De zaak-Costa is niet uniek: hoe advocaten hulpjes van drugscriminelen worden

Twee advocaten zijn verdacht van lidmaatschap van een criminele organisatie in de zaak-Costa. Het is geen alleenstaand geval. Meerdere strafpleiters schenden hun beroepsgeheim, laten zich betalen met misdaadgeld en worden handlangers van drugsbendes.

Een van de grootste Belgische drugsprocessen ooit, de zaak-Costa, ligt maanden stil door een wrakingsverzoek. 55 beklaagden staan er terecht voor de invoer van tonnen cocaïne uit Zuid-Amerika met een vermoedelijke winst van 3,5 miljard euro.  

Dat het proces verzandt in een procedureslag mag niet verbazen, met een leger advocaten in de rechtszaal. Wat wél verbaast, is dat er niet alleen advocaten opduiken in de verdediging, maar ook op de beklaagdenbank. Het parket verdenkt ex-advocaat Hugo* (67) en advocaat Patrick* (48) van ‘lidmaatschap van een criminele organisatie’. 

De politie deed in 2020 een huiszoeking bij advocaat Hugo. Na zijn arrestatie verbleef hij twee weken in voorhechtenis. Na zijn vrijlating werd hij door een psychiater arbeidsongeschikt verklaard en stopte hij dus de facto als advocaat. Nu is hij met pensioen. 

Het parket klaagt hem aan wegens lidmaatschap van een drugsbende en ‘misbruik van inzage van het strafdossier’. Zijn advocaat Gert Warson ‘pleit voor vrijspraak’: ‘Hugo heeft voldoende afstand bewaard tegenover de drugscriminelen die hij verdedigde. Door psychische druk en buitensporig harde behandeling door de politie is mijn cliënt ingestort en heeft hij blijvende posttraumatische stress opgelopen. Daardoor heeft hij nooit meer zijn beroep kunnen uitoefenen.’

De andere beklaagde advocaat, Patrick, is vandaag wel gewoon actief als advocaat. Een van zijn voormalige cliënten was de Limburgse drugsbaron Lucio Aquino, die ook verdachte is in Costa. Patrick smokkelde een brief van Aquino uit de gevangenis. Zijn raadsman stelt dat hij vreest inkomen te verliezen als zijn naam in de pers komt.

Over de rol van Patrick, Hugo en andere advocaten in het drugsmilieu schreef misdaadjournalist Joris van der Aa een column in Gazet van Antwerpen. Hij vindt het ‘gênant om te zien hoe sommige strafpleiters zich gedragen als hijgerige handlangertjes van topcriminelen’.

Icarus

Dat sommige advocaten als helpers van drugscriminelen opereren, is niet nieuw. Het bekendste voorbeeld is Pol Vandemeulebroucke. Toen hij nog advocaat was, nodigde hij drugscriminelen uit op zijn verjaardagsfeest. Van der Aa parafraseert Vandemeulebroucke: ‘Er stond voor duizend jaar bak aan de toog.’ Zijn innige band met cliënten uit het drugsmilieu brak Vandemeulebroucke zuur op. Tijdens het feest werd er ingebroken bij hem thuis. Een gast had van de gelegenheid gebruikgemaakt om zijn collectie Rolexen te stelen.

De Icarus van de Antwerpse strafpleiters viel. In 2021 werd Vandemeulebroucke in beroep veroordeeld tot één jaar effectieve celstraf omdat hij ‘voor een dikke enveloppe’ had bemiddeld in een conflict over een verdwenen lading van 400 kilogram cocaïne. De rechter oordeelde dat hij daarmee een volwaardig lid van de drugsbende was. Een jaar later schrapte de tuchtraad hem als advocaat.   

Net voor Kerstmis 2024 werd de ex-advocaat opnieuw gearresteerd door de federale politie. Hij zou plannen hebben gesmeed om verloren gegane drugsladingen te recupereren door ze per helikopter over te laten vliegen naar het Verenigd Koninkrijk.

Criminoloog Hans Nelen (Maastricht University): ‘Dat advocaten strafrechtelijk vervolgd worden is eerder uitzonderlijk, maar binnen het tuchtrecht zijn er de laatste jaren heel wat gevallen die duidelijk maken hoe kwetsbaar advocaten zijn wanneer ze te dicht tegen het drugsmilieu aanschurken.’

Drie voorrechten maken advocaten kwetsbaar voor misbruik door drugscriminelen: hun beroepsgeheim, hun toegang tot gevangenissen en hun kennis om financiële constructies op te zetten.

1. Het beroepsgeheim

‘Als een cliënt zijn advocaat uitnodigt om een voetbalmatch op de Bosuil mee te pikken en ze babbelen daar over privézaken, is er in se geen regel die dat verbiedt’, zegt advocaat Jan Meerts, die zich als bestuurder bij de Orde van Vlaamse Balies (Advocaat.be) met deontologie bezighoudt. ‘Maar als de band te nauw wordt, is dat problematisch. Een advocaat is per definitie partijdig, maar moet in die partijdigheid zijn onafhankelijkheid bewaren. Strikte regels daarover bestaan niet.’  

De grijze zone in de relatie tussen advocaat en cliënt is dus breed. ‘Ons beroepsgeheim is heilig, want het waarborgt een eerlijk proces. Alleen zo kan de advocaat het standpunt van de cliënt eerlijk verdedigen. Als we het beroepsgeheim van de advocaat loslaten, komen we terecht in toestanden van totalitaire regimes waar de advocaat de cliënt kan aangeven.’

Criminoloog Nelen bevestigt met een kanttekening: ‘Die vertrouwensrelatie mag er niet toe leiden dat de advocaat in de zak zit van de cliënt. Kopstukken in de georganiseerde misdaad kunnen nogal dwingend opereren. Door intimidatie en bedreiging kunnen ze de handelingsvrijheid van de advocaat inperken.’

Meerts begrijpt dat het beroepsgeheim van advocaten voor veel burgers wraakroepend is. ‘Er zijn een aantal advocaten in Brussel en Antwerpen die heel veel drugscriminelen verdedigen. Als Kris Luyckx of Walter Damen in Terzake opdraaft, zegt de kijker: “Als hij nu eens zou zeggen wat hij weet, dan is de helft van de drugszaken opgelost.” Zo werkt het natuurlijk niet, hè.’

‘Escobar van Kasterlee’

Drugsbaronnen kunnen dat elementaire beroepsgeheim van de advocaat misbruiken. Jurist Florian Van Tichelt (KU Leuven) doet doctoraatsonderzoek naar ‘verwijtbare betrokkenheid van advocaten bij criminaliteit’: ‘Dat de communicatie tussen een advocaat en zijn cliënt vertrouwelijk is, maakt die communicatiekanalen ook interessant voor criminele organisaties.’

Toenmalig advocaat Hugo zou op zijn kantoor een contact georganiseerd hebben tussen een familielid van Tom Bastiaanse – ‘de Escobar van Kasterlee’ is hoofdverdachte in de zaak-Costa – en enkele Nederlanders. 

Hugo’s advocaat Gert Warson spreekt die versie tegen: ‘Hugo werd geraadpleegd door de echtgenote en de buitenlandse advocaat van zijn cliënt, waarna een afspraak werd belegd met een familielid. Ongevraagd verschenen er samen met het familielid ook enkele andere personen op deze afspraak. Hugo heeft hen zo goed en zo kwaad mogelijk de deur gewezen.’

Criminoloog Nelen: ‘Vanwege de geheimhouding van de relatie met de cliënt is het zeer ongebruikelijk dat de politie een advocatenkantoor zal aftappen. In Nederland zijn al advocaten in beeld gekomen omdat ze hun kantoorfaciliteit lieten gebruiken door criminelen. De criminelen vroegen de advocaat dan ‘om een paar uur te gaan lunchen’ en besproken dan zaken die het daglicht niet kunnen verdragen. De advocaat die zoiets toelaat, steekt zijn kop in het zand.’

Hugo zou ook info uit een strafdossier gelekt hebben naar drugscriminelen. ‘Dat klopt niet, mijn cliënt is daar zelfs niet over ondervraagd’, stelt Warson. Aan de rechter om te oordelen. 

Advocaat Basil Saen, gespecialiseerd in witteboordencriminaliteit: ‘99 procent van de advocaten misbruikt het beroepsgeheim niet, maar het klopt dat daar een spanningsveld bestaat. Als men agressief optreedt tegen advocaten met huiszoekingen op kantoren en telefoontaps, dan komt ons beroepsgeheim onder druk te staan.’

Natuurlijk komt de intimidatie ook van de drugscriminelen zelf. Daarom waarschuwt Meerts strafpleiters die drugsbazen verdedigen ‘om zeer scherpe grenzen te trekken’. ‘Te vaak verdedigen advocaten twee of drie personen van dezelfde bende. Er bestaat geen harde deontologische regel die dat verbiedt. In die drugsbendes is vaak een hiërarchie waarbij de kleine jongens betaald worden door de drugsbazen om iets te verzwijgen of de schuld op hen te nemen. Als een advocaat dan meerdere verdachten verdedigt, is de onafhankelijkheid weg.’

2. Toegang tot de gevangenis

Stel dat u een drugscrimineel bent en u wilt een lid van een andere bende afdreigen, maar die persoon zit in de cel en is dus niet te bereiken. U zou dan een advocaat kunnen inschakelen.

Die taak volbracht advocaat Sofian B. op 14 december 2021: hij ging in de gevangenis van Namen hoofdverdachte van drugssmokkel Eridan M.G. afdreigen in opdracht van ‘Antwerpenaren’. Het ging over een lading cocaïne en meer dan een half miljoen euro die bij huiszoekingen in beslag waren genomen. 

In oktober 2024 veroordeelde de Brusselse correctionele rechtbank Sofian B. als lid van een drugsbende tot veertig maanden opsluiting. Volgens het parket was de actie van de (ondertussen ex-)advocaat ‘een poging van de georganiseerde misdaad om onze gevangenissen te infiltreren’. 

Dat advocaten als enigen contact mogen hebben met verdachten die onder strikte voorwaarden in (voor)hechtenis zitten, maakt hen kwetsbaar. Nelen: ‘Als het kopstuk van een crimineel netwerk wordt opgepakt, bestaat de vrees dat hij zijn criminele activiteiten voortzet vanuit de cel. Justitie staat dan geen enkel bezoek of communicatie toe, behalve met de eigen advocaat. Doordat de advocaat het enige contact is met de buitenwereld, kan de crimineel hem misbruiken als boodschapper.’

Dat is exact waarom advocaat Patrick verdacht is in de zaak-Costa. Zijn cliënt, drugsbaron Lucio Aquino, zat begin 2021 vast in de hulpgevangenis van Leuven. Een cipier had een Sky ECC-telefoon binnengesmokkeld, waarmee hij zijn drugszaken kon blijven regelen. Helaas voor Aquino, in februari werd hij betrapt: weg communicatie met de buitenwereld.

Op 1 maart 2021 bezocht Patrick Aquino in de cel en kreeg hij een brief overhandigd. Patrick smokkelde die uit de gevangenis en overhandigde die later op de dag aan Aquino’s echtgenoot.

‘Dat was onverstandig en naïef,’ geeft Patrick’s advocaat toe, ‘maar hij wist niet wat de inhoud van de brief was.’ Aquino’s brief ging het niet over de mooie ogen van zijn vrouw, maar bevatte instructies over wat zijn bendeleden, die nog op vrije voeten waren, moesten voorliegen aan de politie. De inhoud van de brief werd verder verspreid via chatberichten. Patrick’s smokkelactie doorkruiste dus het gerechtelijk onderzoek.

3. Financiële constructies

In de wandelgangen van justitie is er sprake van gedoogbeleid voor de betaling van advocaten met drugsgeld. Juridisch vormt dat een complex probleem, stelt doctoraatsonderzoeker Van Tichelt: ‘In principe hoeft een advocaat inderdaad geen onderzoek te doen naar de herkomst van het geld waarmee hij betaald wordt. Alleen wanneer er concrete aanwijzingen zijn dat de gelden voortkomen uit een misdrijf, moet de advocaat die onderzoeken.’ 

In 2023 ontving de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI), die witwas tegengaat, 77.363 meldingen van verdachte verrichtingen. Slechts 14 daarvan kwamen van advocaten, dat is 0,02 procent. Meerts: ‘Het beroepsgeheim overrulet de plicht van de advocaat om bij vermoeden van witwas via de stafhouder (de baas van de balie, nvdr) melding te doen bij de CFI. Een advocaat mag zijn eigen cliënt niet verklikken.’  

Nelen: ‘Als een advocaat vermoedt dat een cliënt hem betaalt met illegaal verworven inkomsten, zal hij dan doorvragen? Dan is hij dief van zijn eigen portemonnee.’ ‘Het is een zeer dunne koord tussen zuiver handelen en het recht van verdediging voor iedereen waarborgen’, zegt advocaat Meerts. ‘Ieder heeft het recht om vrij zijn advocaat te kiezen, net zoals je ook mag kiezen naar welke dokter je gaat.’  

Met het verschil dat een crimineel die een groot fortuin heeft opgebouwd door drugshandel de beste advocaat kan betalen en dat zo in een rechtszaak een onevenwicht kan ontstaan? ‘Dat is juist’, zegt Meerts. ‘Zo kan een vorm van klassenjustitie ontstaan. Als je consequent doorredeneert, zouden alle zware misdadigers uitsluitend door pro-Deoadvocaten verdedigd mogen worden. Maar dat is nergens zo. Of het (illegale) fortuin van een beklaagde echt invloed heeft op de rechtspraak moet wetenschappelijk onderzocht worden.’

Grensverleggend

‘Advocaten zijn in de regel betrokken bij het optuigen van ondoorzichtige financiële constructies via Panama of Aruba om fiscale redenen’, zegt criminoloog Nelen. ‘Dat kan legaal zijn, maar daarbij lopen ze het risico mee te werken aan een witwasconstructie om de criminele herkomst van het geld te verdoezelen.’ Advocaat Saen: ‘Wie als advocaat helpt met het opzetten van financiële constructies moet uiterst waakzaam zijn. Anders riskeer je mee in het bad te worden getrokken van serieuze criminaliteit.’

Volgens Nelen ‘valt de medeplichtigheid van een advocaat aan witwas helaas moeilijk te bewijzen door het beroepsgeheim en de bewijsvoering of een advocaat precies wist waaraan hij meewerkte’. 

Tenzij een geëncrypteerd communicatiekanaal als Sky ECC gekraakt wordt en de chatberichten tussen (ex-)advocaten en drugscriminelen op straat liggen natuurlijk. Niet alleen Sofian B. en Vandemeulebroucke, maar ook twee van Vandemeulebrouckes medewerkers, Sahil Malik en Jawad H., werden daardoor veroordeeld tot respectievelijk vijf en drie jaar cel (deels met uitstel). 

Nóg een advocaat die ontmaskerd werd door de ontcijfering van onderschepte berichten is Jorgen Van Laer. Deze keer schrijven we niet ‘ex-advocaat’, want Van Laer werkt in Antwerpen nog steeds als strafpleiter voor verdachten in drugszaken. 

Gazet Van Antwerpen schrijft dat Van Laer in 2020 en 2021 gebruikmaakte van een Sky ECC-telefoon. Hij verkocht zich aan drugscriminelen als superwitwasser, die grote bedragen pikzwart crimineel geld hagelwit kon wassen. Hij vroeg zeventien procent commissie.

Van Laer verweerde zich dat hij toen met een cocaïneverslaving kampte en dat het om grootspraak ging, maar uit het strafdossier bleek dat hij een zeer gedetailleerde werkwijze voorstelde aan drugscriminelen in Dubai.

Gangsterparadijs Dubai: België wacht op de uitlevering van 21 criminelen

‘Vreemde situatie’

Van Laer probeerde een VES-deal te sluiten met het parket, wat staat voor ‘voorafgaande erkenning van schuld’. In ruil voor een schuldbekentenis kon het parket leven met een werkstraf van 150 uur en een boete met uitstel. Op 28 juni 2024 weigerde de correctionele rechtbank in Antwerpen die onderhandelde straf. Van Laer gaat in beroep. 

Dit is een ‘vreemde situatie’ volgens doctoraatsonderzoeker Van Tichelt: ‘Aangezien de rechtbank het VES-akkoord niet heeft bekrachtigd, moet die bekentenis geheim blijven. Juridisch gezien heeft zijn bekentenis dus geen waarde. De rechter zal op basis van andere elementen moeten oordelen of hij schuldig is of niet, terwijl het door de media-aandacht algemeen bekend is dat hij die bekentenis heeft afgelegd.’

Een woordvoerder van de Orde van Vlaamse Balies reageert: ‘Het vermoeden van onschuld geldt. Zolang er geen schorsing of stopzetting van zijn beroep is, mag hij werken als advocaat.’

Dat Van Laer nog werkt als advocaat noemt Van Tichelt ‘niet geheel onbegrijpelijk’: ‘Het tuchtrecht en het strafrecht zijn autonoom ten opzichte van elkaar. De tuchtrechter hoeft dus niet te wachten op een strafrechtelijke beslissing, maar er kunnen wel degelijk redenen zijn om de beslissing van de strafrechter af te wachten: bijvoorbeeld omdat de tuchtrechter op die manier het bewijs vergaard in het strafonderzoek kan gebruiken om zijn beslissing te staven.’

Van Laer reageert via zijn advocaat Patrick Waeterinckx: ‘Tot mijn spijt moet ik u meedelen dat op instructie van de stafhouder noch cliënt, noch een van zijn raadslieden enige verklaring in de pers mag afleggen.’  

Voorlopig kan Jorgen Van Laer, hoewel beklaagd als lid van een drugsbende, dus zijn job als advocaat blijven uitoefenen. Strafpleiter Sanne De Clerck zegt over dit soort gevallen: ‘Het is belangrijk dat het tuchtorgaan te gepasten tijde optreedt om oneerlijke concurrentie tussen advocaten tegen te gaan.’

Net als Van Laer wachten advocaat met rust Hugo en advocaat Patrick nog op het verdict van de rechter. Ook Patrick kan voorlopig dus rustig verder pleiten.