‘In een digitale slaapkamer, is niets ooit écht privé’

‘Het is een oud zeer. Het slachtoffer wordt vaak geculpabiliseerd, wanneer we het fenomeen niet echt begrijpen’, schrijft privacyactivist Matthias Dobbelaere-Welvaert. ‘Maar sexting zal blijven bestaan, en zal het nodig zijn dat een aantal best practices ingeburgerd raken.’

Als je de meeste mensen zou vragen waar ze absolute privacy verwachten, dan is de kans niet gering dat ze zouden antwoorden: in de slaapkamer. Uit bed wordt niet gepraat, zei mijn adoptievader nog weleens. Niet dat ik persé interesse had in de specifieke omstandigheden, vooraleer u mij verdenkt van één of ander.

Maar, dus: de slaapkamer. Waar tot voor enkele decennia geleden seks een zuiver private aangelegenheid was – met uitzondering van de meer publieke gangen van het seksleven -, is dat vandaag wel even anders. We hebben méér relaties, en relaties die vaak ‘verder’ reizen, minstens geografisch. Een drukker leven. We hebben ook steeds jonger een relatie. Al die factoren zorgen ervoor dat we minder tijd spenderen met elkaar in de echte slaapkamer, maar – mede dankzij de enorme populariteit van chatapplicaties -, meer in digitale kamers. Er iets raars aan de hand met die digitale kamers: ze lijken erg privé, maar ze zijn het niet. Ogen spieden mee over elk bericht en elke foto. Er bestaan uitzonderingen – erg beveiligde applicaties die encryptie hoog aandragen, zoals Signal of Telegram -, maar helaas bereiken die apps geen kritieke massa. Facebook Messenger, Whatsapp (Facebook), Instagram (eveneens Facebook), maar ook TikTok spannen de kroon van ons digitaal leven.

En zoals een gezellige kamer ook in de echte wereld wel eens een graadje warmer kan worden, is dat voor de gezellige digitale kamers ook het geval. Sexting, het staat maar weer eens hoog op de nieuwsagenda, nu enkele vooraanstaande BV’s het slachtoffer werden van een ongecontroleerde uitgave van hun naaktbeelden en -filmpjes. De media draait overuren: getuigenissen van sexting-slachtoffers, tips and best practices, analysestukken (“hoe kon het toch zover komen“) en natuurlijk ook een schare sensatieartikelen die we best zeer streng afkeuren.

Het Vlaamse Boerenverstand

De publieke opinie was erg verdeeld. Het zijn van die momenten dat het Vlaamse boerenverstand – en dit zeg ik met veel eerbied, gezien ook mijn verleden en DNA stevig wortelt in de Vlaamse akkers – kortsluit. Men kan maar niet begrijpen hoe volwassen mannen zo – laten we de gemiddelde commentaar even verbloemen – ‘naïef‘ konden zijn om expliciete beelden te verspreiden binnen een digitale praatgroep, en daarbij denken dat ze nooit verder het daglicht zouden zien.

Het is een oud zeer. Het slachtoffer wordt vaak geculpabiliseerd, wanneer we het fenomeen niet echt begrijpen. We zien natuurlijk hetzelfde opduiken bij een varia aan seksmisdrijven. Hoe dan ook, onvoorzichtigheid is geen argument om strafbaar gedrag te verbloemen. Bij ‘Bekende Mensen’ wordt dat nog een graadje erger. Marieke van om de hoek, we hebben daar zo’n sterke opinie niet over. We zien ze wel af en toe, in de supermarkt. Een knikje en een woord over het weer, meer delen we niet. Bekende Vlamingen komen echter dagelijks binnen in onze huiskamer, en het typetje dat ze spelen, dat zijn ze. We koppelen een bekend iemand aan facetten waarmee we ons kunnen identificeren (of helemaal niet), en die BV conformeert zich best aan onze Vlaamse idealen, wil hij of zij een lang leven in de media beschoren zijn.

Zoiets botst natuurlijk met schunnige plaatjes. Toen de beelden druk de ronde deden, kon ik me niet van de indruk ontdoen dat ons ethisch kompas ietwat het noorden kwijt was. We maakten ons blij met de ontblotingen van enkele mannen, die natuurlijk niet de beelden hadden gemaakt om later op te duiken in een nieuwe Whatsapp-realityshow. Wat men er ook over denkt, het is simpel om te keren: zou u het fijn vinden dat uw (half)naakt beeld, zonder uw toestemming of zegen, aan een rotvaart over de digitale snelweg dondert? Dat u straks de winkel binnenwandelt, om op monkellachjes, drukke blikken en vingerwijzende schaamte, getrakteerd te worden? Mijn gokje: niet echt.

Sexting verbieden?

Wat nu? Sexting dan maar verbieden, en die sexts (wat een vreselijk leenwoord) in de vuilbak? Als privacy-activist, waar zwart-wit denken als eens tot het repertorium behoort – is zoiets natuurlijk niet ondenkbaar. Niet verbieden uiteraard – het zou geen moer helpen -, maar wel afraden. Het is nu eenmaal een bewezen feit dat alles wat digitaal is, ooit gekraakt kan worden. Dat wij mensen – in deze korte tijdspanne waarop we een bij wijlen trage fysieke wereld zagen omvormen tot een digitale – misschien nog niet helemaal mentaal gevormd zijn om de risico’s van het internet volledig te doorgronden. Dat privé op het internet, nooit helemaal privé zal zijn.

Als mens is dat theoretisch denken vaak veel minder praktisch. Of men nu gewoon zijn of haar partner mist, spanning zoekt, losse zeden wil etaleren of het gewoon good fun vindt, sexting zal blijven bestaan, zolang camera’s en internet deel van ons huishouden blijven. Het is dan een kwestie van best practices te implementeren. En die zijn er, legio. Zorg dat je hoofd niet op de foto staat. Zorg dat herkenbare elementen worden weggevaagd (denk aan tattoo’s, littekens, piercings en andere lichaamsdecoratie). Maak gebruik van een applicatie die een watermerk op je foto’s zet, zodat je de bron kan identificeren indien je foto’s ooit lekken. Stuur alleen erotische beelden via veilige apps, zoals Signal of Telegram, die niet alleen een end-to-end encryptie waarborgen, maar ook een ‘destroy‘-systeem aan boord hebben, die je foto na een zelfgekozen tijdspanne onherroepelijk wist (30 seconden of een paar minuten). Woord van waarschuwing: het nemen van een schermafbeelding behoort voor de ontvanger nog steeds tot de mogelijkheden.

Pastoor

Schrijven hoe andere mensen om moeten gaan met seksualiteit, is een mijnenveld. Een mijnenveld vol liberale, conservatieve, religieuze en filosofische standpunten die luidkeels de revue passeren, maar vaak de nuance niet helemaal de kans geven om open te bloeien. Toen ik jong was wou ik later wel Pastoor worden. Toen ik echter oud genoeg was om het woord celibaat te doorgronden, was de goesting wel snel over. Netwerken als Twitter, en opiniebijdragen zoals deze, geven me niettemin de kans om zonder schaamte eens goed te preken. U eens in uw blootje pogen te zetten.

We moeten én erkennen dat elkeen van ons recht heeft op zijn of haar seksualiteit en de beleving ervan, én pogen het mentale bewustzijn rond internetgebruik te verhogen. Dat privé, nooit privé is, bijvoorbeeld. En dat dat los van naaktbeelden, een gigantisch probleem is op onze digitale wegen. Of we nu massaal terug moeten naar onze eigen veilige slaapkamer, is een vraag die juristen beter niet beantwoorden. Wat wel zeker is, is dat slachtoffers nooit als dader mogen worden aanzien, dat respect voor elkaar een graadje hoger mag, dat het lekken en verspreiden van andermans naaktbeelden ethisch laakbaar en juridisch strafbaar is, en dat een moderne samenleving vol moderne mensen – wat we zo graag willen zijn – in staat zou moeten zijn om een faits divers te behandelen als precies dat: een faits divers.

Matthias Dobbelaere-Welvaert is directeur en privacyactivist bij the Ministry of Privacy, en docent ‘Copyright and Mediarights’ aan de Erasmus Hogeschool Brussel. Zijn debuutboek over privacy verschijnt in december 2020 (Borgerhoff & Lamberigts).