‘Agressie in gevangenissen: dit stresserend angstklimaat is niet vol te houden’

‘Hoeveel slachtoffers moeten er nog vallen in de Belgische gevangenissen’, vraagt gevangenisdirecteur Serge Rooman na een recente reekt van gevallen van agressie. ‘De problemen die aan de basis liggen, zijn jammer genoeg structureel.’

Opnieuw een gitzwart weekend in de gevangenissen. Agressie en dreiging met agressie beheerste alweer het nieuws. De gevangenissen van Antwerpen en Merksplas waren, opnieuw, de plaats waar het onheil gebeurde. De weken daarvoor was het Turnhout, Oudenaarde, enz …   Of het nu te wijten is aan de toenemende frustraties tegen gevolge van de overbevolking of aan de agressieve acting-out van problematische patiënten in detentie, het eindresultaat is het zelfde: de teller van nieuwe slachtoffers stijgt onrustbarend en dat laat zich gevoelen in de gevangenissen.

Op de afdeling tot bescherming van de maatschappij (ABM) te Merksplas waar een 200-tal geïnterneerden verblijven wordt de situatie met bepaalde patiënten als “onhoudbaar” ervaren door de personeelsleden. Het werkklimaat op de afdeling(en) waar deze patiënten wordt beheerst door angst.

Zeer concrete vragen als “Zal ik deze avond gewoon naar huis kunnen gaan?”, “Wat zeg ik tegen mijn kinderen?”, “Wie is de volgende?” zijn de dagelijkse realiteit. Telkens opnieuw is er de angst om de kamerdeur te openen bij sommige patiënten. Het psychisch welzijn van onze personeelsleden komt hierdoor danig in gedrang wanneer dergelijke situaties blijven aanhouden. En dit laatste is jammer genoeg het geval. Dit stresserend angstklimaat is op termijn niet vol te houden en weegt ook op de behandeling van alle andere patiënten waar de omgang niet problematisch mee is. Zowel personeelsleden als patiënten zijn hier de dupe van een neerwaartse spiraal.

Het probleem dat aan de basis ligt, is jammer genoeg structureel. En het lijkt erop dat niemand deze hete aardappel durft aan te raken. Er bestaat namelijk een relatief kleine groep geïnterneerden met zeer problematisch gedrag inzake agressie. Deze groep belandt steeds terug in de gevangenissen op de ABM’s. Hun traject verloopt meestal als volgt. Na hun officiële internering verblijven ze een tijdje op een ABM van een gevangenis. Daarna worden ze doorverwezen naar een forensisch psychiatrisch centrum (FPC) voor een behandeltraject. 

Sedert de oprichting van de FPC’s in Antwerpen en Gent hebben vele geïnterneerden een intensief behandeltraject kunnen doorlopen. De moderne infrastructuur, het aangepaste medische personeelskader en de onderliggende behandelvisie bepalen het succes van deze centra. Ondanks de kinderziektes moeten we toch vaststellen dat patiënten er doorstromen. Ook de zeer problematische geïnterneerden worden er opgenomen. Het probleem ontstaat echter als deze patiënten in de centra opnieuw zeer agressief uit de hoek komen en slachtoffers maken.

(Lees verder onder de preview.)

Dan ontstaat dezelfde personeelsdynamiek van de gevangenissen in de FPC’s.  De behandelaars van de FPC’s zijn dan slachtoffer geworden en zien een verdere opname van de patiënt niet zitten. De behandelequipe heeft dan rust nodig om naderhand terug het behandeltraject op te nemen (en zelfs dat laatste is niet steeds het geval). De patiënten worden dan terug overgebracht naar een AMB van een gevangenis. Ze komen dan terecht in een instelling waar zowel het infrastructurele als de medisch-therapeutische omkadering absoluut niet het niveau haalt van een FPC. Ironisch genoeg komt de “gevaarlijke” patiënt dan terecht in een setting die in elk opzicht minder aangepast is om hem op te vangen en dus potentieel gevaarlijker is. Het personeel van de gevangenissen (zowel het bewakend personeel als het behandelend personeel) betaalt dan het gelag: nieuwe slachtoffers, zoals dit weekend, zijn het gevolg. Het valt met gewoon gezond verstand te voorspellen dat nieuw agressief gedrag zich zal stellen als alle factoren die het kunnen milderen niet in voldoende mate aanwezig zijn in de ABM’s van de gevangenissen.

Een nuchtere analyse kan alleen maar tot de conclusie komen dat de gevaarlijkste patiënten uit een FPC niet kunnen overgebracht worden naar een minder uitgeruste setting zoals deze in de gevangenissen. Wie dit organiseert, organiseert eigenlijk een onaanvaardbare risicovolle omgeving  waarin met hoge waarschijnlijkheid nieuwe slachtoffers zullen vallen.

De FPC’s moeten met hoogdringendheid middelen krijgen om afdelingen te creëren waar gevaarlijke patiënten kunnen verblijven na incidenten. Deze afdelingen zijn zuivere time-out afdelingen waar tijdelijk het behandelplan gestaakt wordt en op een verpleegplan wordt overgegaan. Ze staan los van de behandelafdelingen en worden bemand door andere personeelsleden waarbij bijzondere veiligheidsmaatregelen voorzien worden.

Het is onaanvaardbaar om de gevangenissen en met name haar personeelsleden zomaar aan hun lot overlaten met deze gevaarlijke patiënten. Wie neemt het initiatief om de hete aardappel eindelijk aan te raken?