Johan Van Overtveldt (N-VA) over regering-De Croo: ‘Paul Magnette is de echte baas’

Door de Europese vaccinatiestrategie zullen wij later onze prik krijgen dan eigenlijk mogelijk was, meent N-VA’er en Europarlementslid Johan Van Overtveldt. ‘Ik zou het bijna politieke spelletjes noemen.’

‘Ik amuseer mij goed’, zegt Johan Van Overtveldt over zijn eerste volledige jaar als Europarlementslid. Van Overtveldt heeft zijn demotie van minister naar parlementslid uitstekend verwerkt. Als voorzitter van de begrotingscommissie in het Europese Parlement heeft hij ook een van de belangrijkste posten in dat halfrond: hij zat op de eerste rij tijdens de crisisonderhandelingen tussen Polen, Hongarije en de rest van de EU over de meerjarenbegroting. En ondanks de eeuwige kritiek op Europa zal dat halfrond niet gauw bestormd worden – tegenwoordig ook een niet te onderschatten voordeel van de job.

‘Ik twijfel er nog altijd aan of Donald Trump gewoon gek is dan wel onmetelijk crapuleus – waarschijnlijk een beetje van beide. Ik ben dan ook heel opgelucht dat we over een week weer een Amerikaanse president hebben met wie we op zijn minst een ernstig gesprek kunnen voeren. Dat is een van de redenen waarom ik eigenlijk best optimistisch ben over het nieuwe jaar. Joe Biden doet mij soms zelfs wat aan Ronald Reagan denken.’

Dat is een groot compliment uit uw mond.

Johan Van Overtveldt:Reagan werd aanvankelijk ook afgeschilderd als een oude man die van toeten noch blazen wist. Want laten we eerlijk zijn: de kandidatuur van een zeventiger als Biden duidt minstens op bloedarmoede bij de Democratische Partij. Achteraf bleek wel dat Reagan geweldig omringd werd door figuren zoals James Baker, George Shultz en Caspar Weinberger. Zij hebben van zijn presidentschap een groot succes gemaakt. Het stemt me hoopvol dat Biden persoonlijkheden van hetzelfde kaliber wil benoemen, zoals Janet Yellen als minister van Financiën. Die ploeg zal wellicht een beleid proberen te voeren dat linkser is dan mijn persoonlijke voorkeur, maar het zijn op zijn minst vakmensen. Het verschil met Trump kan niet groter zijn. China heeft dat trouwens ook in de smiezen. Na de ravage van Trump vreest Xi Jinping voor een hernieuwde trans-Atlantische entente tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie. Want als de Europese Unie blaft, zal Peking alleen eens luisteren. Doen de Verenigde Staten mee, dan is dat een ander verhaal. Niet verwonderlijk dat China erop gebrand was om nog voor het presidentschap van Biden een investeringsakkoord met de Europese Unie te sluiten.

Dat akkoord kreeg veel kritiek, zeker omdat China ongeveer gelijktijdig de oppositie in Hongkong de genadeklap toebracht. Moeten wij met China nog wel zulke akkoorden afsluiten?

Van Overtveldt:Ik denk dat ik mij zal onthouden bij een stemming in het parlement. Ik twijfel sterk of China zich wel aan de beloftes uit dat akkoord zal houden. Een journaliste in Wuhan is nu weer veroordeeld tot vier jaar celstraf omdat ze gewoon haar werk deed. De Europese Unie zou alleen akkoorden mogen sluiten met zulke regimes als de afspraken effectief verifieerbaar zijn en Brussel kan ingrijpen zodra het manifeste schendingen vaststelt.

In België gaat nu veel aandacht naar de Europese vaccinatiestrategie. Uw voorzitter, Bart De Wever, alvast met de beschuldigende vinger naar de EU.

Van Overtveldt:Daar heeft hij 100 procent gelijk in. Wat voor de Europese Unie een geweldige opportuniteit had moeten zijn om haar toegevoegde waarde te bewijzen, is uitgedraaid op een slag in het water. De Europese Commissie stond erbij en keek ernaar, terwijl de regering-Macron de Franse vaccinontwikkelaar Sanofi probeerde te bevoordelen. Een paar dagen geleden hadden Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje samen niet eens de helft van het aantal gevaccineerde mensen in Israël.

De lidstaten zitten nochtans gewoon met de Commissie aan tafel tijdens de onderhandelingen. Richt u uw pijlen niet op de verkeerde?

Van Overtveldt:Dat maakt natuurlijk allemaal deel uit van de discussie over wat de Europese Unie precies is en moet zijn. Er bestaat een groot spanningsveld tussen lidstaten die bevoegdheden naar het Europese niveau willen overhevelen en andere die er zelfs willen terughalen. Dan krijg je een kakofonie die in tijden van een pandemie funest is. Dat is mij erg opgevallen het voorbije jaar, het wantrouwen druipt hier bij momenten echt van de muren. De relaties zijn verzuurd, en dat weegt uiteraard op de werking.

Voorlopig worden er in België zelfs minder vaccinaties toegediend dan de aantallen die we via de Europese Unie krijgen. Dat is natuurlijk het echte probleem.

Van Overtveldt:Ik denk dat elk niveau zijn verantwoordelijkheid moet opnemen, zeker ook het federale. De regering-De Croo heeft de afgelopen weken enkele rare sprongen gemaakt. Vandaag is het dit, morgen weer iets anders. Maar het begint er al mee dat het Europees Medicijnenagentschap duidelijk veel meer tijd nodig had. Vicepremier Petra De Sutter (Groen) mag dan wel opmerken dat de Unie andere standaarden hanteert, bij een pandemie moet je vooral snel kunnen optreden. In het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten hebben ze dat wel begrepen en drie weken voor de Europese Unie hebben zij hun goedkeuring gegeven.

In het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten gaat het om een autorisatie, waardoor de overheden verantwoordelijk zijn als er iets met de vaccins zou mislopen. Dat is in de Europese Unie, gelukkig misschien, niet het geval.

Van Overtveldt:Denkt u werkelijk dat de Britse regering de producenten zomaar gerust zal laten wanneer het fout loopt? Dat is toch totaal ondenkbaar. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat er in de EU weer een heleboel discussies – ik zou het bijna politieke spelletjes noemen – hebben plaatsgevonden waardoor het allemaal wat langer duurt.

De Vlaamse regering heeft zelf contact opgenomen met Pfizer om extra vaccins bij te bestellen. Als het ieder voor zich is, komt een klein land als België natuurlijk helemaal niet eerst.

Van Overtveldt:Als er op Europees niveau vertraging optreedt, dan is het niet meer dan verantwoord van de regering-Jambon om zo’n vraag te stellen. Als je het niet doet, bestaat het risico dat anderen met de vaccins gaan lopen.

De Europese Unie keurde wel een historisch coronaherstelfonds goed: het gaat geen leningen, maar geld geven aan landen die getroffen werden door de coronacrisis. Is dat voor u een stap voorwaarts of achterwaarts?

Van Overtveldt:De economische gevolgen van de pandemie zijn niet te overzien. Alles wat we kunnen doen om de klap te verzachten, is een stap in de goede richting. In dat opzicht is dat herstelfonds een goed initiatief. Maar ik maak me ook zorgen. Kijk naar de criteria op basis waarvan dat geld uiteindelijk over de lidstaten wordt verdeeld. Een daarvan is de gemiddelde werkloosheid van de voorbije jaren. Dat is pure reversed engineering: om allerhande politieke redenen is beslist dat Italië en Spanje zeker genoeg geld moeten krijgen en vervolgens werd op zoek gegaan naar criteria die daar het beste bij passen. Ik zie niet meteen het verband tussen de gevolgen van de pandemie en die historische werkloosheid. Spanje en Italië krijgen 120 miljard euro, terwijl België maar een beroep kan doen op 5 miljard euro. Op basis van het bruto binnenlands product had ons land recht op 14 miljard. Je kunt moeilijk beweren dat Alexander De Croo (Open VLD) goed onderhandeld heeft.

Werkloosheid is toch niet zo’n vreemde parameter om de economische gevolgen van de pandemie te bestrijden?

Van Overtveldt:Het is zeker niet onzinnig om dat op te nemen, maar momenteel is het criterium te belangrijk in de verdeelsleutel. In een heel perverse redenering ga je eigenlijk landen belonen omdat ze voor de crisis een slecht arbeidsmarktbeleid voerden.

Zou het niet net zo pervers zijn om dat geld naar een rijke regio als Vlaanderen te sturen?

Van Overtveldt:Ook Vlaanderen is economisch gezien enorm hard getroffen door de coronapandemie. De Zuid-Europese lidstaten wilden bovendien ook nog eens zo weinig mogelijk controle, terwijl de Noord-Europese landen in ruil voor dat geld structurele hervormingen eisten. Je kunt er prat op gaan dat enkele landen in het zuiden projecten zullen voorstellen die electoraal geïnspireerd zijn. Blanco cheques werken gewoonweg niet.

Het zijn ook geen blanco cheques. Wanneer de ene lidstaat meent dat een andere de afspraken niet respecteert, kan hij aan de noodrem trekken en gaat de geldkraan dicht.

Van Overtveldt:We moeten zien of dat goed zal werken. Dat is trouwens allemaal toekomstmuziek. Het coronafonds moet nog goedgekeurd worden door alle nationale parlementen. Ik wil niet pessimistisch klinken, maar ik kan me niet voorstellen dat zoiets geen maanden en maanden gaat duren. Het kan dus dat die fondsen pas beschikbaar worden als iedereen al gevaccineerd is. Dat zou het gebrek aan relevantie van de EU nog eens pijnlijk duidelijk maken.

Het coronafonds wordt deels door eigen middelen gefinancierd, nog een grote stap in de richting van eigen fiscaliteit.

Van Overtveldt: En dat is echt geen goed idee. De EU heeft niet de democratische legitimiteit om eigen belastingen te heffen, no taxation without representation. Dat neemt niet weg dat er soms wel goede redenen zijn om belastingen op Europees niveau te heffen. Neem bijvoorbeeld de taks op plastic die er komt. Het heeft geen zin dat landen die alleen invoeren, want de industrie zou zich snel aanpassen en de belasting ontwijken. Maar de opbrengsten van zulke taksen moeten wel de lidstaten toekomen.

De EU zal de komende jaren alleen maar verder gaan, met de plannen voor een digitaks voor grote techbedrijven.

Van Overtveldt: Ja. De regering-De Croo heeft dat zelfs ook in haar regeerakkoord staan. Het is ook evident dat die gasten te weinig belastingen betalen. Maar is zo’n digitaks dan een goede oplossing? Dat zijn in de eerste plaats monopolies, en monopolisten hebben de luxe dat ze belastingen helemaal kunnen doorrekenen aan hun klanten of gebruikers. De belastingen die Amazon aan de EU moet betalen, komen dus in uw en mijn nek terecht. Die monopoliepositie is het echte probleem. Ik ben dan ook zeer verheugd over de acties van Margrethe Vestager als Eurocommissaris. Ik heb al enkele gesprekken met haar gehad, en ik vind dat ze dat zeer goed aanpakt. Maar we zagen het vorige week weer: Twitter verwijdert het account van Donald Trump. Daar zijn misschien wel goede redenen voor te bedenken, maar willen we echt dat die gasten gaan bepalen wie wat mag zeggen?

Stel u voor dat Theo Francken (N-VA) zo zijn account verliest.

Van Overtveldt: Dat zou helemaal onaanvaardbaar zijn. Het zijn in ieder geval beslissingen die de autoriteit van zulke bedrijven overstijgen. We moeten daar dus een correcter, democratisch mechanisme voor bedenken. Stel dat Procter and Gamble zegt dat u een bepaald wasproduct niet meer van hen kunt krijgen. U zult daar eens goed mee lachen. Maar als je iemands Facebook- of Twitteraccount verwijdert, zijn de gevolgen echt wel veel groter.

U wilt een democratisch mechanisme. Moeten die platformen dan maar genationaliseerd worden?

Van Overtveldt: Dat is vaak even schadelijk als een privaat monopolie, daar kennen we genoeg voorbeelden van. De overheid moet in de eerste plaats veel harder optreden als regulator, het is echt niet meer normaal wat die mannen in Silicon Valley zich denken te kunnen permitteren. Ik ben heel blij dat ook de Federal Trade Commission in de Verenigde Staten wakker is geschoten, en dat zij de afspraken die die bedrijven onderling maken op zijn minst gaan controleren. De geschiedenis leert ons dat zulke kartels vroeg of laat ook echt worden opengebroken, en ik denk dat ze de bui zelf al zien hangen. Sundar Pichai van Google gaf onlangs te verstaan dat hij eventueel bereid was enkele afdelingen van zijn bedrijf af te stoten.

Nadat de brexitdeal was beklonken tweette u over de ‘riante perspectieven’ voor het Britse bedrijfsleven. Daar klonk enige jaloezie in door.

Van Overtveldt: Vlaanderen moet absoluut deel uitmaken van de economische ruimte die de EU is. Het is een kleine markt die de export heel hard nodig heeft. Ik merk alleen dat bij de brexit de economische argumenten soms wat overdreven worden en soms wat onderschat. Groot-Brittannië behoudt min of meer zijn toegang tot de Europese markt, maar ondertussen is het Britse pond wel sterk afgewaardeerd. Dat levert Britse bedrijven een enorm concurrentieel voordeel op. Dat zal niet eeuwig blijven duren, maar het kan die economie wel een boost geven. Ik heb Europese bedrijfsleiders al horen zeggen dat het een reden voor hen zou zijn om nu juist meer in Groot-Brittannië te investeren. Dat wordt vandaag helemaal over het hoofd gezien.

Theo Francken zag in de brexit een aanmoediging om te gaan voor de Vlaamse onafhankelijkheid. U ook?

Van Overtveldt: De pandemie lijkt mij een belangrijkere aanmoediging. Het is nogmaals duidelijk geworden dat Vlaamse autonomie en een heldere bevoegdheidsverdeling echt belangrijk zijn. PS-voorzitter Paul Magnette pleitte dit weekend in L’Echo trouwens ook weer voor een verregaande decentralisatie, dat is slechts een variatie op het confederalisme dat de N-VA wil.

Zag u zichzelf deze zomer ook al in een regering stappen met PS-kopstukken? Bart De Wever was dit weekend weer complimenteus voor de socialisten.

Van Overtveldt: Ik heb de onderhandelingen met de PS alleen vanuit het partijbestuur gevolgd, maar ik zag de logica er ook wel van in. Er had een historisch akkoord in de maak kunnen zijn. Magnette blijft dus blijkbaar ook bij zijn standpunten. Het lijkt mij de evidentie zelve dat de N-VA en de PS in de toekomst opnieuw tot zulke gesprekken komen, hopelijk dan met een beter resultaat.

Wat is vandaag uw advies voor Thomas Dermine, PS’er en staatssecretaris voor Relance?

Van Overtveldt: Het is belangrijk dat er een omslag komt in de verdedigingsmechanismen waarmee de overheden onze economie hebben beschermd. In 2020 hebben we ervoor gezorgd dat de bedrijven konden overleven met voldoende liquiditeiten. Nu moeten we ervoor zorgen dat ze ook sterk genoeg staan om straks de concurrentie met buitenlandse spelers weer aan te kunnen. Sommige steunmaatregelen moeten dus stilletjesaan worden afgebouwd, en investeerders en ondernemers moeten worden aangemoedigd om geld in hun bedrijven te steken.

Niemand gaat daar toch aan beginnen als de economie nog op apegapen ligt?

Van Overtveldt: Als iemand echt gelooft in zijn bedrijf, is dit eigenlijk het uitgelezen moment. De Vlaamse regering heeft al een paar zaken in gang gestoken, maar het zou goed zijn als de regering-De Croo een 21e-eeuwse variant van de wet Cooreman-De Clercq uitwerkt en investeringen fiscaal aantrekkelijker maakt. Anders komen veel bedrijven ondanks alle steunmaatregelen zo verzwakt uit de crisis dat ze niet lang zullen overleven zodra de economie weer draait. Er moet genoeg vlees aan de haak hangen.

Veel mensen hebben in 2020 heel veel geld verloren. Maar er zijn er ook die veel gespaard hebben. Moet daar een herverdeling komen, of kan de overheid al die steunmaatregelen zelf betalen?

Van Overtveldt: U pleit voor een belastingdruk van 60 of 70 procent?

Econoom Paul De Grauwe stelde voor om de hoogste inkomens in ieder geval tijdelijk wat meer te belasten.

Van Overtveldt: Dat is de beste manier om de relance meteen de grond in te boren. Belastingverhogingen zijn vandaag uit den boze. Wat moet de overheid doen? De uitgaven wat binnen de perken houden, en vooral straks maatregelen nemen om jobs te creëren. De werkzaamheidsgraad in België moet eindelijk richting 75 en het liefst 80 procent gaan. Elk land dat in Europa zijn begroting op orde heeft zit daarrond.

Met welk begrotingstekort moet de regering-De Croo in 2024 eindigen om goed te hebben gewerkt?

Van Overtveldt: Het is niet zinvol om daar vandaag cijfers en percentages op te plakken. Als ze de uitgaven onder controle houden en de werkgelegenheid stimuleren, zullen we wel zien waar ze uitkomen. Het is nu niet het moment om er met de voeten vooruit in te vliegen. Dat is ook het idee dat in Europa leeft. Ooit is er afgesproken om te streven naar begrotingstekorten van hooguit 3 procent en een staatsschuld van niet meer dan 60 procent van het bruto binnenlands product. Er zal nog wel geregeld lippendienst worden bewezen aan die doelen, maar ik zie ze niet snel opnieuw afgedwongen worden door de Europese Commissie. Het gaat veel meer over het verschil tussen lopende, jaarlijks terugkerende uitgaven en investeringen van een overheid. De begroting van de lopende uitgaven moet in principe in evenwicht zijn, maar investeringen die zichzelf maatschappelijk terugverdienen zijn een goede reden om schulden aan te gaan.

Herkende u in de eerste begroting van de regering-De Croo veel trucs die u zelf ook hebt toegepast als minister van Financiën?

Van Overtveldt: Ik heb die begroting niet in detail bekeken, want op dat moment werd in Europa over de meerjarenbegroting en het coronaherstelfonds gedebatteerd. Maar we gaan zien wat er allemaal komt van hun beloftes. Het voornemen was om een derde van de begrotingsoefening te maken met nieuwe inkomsten, een derde met besparingen en een derde met de zogenaamde diversen. Als ik Magnette hoor, krijg ik de indruk dat het uiteindelijk twee derde nieuwe belastingen zal zijn. Laten we eerlijk zijn, Magnette is de echte baas van deze regering, dus het zal wel zoiets worden.

Deze regering werkt aan een nieuwe versie van de effectentaks, een rijkentaks die niet zo mag heten. Zal die goedgekeurd worden door het Grondwettelijk Hof? De uwe werd destijds vernietigd.

Van Overtveldt: Het bezwaar tegen onze versie was dat er een discriminatie in zat omdat niet iedereen op dezelfde manier werd behandeld. Dat is nog altijd zo, dus ik heb mijn twijfels. Paul Magnette anticipeert er in L’Echo ook al op.

Mensen proberen nu zelfs via de rechtbank retroactief hun geld van uw effectentaks terug te eisen. Is dat geen affront?

Van Overtveldt: Dat is in zekere zin een affront voor de regering-Michel. Ik heb als minister slechts de beslissing uitgevoerd die de regering collectief heeft genomen. Ik heb de effectentaks niet zelf op tafel gelegd, laat dat duidelijk zijn.

Econoom Kevin Spiritus suggereerde vorig jaar in Knack dat zulke taksen worden ontworpen om te mislukken. Voor die effectentaks klinkt dat alvast geloofwaardig.

Van Overtveldt: Ik herinner mij de lange discussies die daarover in de regering zijn gevoerd: hoe hij eruit moest zien, wie een uitzondering moest krijgen, welke drempels we zouden hanteren, welke tarieven doenbaar waren, etcetera etcetera. Op den duur werd dat een politiek compromis waar van alles aan wrong, maar ik heb slechts gedaan wat van mij gevraagd werd.

Uw inbreng in die discussie heeft er misschien ook niet voor gezorgd dat de taks beter werkte?

Van Overtveldt: Wij hebben ook veel maatregelen doorgevoerd die alle juridische tests hebben doorstaan, hoor. Ik was geen voorstander van zo’n effectentaks, dus ik heb slechts consciëntieus de regeringsbeslissing uitgevoerd. Dat kunt u mij toch niet verwijten?