Sanne De Clerk over soms te nauwe relatie advocaten en drugscriminelen: ‘Concurrentiestrijd is deel van het probleem’

Te nauwe banden tussen drugscriminelen en advocaten ergeren strafpleiter Sanne De Clerck. ‘De concurrentiestrijd doet collega’s deontologisch over de schreef gaan.’

Bam, advocaat Sanne De Clerck ploft een turf op tafel. ‘Dit is de “Dikke Stevens”, het deontologische handboek voor advocaten en mijn leidraad. Al is wat een advocaat wel en niet mag doen eigenlijk geen rocketscience.’

Knack spreekt strafpleiter De Clerck op haar advocatenkantoor SUE, dat ze zelf uit de grond stampte. De Clerck stond slachtoffers van de aanslagen van 22 maart 2016 bij en pleit in zedenzaken, waaronder die van ex-voetbalcommentator Eddy Snelders. Omdat haar kantoor op een steenworp van het Antwerpse gerechtsgebouw ligt, heeft ze vanzelfsprekend ook veel drugscriminelen onder haar cliënteel. ‘Dat gaat van loopjongens die aanslagen pleegden tot mensen hoger op de piramide die in het buitenland verblijven.’

Pol Vandemeulebroucke, Jorgen Van Laer, Jawad H.,  Sofian B. en Sahil Malik en twee advocaten in de zaak-Costa: allemaal (ex-)advocaten die verdacht of veroordeeld zijn omdat ze hand- en spandiensten uitvoerden voor drugscriminelen. De lijst begint lang te worden.

Sanne De Clerck: Dat verschillende strafrechtadvocaten in opspraak kwamen wegens te nauwe banden met het criminele milieu, stemt tot nadenken over de soms kwetsbare positie van de advocaat. Mijn eerste reactie is toch vaak: ‘Hoe is dat nu mogelijk!’ Elke strafrechtadvocaat wéét wat strafbaar is en zet toch bijzonder veel op het spel.

Ex-advocaat Sahil Malik is veroordeeld tot vijf jaar, waarvan twintig maanden met uitstel. Volgens het vonnis ‘verleende hij verregaande diensten aan een criminele organisatie bij de invoer van cocaïne en werd hij hiervoor rijkelijk betaald’. U verdedigt hem in beroep.

De Clerck: Ik treed samen met Louis Degroote op in deze zaak, waarover ik niet veel kwijt kan omdat ze in beraad genomen is door het hof van beroep. Mijn taak als advocaat bestaat er vaak in om het onbegrijpelijke proberen te begrijpen. Waarom steken verstandige en bekwame advocaten toch een grens over?  

Italiaanse academici onderzochten de valkuilen van advocaten die omgaan met criminele cliënten. Daaruit blijkt dat als een advocaat niet ingaat op verzoeken van de maffia, hij cliënteel en dus inkomen verliest. 

De Belgische strafrechtadvocatuur is de afgelopen jaren veel concurrentiëler geworden. De strijd om cliënten binnen te halen, is een belangrijke factor in deze problematiek. Zeker kleine kantoren kunnen financieel afhankelijk worden van drugscriminelen. Dat verhoogt het risico op fouten.

De verlokking van het geld maakt van advocaten dus criminelen?

De Clerck: Zo simpel is het niet. Het verrassingseffect speelt hierbij ook een rol. Een ongepast verzoek kondigt zich niet aan. Zo komt het beroepsgeheim soms sneller dan verwacht op de helling te staan in de dagelijkse hectiek van een advocatenkantoor.

Zodra je vertrouwelijke informatie deelt – al dan niet per ongeluk – dreig je de speelbal te worden van een criminele organisatie, want je bent chanteerbaar. Ik vermoed dat sommige advocaten zo op een point of no return zijn gekomen.

Een advocaat moet daarom een zekere afstand bewaren tot zijn cliënt.

De Clerck: De vertrouwensrelatie tussen advocaat en cliënt is cruciaal, maar tegelijkertijd moet je inderdaad de nodige afstand bewaren. Dat is moeilijker in het strafrecht dan in andere rechtstakken. Als een cliënt van mij in het buitenland woont en aan België zal worden uitgeleverd, dan ga ik hem daar opzoeken. Zo spreek ik ook soms af met cliënten in een hotellobby. Is er iets mis met een advocaat die naar Dubai reist om een cliënt live te spreken? Nee, dat mag. Een juridische strategie zal ik niet snel via de telefoon bespreken, want de politie kan die gesprekken aftappen. Maar als je zo ver reist om een cliënt te zien, moet je extra waakzaam zijn dat de afstand bewaard blijft.

Hoe vermijdt u zelf dat soort oncomfortabele situaties?

De Clerck: In mijn eerste contact met een potentiële cliënt trek ik meteen duidelijke grenzen. Te amicaal omgaan met cliënten doe ik nooit. Ze mogen zich gesterkt en gesteund voelen, maar het moet professioneel blijven.

Ik word weleens gevraagd om facturen van meer dan 3000 euro cash te betalen. Dat weiger ik. ‘Hoezo aanvaardt u geen cash?’ Ze vertellen me dat dat bij andere kantoren wel gangbaar is. Dat druist in tegen de antiwitwaswet. 

Een ander pijnpunt betreft de vertrouwelijke informatie uit een onderzoek. Soms komt de entourage van een cliënt in voorhechtenis bij me aankloppen met de vraag: ‘Wat weet het parket?’ Ze willen zo inschatten of ze zelf ook gevaar lopen. Op zulke vragen mag je nooit ingaan. Anders schend je als advocaat het beroepsgeheim.

Verliest u cliënten door die houding?

De Clerck: Dat denk ik wel, ja. Als drugscriminelen elders wel met cash kunnen betalen of info kunnen lospeuteren, laten ze zich soms liever verdedigen door een andere advocaat.

Heerst er een gedoogbeleid voor cash betalen met misdaadgeld?

De Clerck: Het is ook niet altijd gemakkelijk te bewijzen. Een te actieve houding door bijvoorbeeld huiszoekingen op advocatenkantoren zou er ook voor kunnen zorgen dat het recht op verdediging onder druk komt. Dat wil je ook vermijden natuurlijk.

U aanvaardt zelf geen grote contante bedragen, maar wordt u met misdaadgeld betaald?

De Clerck: Ik hou mij aan de regels, maar ik moet en kan niet altijd onderzoeken waar het geld van cliënten vandaan komt. Dat is niet onze taak en zou onze job onmogelijk maken. Een bakker vraagt dat ook niet aan zijn klanten.

Met dat verschil dat rijke criminelen zo mogelijk de beste advocaten kunnen betalen. Is dat geen vorm van klassenjustitie?

De Clerck: Er is in ons land zeker sprake van klassenjustitie. Yasmien Naciri wijdde daar een zeer interessant boek aan.

De zaak-Costa , een groot drugsproces, ligt nu stil door een wrakingsverzoek. Zo’n wrakingsverzoek vertraagt wel vaker grote (drugs)processen. Klopt het dat criminelen advocaten grof geld betalen om zo’n procedure op te starten?

De Clerck: De mogelijkheid tot wraking van een rechter is essentieel voor de rechtsstaat: een advocaat moet kunnen ingrijpen bij vermoeden dat een rechter partijdig is. Maar in de praktijk is een wrakingsverzoek ook een efficiënt middel om het proces te vertragen. Als die wettelijke mogelijkheid er is én mijn cliënt heeft er baat bij, dan is er niets mis mee om als advocaat die procedure te benutten. Er gaan stemmen op om de wet aan te passen, maar kan dat zonder het fundamentele wrakingsrecht te verzwakken? Dat is een catch-22.

Kent u collega’s die al eens een lijntje coke snuiven?

De Clerck: Die verhalen doen de ronde, maar dat komt in de advocatuur niet meer voor dan in andere sectoren. Uiteraard maakt cocaïnegebruik of -verslaving een advocaat extra kwetsbaar.

Advocaat Jorgen Van Laer gaf toe dat hij kampte met een cocaïneverslaving toen hij zich liet inschakelen door een drugsbende om geld wit te wassen. Toch is hij vandaag nog actief als advocaat. Hoe kan zoiets?

De Clerck: Ik reageer niet op individuele gevallen. Eenieder is onschuldig tot een rechter daar anders over oordeelt. Onze overste, de stafhouder, kan een advocaat schorsen of schrappen, maar mag niet op de stoel van de rechter plaatsnemen.

In de zaak-Costa staat een andere advocaat terecht die een brief van drugsbaron Lucio Aquino uit de gevangenis smokkelde. Ook die advocaat is nog gewoon actief.

De Clerck: Concreet ga ik daar niet op in, maar het is wel belangrijk dat het tuchtorgaan te gepasten tijde optreedt om oneerlijke concurrentie tussen advocaten tegen te gaan.

Uit de Justitiebarometer blijkt dat slechts 54 procent van de Vlamingen vertrouwen heeft in Justitie.

De Clerck: Het vertrouwen in advocaten zelf ligt iets hoger, dacht ik. Maar ik merk dat we als advocaat toch vaak een bedenkelijke reputatie hebben en er wantrouwen heerst.

De mensen met wie u omgaat, zijn geen doetjes. In 2019 werd de Nederlandse advocaat Derk Wiersum vermoord, omdat hij een kroongetuige in een drugszaak bijstond.

De Clerck: Ook in België moeten we daarvoor beducht zijn. Nederlandse drugscriminelen zijn vaak betrokken bij Belgische dossiers. Die praktijken zijn niet veraf.  

Na de moord op Wiersum durfden Nederlandse advocaten geen kroongetuigen meer bij te staan. De Nederlandse Justitie heeft mij en Belgische collega’s toen gevraagd of wij geen Nederlandse kroongetuigen wilden bijstaan. Uiteindelijk is dat niet doorgegaan, maar dat die vraag gesteld moest worden, toont hoe de drugswereld de rechtsstaat onder druk zet.

Bent u niet bang?

De Clerck: Door me strikt aan de regels te houden, heb ik me nog nooit bedreigd gevoeld. De advocaat die te weinig grenzen trekt, heeft meer te vrezen. Dan kan het slecht aflopen, ja.

U was te gast in de wielertalkshow Vive le vélo als fervent amateurwielrenner. Helpt zo’n uitlaatklep om uw veeleisende job correct uit te voeren?

De Clerck: Absoluut. In enquêtes met confraters lees ik dat velen ‘nooit vrije tijd’ en ‘geen hobby’ hebben. Dat is een valkuil, want daardoor valt je identiteit samen met je job. Dan voelt een cliënt verliezen als een persoonlijk verlies. Zo kan je morele kompas op hol slaan.

Advocaat is de mooiste job die er bestaat, maar mijn leven is meer dan de toga. Geen enkele cliënt is het mij waard om mijn nachtrust of – veel erger – mijn vrijheid of mijn leven te verliezen. (met een grijns:) De koersfiets en de Dikke Stevens zullen me behoeden.

Misdaadjournalist John van den Heuvel: ‘Je raakt niet zomaar van die dodenlijst af’