Jan De Groote
‘Avondklok onwettig? Raad van State blaast hier warm en koud tegelijk’
‘Welk signaal geeft de Raad van State hier eigenlijk mee?’ vraagt advocaat na een recente uitspraak over de avondklok op oudejaarsnacht in Anderlecht.
De avondklok. Die hoogst uitzonderlijke maatregel die we voor het eerst in oorlogstijd zagen. Later om het coronavirus te bestrijden op een ogenblik dat we geen enkele andere keuze hadden. Het alternatief was toen volgens de regering het terug op slot gooien van de hele maatschappij.
Intussen hebben we, zoals voorspeld, de avondklok al enkele keren weten terugkomen. In Willebroek om hangjongeren tegen te gaan. Nu in Anderlecht voor –16-jarigen. Niet alleen jongeren op het verkeerde pad. Nee. Álle –16-jarigen. Zonder onderscheid en dus ook het overgrote merendeel dat niets mispeutert.
Dat was niet naar de zin van enkele ouders die naar de Raad van State trokken. De auditeur, die de Raad van State een onafhankelijk advies geeft, oordeelde dat de avondklok onwettig was, maar dat de ouders een onvoldoende nadeel ondervinden voor een (administratief) kortgeding. De zaak was voor de auditeur dus niet hoogdringend (genoeg).
Op 30 december 2024 volgde de Raad van State dat advies.
De Raad oordeelde dat de avondklok op het eerste gezicht inderdaad onwettig was. De ouders hadden dus gelijk. De Raad vond echter ook dat er onvoldoende sprake was van hoogdringendheid om over te gaan tot schorsing.
De maatregel is dus op het eerste gezicht onwettig. En er gebeurt verder niets.
Dat is bekritiseerbaar. De wetgever heeft namelijk op 20 januari 2014 de procedure voor de Raad van State hervormd. Vroeger moest er voor een schorsing sprake zijn van een “moeilijk te herstellen ernstig nadeel” voor een schorsing. De wetgever vond dat een véél te subjectief begrip waarmee eigenlijk alles (en dus niks) mogelijk was. Er werd gekozen voor het begrip “spoedeisendheid”.
De bedoeling van de wetgever was duidelijk: burgers moesten beschermd worden tegen een overheid die onwettig handelde. Of het nadeel nu groot, of klein is. De wetgever koos voor spoedeisendheid. Wanneer een normale procedure te laat zou komen, is er sprake van spoedeisendheid.
De gemiddelde doorlooptijd voor de Raad van State is 2 jaar. Voor een ‘gewone’ schorsingsprocedure is dat 6 maand. Die komen dus allebei te laat.
De Raad van State legde de wil van de wetgever daarentegen naast zich neer en ging gewoon verder met het “ernstig nadeel”.
Welk signaal geeft de Raad van State hier eigenlijk mee? Niet alleen negeert de Raad van State daarmee de wet van 20 januari 2014, maar de Raad toont dat de overheid onwettig mag optreden, zolang het maar “een beetje” is.
Het had ook anders gekund. De Raad van State had perfect kunnen argumenteren dat de zaak spoedeisend was, omdat elke andere procedure te laat zou komen en de grondrechten van de burgers wel degelijk werden aangetast. Ook al is het, volgens de Raad, maar “een beetje”.
De Raad had echter ook kunnen argumenteren dat ouders recht hebben om op oudejaarsavond een andere keuze te maken dan gedwongen bij hun net geen 16-jarige puber te blijven. Dat ook ouders recht hebben op een privéleven.
Door te oordelen dat ‘het allemaal zo erg niet kan zijn’, doet de Raad van State net hetzelfde als de burgemeester van Anderlecht. Die oordeelde ongetwijfeld ook dat de avondklok voor één avond moest kunnen. De hinder daarvan is voor de burger beperkt. Het is maar “een beetje”.
Het is teleurstellend om te zien dat de overheidswaakhond bij uitstek de redenering van de burgemeester van Anderlecht afkeurt om exact dezelfde redenering te volgen en het beroep dan te verwerpen.
Sta mij toe om daar even cynisch van te worden.
De Raad van State heeft als taak de overheid terug te fluiten wanneer ze onwettig handelt. De onwettigheid hier, bestaat er (o.a.) uit dat de Anderlechtse burgemeester ook andere maatregelen had kunnen treffen dan een avondklok, zoals bijv. een samenscholingsverbod.
Zelfs bij de redenering dat het “maar een beetje” is, mag een overheid slechts optreden wanneer ze gewoonweg niet anders kan. Een beetje is al teveel, wanneer er voor de overheid alternatieven zijn.
De Raad van State blaast dus warm en koud.
Enerzijds is een beetje avondklok niet zo erg. Anderzijds is een beetje avondklok onwettig omdat het te erg is.
Er wordt hiermee nog een signaal gegeven, maar dan aan de Anderlechtse jongeren. Zij moeten wetten en verordeningen naleven; en zich gedwee opstellen bij een (zoveelste) identiteitscontrole. De wet is de wet. Voor hen dan toch. Niet voor de overheid. Die mag de wet naast zich neerleggen. Tenminste, een beetje.
Iedereen weet dat zo’n avondklok onwettig is. Het enige wat we nu ook nog weten, is dat het weinig zin heeft om via de rechter te eisen van een overheid dat zij – net zoals u en ik – de wetten van het land naleeft.
Ten slotte wordt nog een signaal gegeven aan de overheid zelf, die grijpt naar een (te) verregaande maatregel om de openbare orde te handhaven. Waarom doet de overheid dat eigenlijk?
De werkelijke reden is het feit dat de politie te weinig personeel heeft om de daadwerkelijke amokmakers zelf aan te houden. Justitie heeft dan weer te weinig middelen om ze te berechten. Het is veel eenvoudiger om dan maar álle jongeren, ook zij die niets op hun kerfstok hebben, thuis te houden met hun ouders.
Dat amokmakers de gevolgen moeten dragen van hun baldadigheden, daar kan niemand tegen zijn.
Wat niet evident is, is dat overheid steeds vaker kiest voor het preventief afnemen van de vrijheid van niet enkel de amokmakers, maar van iedereen, om zo een falend politie- en justitiebeleid toe te dekken. Om nog maar te zwijgen van het falende sociale beleid in zogenaamde probleemwijken.
Kunnen we aanvaarden dat een overheid zonder onderscheid iedereen sanctioneert, enkel en alleen omdat ze haar eigen zaken niet op orde krijgt? Of erkennen we het terug het principe dat een overheid de wetten van het land moet naleven, en dat ze die dus ook niet “een beetje” mag schenden?
Jan De Groote is advocaat grondwettelijk recht bij Cottyn Lawyers. Hij is gastprofessor aan VUB en assistent staatsrecht aan de UHasselt. Hij is ook voorzitter van de VUB Alumni en lid van de denktank ELENI.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier