‘Voer een solidariteitsbijdrage in voor de hoogste pensioenen’

Weinig dossiers beroeren de samenleving zo als dat van de pensioenen. De partijen van de Arizona-coalitie – N-VA, Vooruit, CD&V, MR en Les Engagés – schoven de voorbije maanden allerlei pensioenvoorstellen naar voren. Wie aan de pensioenen morrelt, raakt de burger in de portefeuille. De 34.000 leerkrachten gaven op de staking van 13 januari het startschot van wat wel eens een hete lente kan worden.

Volgens Johannes Spinnewijn, professor economie aan de London School of Economics, zijn de verschillende uitgangsposities van de onderhandelaars onduidelijk. ‘Zo worden de nadelige effecten van het invoeren van een bonus-malussysteem niet toegelicht’, zegt hij.

U doelt op het voorstel om mensen die langer werken te belonen met op termijn 5 procent meer pensioen. Daartegenover wordt wie vroeger stopt, gestraft met een daling van 5 procent.

Johannes Spinnewijn: Voor alle duidelijkheid: financiële prikkels zijn belangrijk. Maar in de voorstellen die circuleren, resulteren die prikkels in het wegnemen van financiële middelen bij mensen die al weinig hebben. Mensen die het niet nodig hebben, krijgen dan weer meer.

Hoe bedoelt u?

Spinnewijn: Er is veel onderzoek voorhanden dat bewijst dat mensen die vervroegd met pensioen gaan, dat vaak doen om medische redenen. Bovendien hebben ze veelal lage inkomens. Mensen die lang kunnen werken, zijn dan weer gemiddeld genomen vermogend en in goede gezondheid. Iedereen is het erover eens dat mensen langer aan het werk moeten, maar de herverdelende kosten van het voorgestelde bonus-malussysteem zijn groot.

Hetzelfde zien we in de discussie rond de gelijkgestelde periodes. Zo zouden periodes van werkloosheid of invaliditeit niet langer meetellen in de pensioenberekening. Dat lijkt een populaire maatregel, maar opnieuw zal dat mensen met lage inkomens buitenproportioneel zwaar raken.

Hoe moet het dan?

Spinnewijn: Laten we om te beginnen overeenkomen over de principes. Wat zien we als een normale pensioenleeftijd en wat zien we als uitzonderingen daarop? Daarna moeten we als maatschappij ervoor zorgen dat werken op je oude dag ook werkbaar is. Daarbij aansluitend: hoe houden we mensen zo lang mogelijk gezond? Dat soort debatten heeft vaak grotere effecten dan te goochelen met financiële prikkels. Daarnaast kan Zweden een lichtend voorbeeld zijn. Daar wordt ‘met pensioen gaan’ en een pensioen krijgen uit elkaar getrokken.

Wat is daar voordelig aan?

Spinnewijn: Mensen die pensioengerechtigd zijn, kunnen in Zweden met pensioen gaan én kunnen er tegelijkertijd voor kiezen om pas een jaar later hun pensioenuitkering te claimen. Wie dat doet, ziet zijn uitkering met ongeveer 5 procent verhoogd. Omgekeerd, wie vroeger zijn uitkering opneemt, krijgt minder. In België is die compensatie er niet. Dat leidt ertoe dat zo veel Belgen hun pensioen opnemen zodra ze kunnen. Die correctie is wenselijker dan de bonus-malus te linken aan arbeid op latere leeftijd.

In elk geval vind ik dat er iets schort aan de manier waarop de politiek te werk gaat. Ze willen in een korte periode alle hervormingen opstellen, tot in de details. Ik zou zeggen: kom enkele principes overeen en laat daarna een nieuwe pensioencommissie die principes concreet invullen. Al was het maar omdat we de voor- en de nadelen van specifieke voorstellen niet volledig kennen. Het is een oud euvel, maar ons pensioendebat wordt amper gevoed door data. Ik heb eens geprobeerd om cijfers te vinden over welke beroepsgroepen wanneer met pensioen gaan. Haast onmogelijk om te vinden.

Is het nog verdedigbaar dat ambtenaren, werknemers en zelfstandigen gebruikmaken van verschillende pensioenstelsels en uitkeringen?

Spinnewijn: Ik snap de gevoeligheden, maar de verschillen zijn te groot. Er is dus meer harmonisering nodig. Meer nog, ik vind dat bepaalde maatregelen over een te lange periode worden uitgerold. Soms gaat het over een tijdshorizon van na 2040 vooraleer een hervorming voltooid is. Er zijn ambtenarenpensioenen die te genereus zijn, en die we sneller naar beneden kunnen halen. Waarom kunnen we nu al geen solidariteitsbijdrage invoeren voor de hoogste pensioenen? Kijk, gemiddeld genomen is ons pensioenstelsel progressief. De uitkeringen zijn geplafonneerd, wat wil zeggen dat de hoogste inkomens meer bijdragen aan de pensioenen dan lagere inkomens. Maar als je weet dat mensen met hogere inkomens ook gemiddeld langer leven, verandert dat de zaak. Het valt niet te verdedigen dat mensen die goed bediend worden nog jarenlang volledig uit de wind worden gezet.