België krijgt nieuwe spionagewet: ‘De grootste uitdaging? Het Brussels dilemma’

De spionagewet was dringend aan een update toe, zegt inlichtingenexpert Kenneth Lasoen (Clingendael/UAntwerpen). ‘Statelijke en niet-statelijke actoren willen steeds meer onze politieke processen beïnvloeden.’

‘In de huidige geopolitieke context is het van groot belang om spionage en buitenlandse inmenging effectief te vervolgen.’ Zo kondigde minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) donderdagochtend de update van de spionagewet aan in Knack en Le Soir.

De verwijzing naar #CorruptionEurope, de corruptiezaak die het Europees Parlement op zijn grondvesten doet daveren, is logisch. Maar de roep naar een nieuwe spionagewet gaat al jaren mee, zegt Kenneth Lasoen, historicus en inlichtingenexpert aan Clingendael en UAntwerpen. De huidige wet dateert van 1934. Onder meer de Staatsveiligheid vraagt al jaren om een opfrissing.

‘In spionage zal het altijd moeilijk zijn om strafrechtelijk op te treden’, zegt Lasoen. ‘Je werkt per definitie met iets mysterieus, zonder al te tastbare zaken. Daarom is het voor het gerecht heel moeilijk om sluitend bewijs te verzamelen. Maar een land als België, met een hoofdstad als spionnennest Brussel, moet echt een volwaardige spionagewet hebben.’

Hoe kan het dat we als gastland voor de NAVO en de Europese Unie nog geen moderne wet hadden?

Kenneth Lasoen: Dat vraag ik me ook al tien jaar af. De politiek deed lang alsof wij in België geen last hadden van het probleem. Zelfs in 1968, toen de NAVO naar België kwam en de Amerikanen en Britten ons zeiden dat er iets moest gebeuren, kwam er geen wettelijk kader. Misschien omdat we in de Koude Oorlog alleen de KGB, de geheime dienst van de Sovjet-Unie, tegenover ons hadden? Vandaag ligt dat anders. Ik heb dan ook een bedenking: wat doet de regering met het zogenaamde Brussels dilemma?

Wat is dat?

Lasoen: Iedereen kent de usual suspects als het gaat over spionage bij ons: China, Iran, Rusland en Noord-Korea. Maar wat met spionnen van onze bondgenoten? Het is geen geheim dat ook zij op ons grondgebied spioneren, al dan niet met ons medeweten. Wat als we Amerikaanse of Britse spionnen betrappen? Dan zijn we met onze wet gebonden om hen te vervolgen. Ik ben benieuwd hoe zij zullen reageren, want vandaag regelen we zoiets vaak in der minne.

Hoe gaat dat in zijn werk?

Lasoen: In 2018 zijn het parket en het Comité I een onderzoek gestart naar een zender die geplaatst was op de wagen van Carles Puigdemont, de gewezen Catalaanse minister-president die naar ons land was gevlucht. Die zender was aangebracht door de Spaanse geheime dienst zonder medeweten van onze Staatsveiligheid. Dat leidde tot een gesprek tussen de diensthoofden van de Belgische en Spaanse geheime dienst, zonder een strafrechtelijke vervolging. Ik ben benieuwd hoe zoiets zal verlopen met de nieuwe wet.  

Weten we eigenlijk hoeveel spionnen zich op ons grondgebied bevinden?

Lasoen: Het zou om enkele honderden gaan. Vaak worden ze aangestuurd door diplomaten, zij zijn beschermd door hun statuut. Maar vaak zijn diplomaten de spin in hun eigen uitgebouwd netwerk. Ze trekken mensen aan die wél vatbaar zouden zijn voor de wet. Denk aan het Iraans koppel uit Antwerpen dat in 2021 werd veroordeeld voor zijn aandeel in een verijdelde bomaanslag. Zij werden aangestuurd door een Iraanse diplomaat vanuit de ambassade in Oostenrijk.

In de nieuwe wet wordt is ook sprake van het bestraffen van ‘inmenging’. Dat wordt omschreven als ‘actief, clandestien en zonder Belgisch medeweten besluitvormingsprocessen beïnvloeden’. Is die omschrijving niet erg ruim? Wat met lobbyisten of zelfs journalisten?

Lasoen: De omschrijving kan wat mij betreft niet breed genoeg zijn. Statelijke en niet-statelijke actoren willen steeds meer onze politieke processen beïnvloeden. Ik ben er zeker van dat de wet de nodige nuances zal bevatten. Er is ook al een EU-richtlijn die spreekt van strafbare inmenging als die ingaat tegen de belangen of de soevereiniteit van een lidstaat en als het heimelijk, via bedrog of via corruptie loopt. Dan zit je al in een andere dimensie dan louter lobbying.