Inwoners Vesdervallei eisen antwoorden: ‘Communicatie met de bevolking is op een ramp uitgedraaid’

Zijn de 37 bevestigde slachtoffers van de watersnood van 15 juli allemaal gestorven door natuurgeweld? Dat is de conclusie van het parket, maar de inwoners van de Vesdervallei zijn het daar niet mee eens. Het collectief People Against Flows wil antwoorden op alle vragen. ‘Het was een natuurramp, zeker, maar ze werd verergerd door menselijke beslissingen.’

De overstromingen van zaterdag in de provincie Namen zijn wel het laatste wat Wallonië kon gebruiken. Bewoners in het zwaar getroffen Dinant reageerden verbitterd: hoe was het mogelijk dat de Waalse overheid dit niet had voorzien nadat een week eerder de provincies Luik en Luxemburg door een ware zondvloed werden geteisterd? De emoties zijn begrijpelijk, maar de twee natuurrampen vallen niet te vergelijken, in omvang noch in aard. De watersnood in Namen, waarbij er veel materiële schade was maar geen slachtoffers vielen, werd door een kort maar hevig onweer veroorzaakt. Een pluviale overstroming dus, terwijl er in Luik en Luxemburg sprake is van een fluviale overstroming met de rivieren Vesder en Ourthe in de hoofdrollen. De balans van deze ongeziene catastrofe staat voorlopig op 37 doden en tien vermisten. Maar er is nog een belangrijk verschil: de menselijke factor. Kan het onweer van vorige zaterdag boven Namen als overmacht worden geclassificeerd, dan zijn er ernstige aanwijzingen dat tussen 12 en 15 juli zware blunders werden gemaakt.

Alle ogen zijn daarbij gericht op het stuwmeer van Eupen op de Vesder, het grootste kunstmeer en drinkwaterreservoir van ons land, beheerd door de Service Publique de Wallonie (SPW). Waarom heeft die zo lang gewacht om het meer gecontroleerd te ledigen en zo buffercapaciteit te creëren? Uiteindelijk werden de sluizen pas in de fatale nacht van woensdag op donderdag opengedraaid, toen het stuwmeer al op overstromen stond. Het manoeuvre, wellicht een paniekreactie, zou debet zijn aan de plotse, zeer snelle stijging van het waterpeil in de Vesdervallei, met verwoestende gevolgen stroomafwaarts in onder meer Chaudfontaine, Trooz, Pepinster en Verviers. Behalve het stuwmeer van Eupen zou ook de stuwdam van Gileppe op de Helle, een zijrivier van de Vesder, aan de basis van de tsunami-achtige golven hebben gelegen. Beide door de SPW beheerde voorzieningen staan in schril contrast met de stuwmeren van Bütgenbach en Robertville op de Warche, een zijrivier van de Amblève. Beheerder Engie-Electrabel begon al vanaf maandag 12 juli, na voorspellingen door het KMI van uitzonderlijk zware regenval, met het ledigen van de reservoirs. Die vooruitziendheid verklaart volgens experts waarom de stad Luik de voeten droog kon houden.

Philippe Henry (Ecolo), Waals minister van Klimaat, Energie en Mobiliteit, heeft een grondig onderzoek beloofd. De vraag is of dat zal volstaan. Zowel in het Waalse als in het federale parlement zwelt de roep aan om een onderzoekscommissie op te richten. Intussen bereidt People Against Flows, een pas opgericht collectief van inwoners van de Vesdervallei, een strafklacht voor onvrijwillige doodslag voor bij het parket. Woordvoerder Bruno Liesse, inwoner van Chaudfontaine en een bekend marketeer in de mediawereld, ziet geen andere optie om de waarheid te achterhalen. ‘We zijn blij met de interne audit van de Waalse regering’, zegt hij. ‘Minister Henry belooft een rapport voor het einde van de zomer. Dat is ongezien snel, maar het volstaat niet. De inwoners van de Vesdervallei willen een antwoord op alle vragen. Zo weten we nog helemaal niet wat er die fatale nacht met de stuwdam van Gileppe is gebeurd. De hamvraag is natuurlijk wat de SPW heeft bezield om in Eupen eerst af te wachten om dan in paniek de sluizen driemaal helemaal open te draaien. Zo werd er 50 kubieke meter per seconde geloosd, dat is 3 miljoen liter per minuut. Geen wonder dat er auto’s werden meegesleurd alsof het surfplanken waren.’

Volgens de SPW, daarin bijgetreden door minister Henry, waren de waarschuwingen door het KMI en het EFAS, het Europees Waarschuwingssysteem voor Overstromingen, niet expliciet genoeg. Klopt dat?

Bruno Liesse: Daar moet ik om lachen. Het klopt dat van de 25 EFAS-waarschuwingen er slechts 5 op Wallonië sloegen. Maar geef toe, vijf waarschuwingen zouden toch moeten volstaan om anticiperende maatregelen te treffen. Wat trouwens de voorbije dagen te weinig werd benadrukt: toen die eerste waarschuwingen binnenliepen, was er al gedurende drie weken heel veel regen gevallen, toch geen detail bij het beheer van een stuwmeer aan de vooravond van een voorspelde stortvloed van ongeziene intensiteit. Maar het gaat ons niet alleen om het gebruik van de sluizen. Ook de communicatie met de bevolking is op een ramp uitgedraaid. Woensdag heeft het KMI code rood afgekondigd, de hoogste alarmfase. Waarom heeft men dan gewacht om de bewoners in de bedreigde zones te evacueren? In Limbourg en Verviers hebben de burgemeesters zelf besloten te evacueren, zonder de instructies van de provincie af te wachten. Gelukkig hebben ze naar hun brandweercommandanten geluisterd, anders waren er nog meer slachtoffers gevallen.

Waarom kiezen jullie voor een strafklacht wegens onvrijwillige doodslag?

Liesse: Het parket is op de plaats van de ramp afgestapt, maar heeft besloten dat er geen onderzoek nodig was, aangezien alle slachtoffers door een natuurramp zijn omgekomen. Dat vinden we onaanvaardbaar. Het lijdt geen twijfel dat de hoofdoorzaak bij een natuurfenomeen zonder voorgaande ligt. Maar het valt evenmin te ontkennen dat de ramp door menselijke beslissingen werd verergerd. Alleen al in Groot-Chaudfontaine zijn zeven mensen gestorven, in gruwelijke omstandigheden. Mensen hebben uren op daken gezeten en doodsangsten doorstaan. Een bejaard koppel heeft zelfmoord gepleegd, omdat ze ervan overtuigd waren dat ze anders de verdrinkingsdood zouden sterven. Slachtoffers hebben recht op de waarheid. Onze bedoeling is niet om de arme SPW-technicus die de sluizen heeft opengedraaid achter de tralies te krijgen. We willen volledige inzage in de beslissingsketen die tot deze catastrofe heeft geleid.

En we moeten hier lessen uit trekken. Deze ramp staat niet op zichzelf, ik zie parallellen met de coronacrisis. Ook toen werden onze politici en overheden koud gepakt. We hadden gezien wat er in Noord-Italië was gebeurd, maar toch bleven beleidsverantwoordelijken roepen dat het allemaal wel zou loslopen. Wie het tegendeel beweerde, werd een dramaqueen genoemd. Die lichtzinnigheid kunnen we ons niet langer veroorloven. Aan de Amerikaanse Westkust kampen ze al wekenlang met temperaturen boven de 40 graden. Dat kan ook ons overkomen, en dan? Hebben we een plan klaarliggen om onze 800.000 bejaarden, in verzorgingstehuizen of alleenstaand, te helpen? Ik denk het niet.

U houdt via een Facebookgroep een vinger aan de pols in de Vesdervallei. Hoe groot is de verslagenheid?

Liesse: Het verdriet en het leed zijn immens, maar de mensen houden er de moed in. De zondvloed heeft een tweede golf uitgelokt, een golf van solidariteit. Toen ik tijdens het eerste weekend wilde helpen met opruimen, vond ik haast geen plaats. In ieder huis waren vijftien vrijwilligers aan het werk, onder wie heel veel Vlamingen – eentje was helemaal uit Poperinge gekomen. Ook de toezegging door Waals premier Elio Di Rupo (PS) om meteen 2 miljard euro vrij te maken, heeft velen een hart onder de riem gestoken, net zoals de belofte van de verzekeringsmaatschappijen om zich soepel op te stellen.