand kende mij. Dus wandelde ik er op mijn gemak binnen zonder dat iemand mij iets vroeg. Op de eerste verdieping vergiste ik mij van gang en plots stond ik in het kantoor van de premier. Dat zou nu niet meer kunnen. We zijn minder naïef, maar dat gaat wel ten koste van onze vrijheid. We vergaderen ook steeds vaker zonder telefoons. Elke smartphone kan gebruikt worden voor spionage.

Is er ook bij u spyware ontdekt?

Van Leeuw: Daar kan ik geen antwoord op geven.

Is ons land de afgelopen jaren veiliger of onveiliger geworden?

Van Leeuw: België is een van de veiligste landen ter wereld. Sommigen roepen dat hier van alles misloopt. Maar dit is Mexico niet. We hebben het geluk in een land te leven waar de meeste criminele fenomenen onder controle zijn.

Wat zijn de belangrijkste uitdagingen voor uw opvolger?

Van Leeuw: Cybercriminaliteit. Aan het begin van mijn carrière als magistraat bestond de smartphone niet. Nu lopen we de hele dag rond met een krachtige computer waaraan we bijna alles toevertrouwen. De criminelen weten dat ook. Dat is een gigantische uitdaging voor justitie.

U bent een sociaal geëngageerd mens. Wat vindt u van de groeiende onverdraagzaamheid in onze samenleving?

Van Leeuw: Dat is het gevolg van angst. Als je bang bent, ontwikkel je onredelijk gedrag. We betalen veel belastingen in dit land, maar meer dan de helft daarvan gaat naar de sociale zekerheid. Dat zou toch voor enig vertrouwen moeten zorgen. Het tegenovergestelde gebeurt. Veel angst is onredelijk. Ik zie bijvoorbeeld angst voor vluchtelingen die hier aanspoelen. Dat is toch niet ons grootste probleem? Ik ben banger voor wat in Oekraïne gebeurt. Rusland heeft maar één minuut nodig om een kernbom op Brussel te laten vallen. Maar daar ligt niemand wakker van, wel van enkele sukkelaars die door de woestijn ploeteren en op de Middellandse Zee hun leven riskeren om naar hier komen.