Jan Jaap van der Wal en Wende: ‘Wij zijn de Jay-Z en Beyoncé van de Lage Landen’

Ze leerden elkaar als jonge talenten kennen. Twintig jaar later zijn comedian en tv-persoonlijkheid Jan Jaap van der Wal en zangeres en actrice Wende niet alleen gevestigde namen in Vlaanderen en Nederland, maar ook nog steeds twee handen op één buik.

De vorige keer dat we bij Jan Jaap van der Wal (45) aanbelden, stroomde het water met liters door zijn woning. Een breuk in een leiding. Deze keer is de calamiteit beperkt tot een breuk in de linkerhand. De Nederbelg is een paar dagen geleden gevallen met de fiets. ‘Ik wilde met de ene hand sturen en met de andere op mijn smartphone de weg zoeken. Dat is op de Antwerpse grond geëindigd.’

Waarmee nogmaals bewezen is: mannen kunnen niet multitasken.

‘Ja, lach maar. Ik ben eigenlijk nog maar een kwartiertje uit coma. Net op tijd voor dit interview. Alles voor Knack!’

Intussen stuitert Wende (46) enthousiast door Van der Wals woning. Ze is hier voor het eerst: de comedian is nog maar enkele maanden geleden naar dit pand op het Antwerpse Zuid verhuisd. ‘Het is hier zo mooi!’ En zo groot. Ik durf jou niet meer uit te nodigen bij mij thuis in Amsterdam. In vergelijking hiermee woon ik in een schoendoos. O, kijk: een schommelstoel.’

Wende neemt plaats op het ding dat midden in de woonkamer hangt. Terwijl de fotograaf haar werk doet, ontspint zich tussen beide vrienden een gesprek over de school van Van der Wals zoon, moodswings tijdens de perimenopauze, en Wendes recente post op Instagram: een stukje van een lied dat ze samen met gastzangeres Merol bracht tijdens haar voorstelling Vrijplaats in het iconische Amsterdamse theater Carré. Het gaat om een tekst van Annie M.G. Schmidt uit 1981, destijds op muziek gezet door Harry Bannink.

Het begin van de tekst:

Mannen, mannen, mannen, mannen

Hun hebben de macht

Hun hebben de poen

Wij worden veracht en verkracht

En vernederd door alles wat ze doen

Hun hebben de macht

Hun hebben de poen

Hun hebben de wijsheid in pacht

En alleen maar ellende gebracht

‘Die tekst is natuurlijk een grove generalisering, al had hij binnen zijn oorspronkelijke musicalcontext natuurlijk een meer genuanceerde lading. Dat gezegd zijnde: hij snijdt ook vandaag nog altijd hout’, vindt Wende. ‘Bijna een halve eeuw later heeft hij de tand des tijds behoorlijk goed doorstaan. Nou, je wilt niet weten hoeveel zure reacties op dat Instagram-fragment zijn gekomen. Genre: dat podium waarop jullie staan is gebouwd door een man, zonder man hadden jullie de weg naar Carré niet gevonden enzovoort. Dat had ik nog nooit meegemaakt. Zo veel negativiteit. Voor mij is dat nieuw. Al vind ik het ook wel een ode aan Annie M.G. Schmidt: zij heeft het zó goed beschreven dat sommige mannen jaren na haar dood nog altijd op hun achterste poten gaan staan.’

Maakt u dat soort online kritiek vaker mee?

Jan Jaap van der Wal: Zeker. ‘Daar heb je die linkse jongen weer’, zulke dingen. Vaak door mensen met een profielfoto van een hond, kat of motor. Dan weet je: hier gaan we weer.

Hoe gaan jullie om met kritiek? Met slechte recensies, bijvoorbeeld?

Van der Wal: Ik ga daar niet flauw over doen: dat is nooit leuk. Het zorgt voor een negatief sfeertje dat je liever niet wilt. Maar uiteindelijk is de essentie van een show – en ik denk dat ik nu voor ons beiden spreek – de connectie met het publiek in de zaal. Als die er is, is al de rest bijzaak.

Wende: Klopt. Je zou lekker arrogant kunnen zeggen: ik kom hier gewoon mijn ding doen en het interesseert me niet hoe het publiek reageert. Het interesseert me niet dat die man op de eerste rij de hele tijd op zijn telefoon aan het kijken is, en dat die vrouw naast hem zielig naar het plafond zit te staren. Maar dat doet het natuurlijk wel.

Van der Wal: Zo vlak voor je opgaat, als je in je eentje in de coulissen staat, komen die gedachten weleens langs. Wat als ze het niet leuk vinden? Ook na al die jaren, ja. Maar dat houdt je wel scherp. En ik kan in Nederland altijd zeggen: maar in Vlaanderen gaat het wel goed, hoor! En omgekeerd. (lacht)

Ik las dat u in het begin van uw carrière een paniekaanval op de bühne kreeg?

Van der Wal: Mijn eerste keer in Carré, ja.

Wende: Een fijne plek om zoiets mee te maken. Wat heb je toen gedaan?

Van der Wal: Even op adem komen. Letterlijk. Want het ging eigenlijk om hyperventilatie, om verkeerd ademen dus. Ik heb het in mijn recentste show ook meegemaakt. Ik moest even flink door mijn knieën gaan om iets uit te beelden, een soort squat. Nou, dat was opnieuw naar adem happen. Maar de mensen denken dat het bij de show hoort. Zo kom je op een podium met veel weg. (lacht) Maar ja, we worden ouder, dat valt niet te ontkennen. Door de knieën gaan of fietsen wordt problematisch.

Jullie naderen stilaan de vijftig. Houdt dat jullie bezig?

Wende: Ik voel dat ik minder energie kan verspillen. Dus moet ik daar beter over nadenken, beter plannen. Maar om nou te zeggen dat ik me oud voel: dat nu ook weer niet. Jij wel, Jan Jaap?

Van der Wal: Jawel. De aftakeling is al lang bezig.

Wende: Het blijft wel minder vanzelfsprekend voor een vrouw om in dit vak ouder te worden. Bij de recente Oscars ging het over hoe vrouwen van vijftig eindelijk de belangrijke rollen krijgen. Maar als ik dan naar de foto’s op de rode loper kijk, denk ik: the Oscar goes to Ozempic and Botox. Ik denk dat elke vrouw van mijn leeftijd weleens denkt: ga ik me laten verbouwen of niet? Nieuwe tieten of niet?

Van der Wal: Nieuwe tieten!

Hoe hebben jullie elkaar leren kennen?

Wende: Aan het begin van onze carrières deelden we dezelfde manager en regisseur. Die manager, Brigitte, nam me eens mee naar een show van Jan Jaap. Dat moet in 2004 geweest zijn. Ik was meteen onder de indruk van zijn talent en bravoure. Ik had hem daarvoor ook al eens gezien, bedacht ik toen, op een soort masterclass van de kleinkunstacademie, met Freek de Jonge. Jan Jaap was daar ook, ook al studeerde hij toen niet af. Jij was toen een knulletje van een jaar of zeventien, dacht ik?

Van der Wal: Achttien.

Wende: Iedereen mocht iets tonen en dan zou Freek de Jonge er wat commentaar op geven Nou, dat knulletje speelde de oudere jongens en meisjes naar huis.

Van der Wal: Omdat ik de enige was die door had dat het geen educatief moment was – Freek de Jonge is geen leermeester, daarvoor is zijn ego te groot – maar gewoon een optreden. En zo heb ik het dan ook aangepakt. Maar dus: kort nadat Brigitte Wende naar een voorstelling van mij had meegenomen, ben ik naar een show van haar geweest. Daarna stelde Brigitte me aan haar voor. Het klikte meteen. Er was ook een wederzijdse bewondering, dat helpt. Dat je niet alleen elkaar graag ziet, maar ook elkaars werk. Ik noemde haar in die tijd Brigittes kip met de gouden eieren. En Wende zei: nee, dat ben jij. Sindsdien noemen we elkaar kip. Al twintig jaar.

Wat appreciëren jullie het meest aan elkaar?

Wende: Jan Jaap is een soort wichelroede van smaak. Ik hecht veel waarde aan zijn oordeel. Ook omdat hij geen honing om de mond smeert: hij zegt waar het op staat. Ik kan wat met zijn kritiek.

Van der Wal: Ik ken niemand die het vak van kunstenaar zo intens benadert als Wende. Er zo hard voor gaat. Ik heb Wendes Vrijplaats-show gezien. Die heeft onder meer een zelf rondrijdende camera die het publiek nieuwe perspectieven geeft. Bijzonder knap, maar ook bijzonder duur, waardoor Wende aan elke show 3 cent overhoudt. (lacht) Ze schuwt nooit het risico.

Wende: Je kunt enkel met een piano optreden. Maar je kunt ook een show maken en alles erin proppen wat je maar wilt. Om me daaraan te herinneren, kijk ik vaak naar Homecoming van Beyoncé. Ken je dat? Dat is een registratie van haar spectaculaire liveshow uit 2018 op het Coachella-festival.

Van der Wal: In Nederland krijg je altijd te horen: ‘Doe maar normaal, dan ben je al gek genoeg. Steek je hoofd niet boven het maisveld uit.’ Dat advies slaan we graag in de wind. Dat bindt ons wel. We zijn de Jay-Z en Beyoncé van de Lage Landen. (lacht)

Wende: Wij gaan voor entertainment op Amerikaans niveau. Zonder relativering. Boven het maisveld. Denk je dat Jay-Z en Beyoncé relativeren? Nee toch?

En waarin verschillen jullie het meest?

Wende: Jan Jaap heeft een gezin. Ik niet, omdat ik geen kinderwens heb. Dat lijkt me het grootste verschil. Dat houdt toch een heel andere levenservaring in. Het betekent dat ik meer vrijheid heb om te gaan en te staan waar ik wil, en al eens kan beslissen om een maand naar Buenos Aires te gaan om er tango te gaan dansen. Al pakt dat in de praktijk meestal wel anders uit. Ik heb natuurlijk ook een omgeving en plekken waarin ik geworteld ben. Ik bedoel met ‘heel andere levenservaring’ vooral: ik heb geen verantwoordelijkheid voor een ander wezen tot zijn of haar achttiende.

Van der Wal: Mijn zoon is intussen zeven. Het is natuurlijk een ander soort leven. Ik heb vooral geleerd om efficiënter met mijn ‘creatieve tijd’ om te gaan. Ik heb mezelf getraind om hier thuis op bepaalde momenten echt in concentratie te gaan, om zo aan nieuw materiaal te kunnen werken. En af en toe ga ik twee dagen op hotel om te schrijven. Dat is nog doenbaar. Twee weken tango dansen in Argentinië zou wat moeilijker liggen.

Wat is voor jullie het grootste verschil tussen Vlamingen en Nederlanders?

Wende: Ik vind dat Vlamingen meer geduld hebben om echt te luisteren. De recensies die ik door mijn loopbaan heen gekregen heb van Vlamingen waren doorwrochter. En dan is er natuurlijk het verschil waar men het meestal over heeft: Vlamingen zijn terughoudender. Maar als je die gereserveerdheid overwonnen hebt, ontstaat er wel een diepe verbinding.

Van der Wal: Aan die analyse kan ik weinig toevoegen. Buiten dat Wende eigenlijk een nazaat is van de stichter van Brugge.

Pardon?

Wende: Ja, ik heb ooit meegedaan aan Verborgen verleden, een televisieprogramma waarin men op zoek gaat naar de familiegeschiedenis van bekende Nederlanders. Natuurlijk nam ik dat met behoorlijk wat zout, want je moet zo’n programma uiteraard interessant houden, maar de conclusie was dus dat ik een afstammelinge ben van Boudewijn met de IJzeren Arm, de eerste graaf van Vlaanderen, en zijn vrouw Judith, zo’n beetje de grondleggers van de stad Brugge. Dus richt ik me bij dezen als hun nazaat tot het Brugse volk: Amsterdam heeft te veel koffiezaken, maar jullie te veel chocoladewinkels. Denk aan jullie cholesterol, mensen!