Huisarrest en avondklok voor jongeren op oudejaarsavond, het rammelt aan alle kanten: ‘Geen juridische basis en niet proportioneel’

In Antwerpen krijgen 47 jongeren huisarrest op oudejaarsavond. In Kuregem geldt op datzelfde moment voor alle jongeren onder de 16 jaar een avondklok. ‘We bevinden ons op een hellend vlak’, waarschuwt advocate Kati Verstrepen. ‘We lopen al slaapwandelend in de richting van een politiestaat.’

In Antwerpen legt burgemeester Bart De Wever (N-VA) voor het derde jaar op rij een groep jongeren huisarrest op tijdens nieuwjaarsnacht. Het gaat over jongeren die een voorgeschiedenis zouden hebben van vandalisme of relschopperij. Van 17 uur op tot 8 uur de volgende ochtend mogen zij hun huis niet verlaten.

Ook in Brussel buigt de Conferentie van Brusselse Burgemeesters zich over maatregelen voor de nacht van oud op nieuw. Naast de mogelijke huisarresten zal Fabrice Crumps (PS), de burgemeester van Anderlecht, voor tieners die jonger zijn dan zestien jaar een avondklok invoeren in de wijk Kuregem. Zij zullen na 19 uur niet zonder hun ouders of voogd op straat mogen komen.

Het huisarrest en de avondklok zijn vrijheidsbeperkende maatregelen. ‘Het recht op vrijheid is een grondrecht, maar grondrechten zijn niet absoluut’, zegt advocate Kati Verstrepen van de Liga voor Mensenrechten. ‘Als het nodig is, mag de overheid grondrechten beperken, maar dan moet er aan drie voorwaarden voldaan zijn. De maatregel moet een legitiem doel hebben, een juridische basis hebben en proportioneel zijn.’

De maatregelen die nu in Antwerpen en Anderlecht getroffen worden, voldoen daar dan niet aan?

Kati Verstrepen: Aan die eerste voorwaarde is zeker wel voldaan. De burgemeesters willen de rust en de vrede bewaren in hun steden en gemeenten. Ze willen ervoor zorgen dat iedereen op een fijne manier oudejaarsavond kan vieren. De afgelopen jaren hebben we op die avond dingen zien gebeuren die absoluut niet kunnen: ambulanciers, brandweerlui, politieagenten en gewone burgers werden aangevallen. Dat de burgemeesters de vrede willen herstellen, is dus zeker legitiem te noemen.

Maar de maatregelen hebben geen juridische basis?

Verstrepen: Nee, de maatregelen hebben geen juridische basis, dat is in het verleden al onderzocht. Preventief huisarrest wordt nergens voorzien, niet in de politiecodex, niet in de gemeentewet en niet in de GAS-wetgeving. Dat is problematisch, want in een rechtsstaat mogen vrijheidsbeperkende sancties alleen opgelegd worden als ze bij wet voorzien zijn. Dat betwist burgemeester De Wever ook niet. Volgens hem gaat het niet om sancties, maar om preventieve maatregelen.

Daar zijn wij het niet mee eens. Eerst en vooral omdat een huisarrest wel degelijk een sanctie is, maar zelfs al zouden we aanvaarden dat het een louter preventieve maatregel is, dan nog ontbreekt de wettelijke basis. Volgens De Wever kan hij dergelijke maatregelen opleggen op basis van de artikels 133 en 135 van de gemeentewet, die hem de bevoegdheid geven te zorgen voor de openbare veiligheid. Maar dan wordt er een veel te ruime interpretatie gegeven aan die bepalingen. Ze laten de burgemeester toe om in te grijpen als er zich een imminent gevaar voordoet, zoals een gebouw dat op instorten staat. Maar het laat de burgemeester niet toe om vrijheidsbeperkende maatregelen te nemen tegen jongeren waarvan hij beweert dat ze al lang bekend zijn. Als die jongeren echt een gevaar betekenen, dan is het aan de rechter om maatregelen op te leggen, niet aan de burgemeester.

Zijn de maatregelen wel proportioneel te noemen?

Verstrepen: Ook wat de proportionaliteit betreft, zien we een probleem. De impact van de maatregel moet in verhouding staan tot het doel dat men wil bereiken. En daar heb ik, zeker in het geval van de avondklok in Kuregem, een groot probleem. Daar viseert men álle jongeren onder de zestien jaar, ook diegenen die nooit iets misdaan hebben. Dat gaat voor mij een brug te ver.

Een rechter kan sancties, huisarrest of een avondklok opleggen, maar die maatregel moet in verhouding staan tot wat die betrokkene in het verleden al misdaan heeft, of tot welke dreiging er eventueel van uit zou gaan. Maar jongeren die nog nooit een bedreiging gevormd hebben, verplichten om binnen te blijven? Daar is alle proportionaliteit zoek.

Dreigen we af te glijden naar een politiestaat?

Verstrepen: Dat zijn grote woorden, maar we bevinden ons wel op een hellend vlak, en dat is verontrustend. In 2022 kregen 27 Antwerpse jongeren huisarrest op oudejaarsavond, in 2023 waren dat er 31, en nu bijna 50. In Kuregem treffen de maatregelen dit jaar álle jongeren.

Momenteel gaat het nog om een beperkte groep mensen en slechts over één avond, maar hiermee krijgen we het signaal dat een burgemeester met één pennentrek hele groepen van hun vrijheid kan beroven, of in hun vrijheid kan belemmeren. Dat vind ik echt problematisch.

We moeten waakzaam zijn, want we lopen al slaapwandelend naar een politiestaat. Dat begint met kleine dingen, maar die dingen zetten de deur open voor almaar meer inperkingen van de vrijheid. Als we dat laten gebeuren, gaan we daar later allemaal veel spijt van hebben.

Wat kunnen burgemeesters wel doen om de rust en de vrede in de steden en gemeenten te bewaren op oudejaarsavond?

Verstrepen: Het verbaast me dat er pas in de week voor de kerstvakantie uitgepakt wordt met de maatregelen. De rellen die aanleiding hebben gegeven om die maatregelen te nemen, hebben zich tijdens de afgelopen oudejaarsavonden voorgedaan. Men heeft dus minstens een jaar de tijd gehad om een paar belangrijke vragen te beantwoorden. Wie waren de jongeren die vorig jaar de rellen hebben veroorzaakt? Wat heeft hen daartoe aangezet? Hoe ziet de situatie er vandaag uit? Is die situatie verbeterd? Is de frustratie die er vorig jaar was nog aanwezig? Of hebben we die kunnen wegnemen? En hoe hebben we die dan kunnen wegnemen? Hoe kunnen we vermijden dat zulke feiten zich herhalen?

Ik weet niet wat men het afgelopen jaar gedaan heeft, maar er bestaan preventieve maatregelen die kunnen voorkomen dat met zo kort voor de jaarwisseling nog zulke drastische maatregelen moet nemen.

Geweld tegen hulpverleners: ‘Dit zijn geen jongeren die worstelen met een laag zelfbeeld’