‘We moeten af van de “oog om oog, tand om tand”-waanzin, al was het maar omdat we er onszelf pijn mee doen’, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.
Minder gevangenisstraffen, kortere straffen en een complete herdenking van het systeem. Zodat de gevangenis iets wordt voor ‘als het echt niet anders kan’, in plaats van de norm. Het is niet niks wat Rudy Van De Voorde in een zeldzaam lang interview deze week in Knack vraagt. Hij is directeur-generaal voor het gevangeniswezen en kent de ellende in onze penitentiaire instellingen door en door. Met zijn stelling gaat hij knalhard in tegen de publieke opinie, die het liefst ‘zo veel mogelijk mensen zo lang mogelijk’ in de gevangenis wil, zoals hij het zelf zegt. Op de vraag of hij op korte termijn een oplossing ziet voor de overbevolking, de belangrijkste reden voor de stakingen in gevangenissen in het hele land van begin deze week, zegt hij vlakaf: ‘Nee.’
Isoleer de zwaardere criminelen van de rest van de bevolking, maar behandel ze goed.
Precies vijftien jaar geleden sprak Van De Voorde al over de overbevolking, toen nog als directeur van de gevangenis van Vorst, na een zoveelste vakbondsactie vóór meer ruimte, en tégen de ratten in de cellen. Ook toen was het al dweilen met de kraan open, en moest hij ‘creatief’ zijn: ‘De overbevolking is een structureel, nationaal probleem.’ Voor het gevangenispersoneel lijkt het begin van het nieuwe jaar verbazingwekkend veel op alle vorige jaren. En in een week met een nieuw corona-overlegcomité zal het hemel en aarde moeten bewegen om ook maar een béétje aandacht te sprokkelen. Voor een fundament van onze rechtsstaat is dat bedroevend.
Het citaat over het ‘nationale probleem’ is van 2007, maar Van De Voorde heeft sinds eind jaren tachtig eigenlijk nooit iets anders gekend. Hij spreekt over ‘een chronische ziekte’. Afgelopen zomer noemde de Antwerpse commissie van toezicht de toestand in de Antwerpse Begijnenstraat ‘onmenselijk’. Er zaten toen zes- à zevenhonderd gedetineerden. Deze week brengen we de reportage van fotograaf Filip Van Roe in diezelfde gevangenis. Vandaag zitten er achthonderd mensen opgesloten. We zijn niet vooruit-, maar achteruitgegaan. Ze zitten met drie in een cel voor twee, met een matras op de grond. In cellen voor vier mensen zitten acht gevangenen. En in 2020 stonden we al in de top drie van de meest overbevolkte gevangenissen in Europa, met alleen Italië en Turkije die het nog beroerder doen.
Het probleem is: het kan de meeste Belgen niet schelen. De desinteresse voor de levensomstandigheden in de gevangenis was al ontstellend – la prison, c’est les autres. Wraakgevoelens, ook al zijn we niet eens persoonlijk betrokken, zijn misschien niet nobel, maar wel gewettigd: dát is het gevoel. Door de coronacrisis is het allemaal nog erger geworden, zowel het regime als onze onverschilligheid. Nochtans groeit de consensus onder experts al jaren: misdadigers moeten afgezonderd worden, maar hen steeds zwaarder straffen, met langere detenties in lamentabele omstandigheden, helpt niemand vooruit, ook de samenleving niet. Dat is misschien contra-intuïtief. Het is vooral ook waar.
Het probleem is: het kan de meeste Belgen niet schelen.
Toch is het precies dat wat we aan het doen zijn. Het was Luc Stas, voormalig directeur van de gevangenis in Gent, die onlangs op Knack.be nog eens wees op opeenvolgende wetswijzigingen met zwaardere sancties. Anders dan soms wordt verondersteld, zitten gedetineerden bovendien een groter deel van hun straf uit dan vroeger. In miserabele omstandigheden dus, waardoor ons land keer op keer wordt veroordeeld door het Europees Hof van de Rechten van de Mens.
We moeten af van de ‘oog om oog, tand om tand’-waanzin, al was het maar omdat we er onszelf pijn mee doen: ons gevangenisregime doet de recidive stijgen, in plaats van nieuwe misdaden te voorkomen. Afschrikking werkt veel minder goed dan mensen denken, ook dat staat wetenschappelijk vast. Er is maar één oplossing: afscheid nemen van ‘vergelding’ als hoogste goed, hoezeer dat ook botst met onze meest primaire gevoelens. Isoleer de zwaardere criminelen van de rest van de bevolking, maar behandel ze goed.
Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) noemde deze week onder meer de nieuwe gevangenissen van Haren en Dendermonde als een oplossing voor de overbevolking. Maar hij wéét dat het probleem dieper zit: bij het strafwetboek zelf. Durft hij in de wind te gaan staan en de gevangenisstraf voor een aantal misdrijven te schrappen? Er wordt weleens gezegd dat we instellingen hebben uit de middeleeuwen, en emoties uit het paleolithicum. In ons gevangenisbeleid maken we dat allemaal waar. Van Quickenborne kan er iets aan doen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
