‘Ik ben bang voor een wereld waarin we onbekende streken, culturen en wezens alleen nog virtueel leren kennen’

Kun je in de ban raken van het hologram van een olifant of verliefd worden op het Afrikaanse dorpsplein dat je door een VR-bril ziet? ‘Daar zitten onmiskenbaar voordelen aan, maar ik vrees ook dat we er kortzichtiger van zullen worden’, schrijft Knack-redactrice Ann Peuteman in haar column De Zoetzure Dinsdag.

Herinnert u zich Kai-Mook nog? Dat vakkundig gehypete olifantenkalfje werd in mei 2009 in de Zoo van Antwerpen geboren. Mijn zoon was toen vijf. Wekenlang leefde hij naar de geboorte toe. In het kinderjournaal Karrewiet werd uitgebreid aandacht besteed aan de zwangerschap, het kiezen van de naam, de bevalling en uiteindelijk ook de eerste stapjes van Kai-Mook. Er werd de jonge kijkers uitgelegd dat er niet veel Aziatische olifanten meer zijn en dat dierentuinen daarom kweekprogramma’s opzetten. Er was geen ontsnappen aan: zodra Kai-Mook naar buiten mocht, spoorden mijn zoon en ik naar Antwerpen waar we ons meteen naar het olifantenverblijf repten. Vol bewondering en verwondering staarde hij haar aan. Hoe was het mogelijk dat ze al kon lopen terwijl ze nog maar een baby was?

De confrontatie met zoveel schattigheid maakte hem ook boos, want op school had de juf verteld dat olifanten bedreigd worden door de mens. Niet alleen schieten jagers olifanten ze dood om hun slagtanden te kunnen verkopen, vertelde hij me, mensen zorgen ook niet goed voor hun woonplaats. Wist hij dan waar olifanten wonen, vroeg ik hem. Daar hoefde hij niet over na te denken: ‘In de natuur natuurlijk!’

Ondertussen dweept mijn zoon al lang niet meer met babyolifantjes, maar door de jaren heen is zijn verontwaardiging over de manier waarop de mens met de natuur omgaat alleen maar groter geworden. Zijn de kiemen daarvoor in de Zoo van Antwerpen gelegd? Wie weet. Veel kinderen worden zich pas écht bewust van de pracht van de natuur wanneer ze oog in oog staan met een giraf, tijger of pinguïn. De ironie wil dat net diegenen die tijdens zo’n dierentuinbezoek het meest onder de indruk zijn er later voor geen goud ter wereld meer heen willen. Hoe ouder ze worden, hoe meer het tot hen doordringt dat wilde dieren daar – alle nobele kweekprogramma’s, natuurbehoudsplannen en educatieve doelstellingen ten spijt – in gevangenschap leven.

Dat is natuurlijk de reden waarom allerlei dierenrechtenorganisaties sinds jaar en dag voor de afschaffing van dierentuinen strijden. Zoals de Nederlandse Partij voor de Dieren die ervoor pleit om Artis, de zoo van Amsterdam, definitief te sluiten. In plaats daarvan wil ze er tegen 2050 een openbaar stadspark laten aanleggen. Daar kunnen Amsterdammers en bezoekers op adem komen, zich aan de in vrijheid levende vlinders, vogels en egels vergapen en ook wilde dieren spotten. Virtuele wilde dieren dan wel, want volgens de Partij van de Dieren kunnen hologrammen van tijgers, olifanten of hyena’s net zo leerzaam zijn als echte exemplaren.

Daarvoor hoef je de deur toch niet uit, hoor ik u denken. Dat klopt. Door de steeds imposantere AI-toepassingen en VR-brillen kun je nu ook in je eigen woonkamer op safari gaan, op een kameel de Sahara doorkruisen, ijsberen observeren of naar Machu Picchu stappen. Zulke virtuele omzwervingen zijn tegenwoordig vaak ontzettend realistisch. In de toekomst, naarmate de mogelijkheden nog toenemen en ook meer worden vermarkt, zullen wellicht steeds meer mensen daarvoor kiezen. Omdat virtueel reizen een heel pak ecologischer, goedkoper en gemakkelijker is.

Zelf voel ik me ook schuldig bij elke vliegreis die ik boek en dus probeer ik dat te beperken. Ik heb nog nooit een leeuw, giraf of olifant in zijn natuurlijk biotoop gezien en van dierentuinen blijf ik al helemaal weg. Maar toch ben ik een beetje bang voor een wereld waarin we onbekende streken, culturen en wezens alleen nog virtueel leren kennen. Ik vrees dat we daar enggeestiger en kortzichtiger van zullen worden en dat de wereld ons minder diep zal raken. Kun je helemaal van je sokken worden geblazen van de aanblik van de tempel van Hatsjepsut als je weet dat je daar niet écht bent? Zul je kapot zijn van de armoede in de Braziliaanse favela’s wanneer je die alleen met de hulp van een VR-bril hebt gezien? En volstaat een virtuele ontmoeting met een olifant, tijger of gorilla om een actie op te zetten voor bedreigde diersoorten?

Net voor we al die jaren geleden naar huis terugkeerden, kocht ik mijn zoon in het winkeltje van de dierentuin een pluchen Kai-Mook in een draagtasje. Maandenlang week het speelgoedolifantje niet van zijn zijde. ‘Met het geld dat mama ervoor heeft betaald, zal de dierentuin echte olifanten beschermen’, vertelde hij aan iedereen die het horen wilde. ‘Zodat Kai-Mook veilig is wanneer ze haar straks vrijlaten.’