‘Justitie heeft – op zijn minst – een serieus imagoprobleem’

Justitie heeft – op zijn minst – een serieus imagoprobleem.

Wanneer is recht dusdanig recht dat het krom wordt? Een vreemde vraag, misschien, maar wel een waar ik me geregeld het hoofd over breek.

Er gaat geen cursus recht voorbij waarin de scheiding der machten – en het systeem van checks and balances dat daaraan ten grondslag ligt – wordt gevierd. Wetgevende, uitvoerende en rechterlijke organen dienen de macht te delen om concentratie van die macht te vermijden. Want, zoals de volkswijsheid luidt, te veel macht in één hand werkt misbruik in de hand.

Alleen is de vraag wat naast rechtvaardige procedures wordt verstaan onder die checks and balances. Als student in de rechten gebeurt het weleens dat je een rechtszaal binnenwandelt. Een vaststelling die zowel medestudenten als mezelf is opgevallen: in geen enkele rechtszaak, in welke rechtstak dan ook, zetelde een biculturele rechter. Een schril contrast met de bevolking van de steden waarin veel rechtbanken uitspraken doen over gelijk of ongelijk, schuld of onschuld.

Wanneer wordt dat gebrek aan diversiteit een bedreiging voor de uitspraken die worden geveld? Wanneer wordt de implicit bias – die we allemaal hebben, dus ook biculturele burgers – zo allesoverheersend dat hij het zicht vertroebelt? Zeker in een ‘majority-minority city’, waar de meerderheid uit minderheden bestaat, zoals in mijn geliefde Antwerpen, lijkt dat me problematisch.

Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat juridische uitspraken door een divers zetelend korps verbeteren: er ontstaat meer debat tussen rechters, vanuit verschillende perspectieven kunnen zaken geduid worden. Sommigen gaan zelfs zo ver dat ze menen dat een diverse rechtbank een essentieel onderdeel is van een onpartijdig en eerlijk proces. Ik ben geneigd het eens te zijn met de stelling dat een veelheid aan perspectieven het rechter alleen maar rechter maakt en daarmee dus minder krom. Een kind van praktisch geschoolde ouders zal misschien andere accenten leggen dan een kind van stamboommagistraten.

En toch blijft de magistratuur sukkelen met die diversiteit. Wanneer de perceptie bestaat dat eerlijke rechtspraak is voorbehouden aan een select gezelschap van rijke machthebbers – de echo van de Reuzegom-zaak zindert nog na – heeft justitie op zijn minst een serieus imagoprobleem.

Wat zijn de plannen van de volgende federale regering om het vertrouwen van praktisch geschoolden in justitie te herstellen? Hoe gaat justitie meer biculturele profielen aantrekken? Welke inspanningen heeft justitie daar de afgelopen twintig jaar al voor geleverd?