‘Iedereen Charlie: tot een cartoon te grof of te moeilijk is’

Waren we vorig jaar nog allemaal #Charlie, gisteren klonk plots van overal verontwaardiging over een smakeloze cartoon met de verdronken kleuter Aylan in de hoofdrol. Het is kritiek op Charlie Hebdo die Knack.be-journalist Jan Herregods doet denken aan vorig jaar, toen sommigen vonden dat de redactie het zelf gezocht had.

Toen de redactie van Charlie Hebdo een jaar geleden getroffen werd door een vreselijke aanslag, riep haast iedereen zich uit Charlie, compleet met hashtags en aangepaste profielfoto’s. Na de moordpartij in Parijs stond plots de vrije meningsuiting op het spel, samen met de door Frankrijk zo gekoesterde laïcité.

Aan de ene kant stonden de verdedigers van de vrije meningsuiting schouder aan schouder met de fatsoenlijke en minder fatsoenlijke islamcritici. Aan de andere kant, iets minder talrijk, maar toch duidelijk hoorbaar: zij die vonden dat Charlie Hebdo het toch wat zelf gezocht had, met hun grove, onrespectvolle cartoons.

Gisteren stond het satirische weekblad opnieuw in het oog van de storm. Aanleiding was een cartoon waarin in een beeld zowel de aangespoelde kleuter Aylan te zien was, als de massa-aanranding in Keulen op oudejaarsnacht. Afgaand op de reacties op het internet is niet iedereen nog met even veel overtuiging Charlie. Veel kritiek kwam samengevat neer op: ‘De vrije meningsuiting, ok ja, maar dit is er toch écht wel over.’ Sommigen vonden zelfs dat zo’n zaken verboden moeten worden.

Disgusting cartoon in Charlie Hebdo (“what would’ve become of Aylan had he grown up? A groper”) via @faizaz pic.twitter.com/iB4myFb1ke

— Sunny Hundal (@sunny_hundal) January 13, 2016

Dat van Aylan nu een dader in plaats van een slachtoffer gemaakt wordt, wringt blijkbaar wat tegen, zelfs al is het in een cartoon. Maar welke vrijheid van meningsuiting verdedig je nog als je vindt dat enkel onschadelijke humor gepubliceerd kan en mag worden? Moet een cartoon niet net de gevestigde orde in vraag stellen en uitdagen, in plaats van braaf binnen de lijntjes te kleuren.

Verontwaardiging zat eraan te komen

En laat het net dat zijn wat Charlie Hebdo altijd heeft gedaan, en niet altijd op de meest genuanceerde wijze. Altijd waren het scherpe pennen die mikten op de machtigen, de clichés en de vooroordelen. Of die nu van socialisten, populisten of de paus kwamen. Meer nog: tot vorig jaar was Charlie Hebdo niet bepaald een weekblad dat door het grote publiek omarmd werd.

De ‘successupporters’ die sinds de ‘Tout est pardonné’-cover geen exemplaar meer in handen hebben gekregen, hebben het misschien niet gemerkt, maar het blad is nooit van die lijn afgeweken. Een golf van verontwaardiging zat er in zekere zin aan te komen.

De timing is misschien wat eigenaardig. Een aantal geweken publiceerde het blad al twee cartoons met Aylan in de hoofdrol. Ook daar werd afkeurend op gereageerd, maar minder luid dan nu. Misschien omdat de cartoons toen nog duidelijker een kritiek waren op het Europees beleid migratiebeleid.

De lieverdjes van charlie hebdo spotten zelfs met de dood van de 3jarige aylan kurdi. Walgelijk #eenvandaag pic.twitter.com/i0xczztvQe

— ergenekon (@ergenekon24) December 17, 2015

Maar is die verontwaardiging nu wel terecht? Zou het niet kunnen dat de kritiek op de cartoon er wat te snel kwam? Cru gesteld: is de cartoon te moeilijk voor veel mensen? Want wat staat er echt? Is de tekening een veroordeling van de kinderen die op de vlucht zijn, met de veronderstelling dat ze later verkrachters of aanranders zullen worden. Of is het op een ander niveau een kritiek op de link tussen beiden die die door sommige politici gelegd wordt. Dat de relatie tussen het beeld en de de betekenis ervan niet meteen duidelijk is, maakt het niet tot een minder goede cartoon. Want hij zet aan het denken. Of hij ook smaakvol is, is hier eigenlijk zelfs niet relevant.

Dat de kritiek nu komt van mensen die -hoe goedbedoeld en medelevend ook- niet verder kijken dan de tekening, is precies wat Charlie Hebdo altijd voor ogen heeft gehad. Tegen de schenen schoppen, en de vastgeroeste denkbeelden uitdagen.

Maar jammer is wel dat de recente kritiek ook wat doet denken aan de donkere reacties rond deze tijd vorig jaar, namelijk dat de redactie het toch wel een beetje zelf gezocht had. Het kan geen kwaad om even te herhalen dat de vrijheid van meningsuiting er niet is voor de zaken waar je akkoord mee gaat, maar vooral voor ideeën waar je het niet mee eens bent.