Door het Oekraïneconflict kunnen criminelen en terroristen in Europa makkelijker aan illegale wapens raken, waarschuwt het Vlaams Vredesinstituut.
‘Bij de terroristische aanslagen in Europa de afgelopen jaren was er vaak een connectie met wapens uit de Balkanoorlogen van de jaren negentig’, zegt Nils Duquet, directeur van het Vlaams Vredesinstituut. ‘Onze grote vrees is dat dat scenario zich met Oekraïne herhaalt.’
Hoeveel wapens zijn momenteel in Oekraïne in omloop?
Nils Duquet: Al tijdens de Sovjetjaren lagen in Oekraïne gigantische wapenstocks opgeslagen. Veel van die wapens zijn sindsdien uit de officiële stocks verdwenen. Na het vorige Oekraïneconflict in 2014 circuleerden miljoenen wapens in het land. In een studie voor de Europese Commissie waarschuwde het Vlaams Vredesinstituut in 2018 al voor die situatie.
Het risico met de wapens die de afgelopen jaren al in Oekraïne waren, was enorm groot. En door wat er de voorbije weken gebeurd is, is dat risico nog veel groter geworden. Er worden steeds meer wapens in het conflict gepompt. Meer wapens vallen buiten de controle van het reguliere leger en komen in handen van burgers, milities en allerhande gewapende groeperingen.
U vreest dat die wapens uiteindelijk in het zwarte circuit belanden?
Duquet: Tijdens het conflict en in de eerste jaren daarna blijven die wapens meestal in eigen land. Maar het gevaar bestaat dat na een aantal jaren stabiliteit – dat zag je ook in het voormalige Joegoslavië – sommige mensen in financiële problemen komen en hun wapens verkopen. Ze worden doorgaans opgekocht door mensen met criminele bedoelingen, of opportunisten die geld willen verdienen. Europol en Europese politiediensten maken zich daar zeer grote zorgen over.
Het risico is nu natuurlijk enorm toegenomen. En in Oekraïne gaat het niet zomaar over een aantal pistolen en revolvers. Je spreekt hier echt wel over oorlogswapens, type kalasjnikov en allerhande andere automatische wapens, zelfs over antitankwapens en raketlanceerders. Ook buiten een oorlogssituatie kun je daarmee enorme schade toebrengen.
In 2015, bij de terreuraanslagen in Parijs, doken wapens op uit de Balkanoorlogen.
Duquet: Oorlogswapens zijn zeer gewild, niet alleen in bepaalde criminele circuits, ook onder terroristen. Zowel bij de aanslagen tegen Charlie Hebdo als in de Bataclan gebruikten terroristen Zastava M70’s, een kalasjnikov-variant gemaakt in het voormalige Joegoslavië. Ook in 2014, bij de aanslag op het Joods Museum in Brussel, werd zo’n Zastava M70 gebruikt.
Wapens zijn duurzame producten. We kunnen er dus van uitgaan dat de wapens die nu in Oekraïne gebruikt worden nog decennialang, ook in West-Europa, in het criminele circuit zullen circuleren. Ze komen boven op alle andere bronnen van illegale wapenhandel die er al waren. Met als gevolg dat niet enkel de grote criminelen hogerop in de hiërarchie aan wapens kunnen raken, maar het ook makkelijker wordt voor kleinere criminelen. We verwachten dan ook een toename van geweld in Europa na afloop van de oorlog in Oekraïne.
Hoe kunnen we voorkomen dat wapens uit Oekraïne bij criminelen en terroristen belanden?
Duquet: Dat kun je natuurlijk pas gaan doen als het conflict voorbij is. En grensbewaking alléén zal niet volstaan. Je kunt moeilijk elke auto aan de Oekraïense grens controleren om te checken of er wapens in verstopt zitten. Inlichtingen uitwisselen is het antwoord. Daarvoor moeten Oekraïense en Europese veiligheidsdiensten meer gaan samenwerken. Verder zal het kwestie zijn de wapens weer op de een of andere manier uit de samenleving te halen. Desnoods met een vergunningssysteem dat toelaat dat mensen hun wapen kunnen behouden, maar waardoor je er tenminste wel een zicht op krijgt.
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky vroeg het Belgische parlement vorige week om méér hulp. Premier Alexander De Croo kondigde daarop nieuwe wapenleveringen aan.
Duquet: Rusland heeft het internationale recht overtreden door Oekraïne binnen te vallen. Oekraïne heeft het recht om zich te verdedigen. Het is begrijpelijk dat Zelensky om hulp vraagt, en dat België en andere landen wapens leveren. Alleen moet je ook rekening houden met de langetermijngevolgen van zo’n beslissing. We zijn nu allemaal op zeer korte termijn aan het denken. Ik heb al foto’s gezien van Belgische FNC-wapens in Oekraïne, automatische geweren die het Belgische leger niet meer nodig had. Maak u géén illusie: er bestaat vandaag geen enkele controle meer op de wapens die in Oekraïne beschikbaar zijn. En je hebt niet alleen het probleem van illegale wapenhandel. De wapens die nu in Oekraïne circuleren, kunnen ook misbruikt worden door mensen die het vredesproces stokken in de wielen willen steken. We moeten ervoor zorgen dat we de situatie niet verder laten escaleren.
