‘Alleen een samenleving die investeert, kan de vicieuze cirkel voor geïnterneerden doorbreken’

Margot Cloet (Zorgnet Icuro) staat stil bij de wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg, en de ‘flessenhals’ in de Forensisch Psychiatrische Centra (FPC).

Eerder deze week getuigden verschillende patiënten die verblijven in het Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) in Antwerpen op VRT NWS dat ze klaar zijn om door te stromen naar een andere – lees: minder zware en minder beveiligde – zorgvorm. Maar in die “gewone” vormen van geestelijke gezondheidszorg vinden ze geen plaats of zijn ze niet welkom. Die “flessenhals” in de FPC’s is inderdaad een realiteit, maar slechts één element in een complexe zorgketen waar meerdere barrières de doorstroom tussen zorgvormen bemoeilijken.

Forensisch Psychiatrische Centra vangen personen op die een misdrijf pleegden maar wegens hun psychische aandoening niet in de gevangenis kunnen verblijven. Het FPC biedt hen een beveiligde zorgvorm waar ze ook een behandeling krijgen en werken aan hun herstel. De uitstroom uit de FPC’s loopt moeilijk. De eerste reden voor de flessenhals ligt in het hoge aantal mensen dat jaarlijks het etiket “geïnterneerde” krijgt ten opzichte van het aantal personen dat opnieuw in vrijheid wordt gesteld. Die verhouding is 4 op 1, een opvallend onevenwicht, dat zich in veel mindere mate voordoet in Franstalig België. Hier ontstaat al een eerste blokkage in het systeem. Te weinig geïnterneerden raken in een FPC, en moeten langer in de gevangenis blijven waar de behandelmogelijkheden quasi onbestaande zijn. Tegelijk is het wachten op het geplande FPC in Aalst, waar geïnterneerden met nood aan een lange behandelperiode kunnen verblijven.

De moeilijke doorstroom zet zich vervolgens door in andere vervolg-zorgvormen, ná een verblijf in een FPC. In de psychiatrische ziekenhuizen met een forensisch zorgaanbod verblijven op hun beurt mensen die “klaar” zijn en wachten op beschikbare plaatsen in een lichtere zorgvorm met meer zelfstandigheid: forensisch beschut wonen, aangepaste zorgvormen voor mensen met een beperking, mobiele begeleiding aan huis, regulier beschut wonen, Psychiatrische Verzorgingstehuizen en andere woonvormen. En ook daar knelt het schoentje: er is te weinig aanbod voor beschut wonen, mensen vinden geen betaalbare woning op de (sociale)huurmarkt of een aangepaste tewerkstelling. Op die manier moet een geïnterneerde tal van wachttijden doorlopen vóór hij terug kan keren naar de samenleving.

Oplossingen zijn niet eenvoudig. Het gaat over het verhogen van de behandelcapaciteit, maar ook over een goede forensische crisiszorg. Een forensisch behandeltraject verloopt met vallen en opstaan. Er bestaat een aanbod van time-out en crisisbedden maar die zijn meestal volzet. De beperkte crisiscapaciteit zorgt er ook voor dat zorgaanbieders met een lager beveiligingsniveau het risico niet aandurven om bepaalde geïnterneerden op te nemen. Want op wie kan de reguliere zorgaanbieder rekenen als er plots tijdelijk nood is aan een hoger beveiligde zorgomkadering? Op korte termijn is er specifiek nood aan de uitbouw van het ambulante forensisch behandelaanbod, mobiele teams en de ondersteuning van de andere zorgvormen in de samenleving. Hiervoor zullen alle overheden moeten samenwerken, inclusief de lokale besturen. Om de vicieuze cirkel te doorbreken zijn een voldoende toegankelijk woningaanbod en het versterken van het sociaal weefsel even belangrijk als de uitbouw van hoogbeveiligde FPC’s.

Investeren in de zorg voor gedetineerden en geïnterneerden is niet iets waarvan de samenleving wakker ligt. Slechts sporadisch kunnen zij rekenen op een collectieve verontwaardiging. Toch zijn ze onze aandacht meer dan waard. De meerderheid zijn kwetsbare mensen, met een bovengemiddelde fysische en psychische zorgnood. Ze komen uit een moeilijke opvoedingssituatie, zijn niet of nauwelijks geschoold, waren soms dakloos, hadden vóór hun internering al gezondheidsproblemen…

Zij komen ook ooit opnieuw vrij. Uit onderzoek weten we dat op langere termijn meer dan de helft van wie een misdrijf pleegde, recidiveert en dat een aangepaste behandeling en meer welzijn dat risico op herval substantieel kan verminderen. We hebben er dus alle belang bij om in die kwetsbare groep te investeren op alle echelons in de samenleving. Alleen zo kunnen we de vicieuze cirkel helpen doorbreken.

Margot Cloet is gedelegeerd bestuurder van Zorgnet-Icuro.