Jaap de Hoop Scheffer, gewezen NAVO-baas: ‘Europa moet zijn eigen broek ophouden’

Op de G20 in Osaka gaat alle aandacht naar de Amerikaanse president Donald Trump en zijn Chinese ambtgenoot Xi Jinping. En wat met Europa? ‘We stellen ons te bescheiden op’, zegt Jaap de Hoop Scheffer, de Nederlandse oud-NAVO-baas.

‘We zouden wel eens op weg kunnen zijn naar een bipolaire wereld, waarin alles draait om de rivaliteit tussen de Verenigde Staten en China.’ Voor een publiek van bedrijfsleiders, academici en diplomaten spreekt oud-NAVO-baas en hoogleraar Jaap de Hoop Scheffer in Brussel zoals hij ook zijn studenten in Leiden toespreekt: vrijuit. ‘Ach, ik ben geen secretaris-generaal van de NAVO meer’, zegt hij. Na de lunchconferentie van VIRA, de Vereniging voor Internationale Relaties, maakt hij tijd voor een gesprek over noten, diplomatie en de G20.

Op de vorige bijeenkomst van de G20, in december in Buenos Aires, wisselden Donald Trump en Xi Jinping alleen wat beleefdheden uit. Mogen we in Japan wel een doorbraak verwachten, of zal hun handelsoorlog blijven woeden?

Jaap de Hoop Scheffer: De ontmoeting tussen Xi en Trump is het uitgelezen moment om minstens de klok even stil te zetten en te zeggen: ‘Laten we op het hoogste niveau analyseren hoe het verder moet.’ In de huidige situatie zijn er geen winnaars, dat zal voor beide partijen nu wel duidelijk zijn .

Wie weet sluiten ze wel een akkoord? Trump houdt van deals.

De Hoop Scheffer: Ja, maar hij heeft ook bewezen dat hij daarover té optimitisch kan zijn. Denk maar aan zijn gesprekken met Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un. Trump ziet de dingen transactioneel: je wilt een torengebouw in New York, je betaalt ervoor — en klaar. De wereldpolitiek zit iets ingewikkelder in elkaar. Dat geldt voor Noord-Korea en zijn kernwapens en zeker ook voor het grote en machtige China, met een president die machtiger is dan zijn voorgangers ooit waren.

Dat gezegd zijnde komt er in de diplomatie uiteindelijk een moment waarop niemand nog belang heeft bij een wederzijds opbod. Dan wordt het een verlies-verliessituatie.

Hoe moet de Europese Unie zich opstellen tussen die tegenpolen?

De Hoop Scheffer: Europa moet opletten dat het niet in een notenkraker terechtkomt die aan de ene kant door China bediend wordt en aan de andere door de VS. Misschien is dat al een beetje het geval. Zowel de Amerikanen als de Chinezen zien Europa als een prijs in het grote eenentwintigste-eeuwse geopolitieke spel. En allebei willen ze graag cashen.

Europa mag niet pal in het midden tussen die twee polen gaan plaatsnemen: de VS staan dicht bij ons, maar China absoluut niet. Het zijn totaal verschillende samenlevingen met totaal andere waarden- en normenpatronen.

Is Europa te bescheiden?

De Hoop Scheffer: Ja. Militair zijn we een dwerg en politiek een adolescent. Maar op het financieel-economisch vlak zijn we een reus. We zijn het belangrijkste handelsblok in de wereld. Dat blok hóórt niet in die notenkraker terecht te komen. We zouden veel scherper moeten varen.

Militair is Europa een dwerg en politiek een adolescent. Maar financieel-economisch zijn we een reus. We zouden veel scherper moeten varen.

Wat staat ons te doen?

De Hoop Scheffer: We moeten om te beginnen een stevige handelspolitiek voeren. De Europese Commissie heeft de fusie tussen de Franse treinbouwer Alstom en het Duitse concern Siemens tegengehouden. Dan mag je niet verschieten als de Chinezen over twee jaar aan je voordeur staan met hogesnelheidstreinen voor een derde van de prijs. Margrethe Vestager, Eurocommissaris voor Mededinging, heeft gewoon de concurrentieregels toegepast, maar in de volgende bestuursperiode moet de Unie die regels toch eens onder de loep nemen.

Verder zou ik zeggen: bouw verder aan de fundamenten onder de euro. Want de dollar is nog altijd veruit de belangrijkste reservevaluta in de wereld. Ik gebruik niet graag cijfers, maar geef u er twee: de EU importeert 2 procent van haar energie uit de VS. En 80 procent van de daarmee gepaard gaande transacties gebeurt in dollar.

In de volgende bestuursperiode moet de Unie de concurrentieregels toch eens onder de loep nemen.

Zijn we niet te afhankelijk van de VS?

De Hoop Scheffer: Misschien is het Europese project waar we allemaal achter staan niet ontworpen voor de harde geopolitieke werkelijkheid van vandaag. We zijn gewend geraakt aan een welwillende supermacht die ons beschermt. De EU is een soft power-unie in een hard power-omgeving. En dan worden we geconfronteerd met een Amerikaanse president die de ultieme garantie publiek in twijfel trekt: artikel 5 van het NAVO-verdrag, waardoor een aanval op één lidstaat gelijkstaat aan een aanval op alle lidstaten.

Europa moet zijn eigen broek ophouden. We moeten de handen ineenslaan waar het kan: bilateraal, trilateraal… Zoals Nederland en België dat doen op het vlak van de marine en de luchtmacht. Er is ook een Duits-Nederlands legerkorps. Dat gaat telkens voortreffelijk. Met het Europees interventie-initiatief, een idee van de Franse president Emmanuel Macron, wordt de samenwerking op het vlak van defensie nu verbreed en geformaliseerd: het Europees interventie-initiatief. Dat spreekt mij aan, want we kunnen niet voor iedere militaire interventie bij het Witte Huis aankloppen, zeker niet zolang Donald Trump daar zit. Dus zullen we ook meer moeten betalen.

We kunnen niet voor iedere militaire interventie bij het Witte Huis aankloppen, zeker niet zolang Donald Trump daar zit.

Donald Trump haalt scherp uit naar de NAVO-lidstaten die de beloofde 2 procent van hun bruto binnenlands product niet besteden aan defensie. Volgt u hem daarin?

De Hoop Scheffer: Ja. Op dat vlak begrijp heb ik geen bezwaar tegen zijn harde taal. Als je die 2 procent niet investeert, hoe kun je dan vragen dat de VS achter de garantie in artikel 5 blijven staan? Of dat ze Europa, dat geen kernwapen heeft, in een kernoorlog rugdekking zullen geven?

Willen we een Europa met meer of met minder ambitie? Dat is de hamvraag. Voor het antwoord daarop zullen we de onderhandelingen over de EU-begroting voor de periode 2021-2027 moeten afwachten: ze worden een belangrijke toetssteen.