Hoe voorkom je als ouder dat je kind een schermzombie wordt?

Dankzij het Apestaartjarenonderzoek van de Vlaamse overheid, dat jaarlijks peilt naar het gebruik van digitale toestellen en sociale media bij jongeren, weten we dat 56 procent van de kinderen een eigen tablet heeft en dat de meeste rond hun twaalf jaar een smartphone krijgen. 8 tips om te voorkomen dat je kind een schermzombie wordt.

1. vanaf welke leeftijd zijn schermen toegestaan?

Mariek Vanden Abeele (Communicatiewetenschapper, Universiteit Tilburg): Internationaal is daarover veel discussie gevoerd. De American Pediatric Association hield lang vol dat je het best alle schermen vermijdt voor de leeftijd van twee jaar. Maar dat was onrealistisch geworden. Bovendien is er geen wetenschappelijke grond voor. Er is nu een soort consensus over het feit dat er geen pasklare leeftijdsrichtlijn mogelijk is. Zolang de inhoud aangepast is – geen schietgames voor een vijfjarige – hoef je je als ouder niet te veel zorgen te maken.

2. hoeveel uren per dag mogen kinderen achter een scherm doorbrengen?

Wouter Duyck (professor experimentele psychologie, UGent): Er is geen enkel onderzoek dat aantoont dat één, twee of drie uur schermgebruik per dag schadelijk zou zijn. Dat je een eenjarig kind geen acht uur met een tablet laat spelen, lijkt me nogal wiedes. Net zoals je het ook geen acht uur laat zwemmen of knutselen. Het voordeel is dat jonge kinderen van nature nogal een korte aandachtsspanne hebben. Voor oudere kinderen kun je wel tijdslimieten opstellen. Maar die hoeven niet in steen te worden gebeiteld. Tijdens de examenperiode kan een halfuur gamen genoeg zijn, maar tijdens een lange autorit naar Spanje is vier uur op de tablet spelen misschien zinvoller dan urenlang doelloos door het raam staren.

3. welke impact hebben schermen op een kinderbrein?

Duyck: Er is één belangrijk wetenschappelijk aangetoond effect: het blauwe licht van het scherm van een smartphone, computer of tablet verstoort het melatonineniveau in ons lichaam, wat een negatief effect heeft op de slaap-waakcyclus. Daarom houd je kinderen een halfuur voor bedtijd beter weg van zulke schermen. Maar los daarvan is nog in geen enkele studie aangetoond dat schermen ons brein zouden beschadigen. Er is wél bewezen dat het brein van excessieve internetgebruikers verandert. Maar dat geldt ook voor het brein van taxichauffeurs, schakers of topvoetballers. Alles wat we doen, laat sporen na in onze hersenen.

4. vanaf wanneer is een kind schermverslaafd?

Lieven De Marez (professor media, technologie en innovatie, UGent): Smartphones zijn zeer ingenieuze dopaminepompjes. Dopamine is het gelukshormoon dat ook vrijkomt wanneer we drugs, alcohol of chocolade innemen. Dan ontstaat een roes, die nadien snel verdwijnt. Het dopamineniveau zakt meestal naar een lager punt dan voordien, waardoor we snel op zoek gaan naar een nieuwe piek. Zo kan afhankelijkheid ontstaan, en uiteindelijk ook verslaving.

Menselijk gedrag kan net zo verslavend zijn als middelen, zeker als het inspeelt op een aantal basismotivaties. Applaus krijgen bijvoorbeeld, of je zaakjes op orde krijgen (denk maar aan een poetsverslaving), of ‘jagen’ (zoals bij een gokverslaving). Een smartphone triggert al die factoren: je raakt verknocht aan likes, je wilt je notifications op orde krijgen én je jaagt naar nieuwtjes op sociale media.

Vooral kinderen en tieners moeten hiermee opletten. Hun prefrontale cortex is nog in volle ontwikkeling, waardoor ze zich nog niet lang kunnen concentreren en moeilijk hoofd- van bijzaken kunnen scheiden. Als zij te zeer gewend raken aan de dopamine van hun smartphone, kunnen ze later in de problemen komen. Dan hebben ze geen tijd meer om zes uur per dag met hun smartphone bezig te zijn en kan hun leven eronder gaan lijden.

5. zijn er verschillen tussen schermen?

De Marez: Het voordeel van een computer, televisie en zelfs tablet is dat die niet constant binnen handbereik zijn. Een smartphone is daarentegen volledig onbeperkt in tijd én ruimte. Ik vergelijk het soms met een hond: bij prille baasjes gaat zo’n dier meestal met hen lopen in plaats van omgekeerd. Als je hem laat doen, kruipt die hond mee aan tafel, in bed en in de sofa. Daarom is er nood aan regels, en dat is bij een smartphone niet anders. Het kan helpen om met je kinderen af te spreken dat ze Facebook of e-mail verbannen naar de computer, zodat ze er niet constant mee bezig kunnen zijn.

6. zijn games beter dan sociale media? Of omgekeerd?

Vanden Abeele: Videogames hebben een aantal bewezen positieve effecten. Zo zou je van een game als Minecraft beter driedimensionaal leren denken. Anderzijds zijn veel games competitief, wat een adrenalinestoot kan opwekken. Gamen voor het slapengaan is dus niet zo’n goed idee. Daarnaast is het zorgwekkend dat veel (gratis) spelletjes draaien op een constante beloningsdrang, iets waar onze hersenen zeer gevoelig voor zijn. De laatste tijd doken in veel spellen ‘lootboxes’ op: verrassingsdoosjes die je enkel kunt openen na betaling, maar waarvan de inhoud onbekend is. Gelukkig is dat nu verboden in ons land, omdat het een vorm van gokken is. Als ouder betaal je beter enkele euro’s voor een veilig en misschien zelfs educatief spelletje, dan voor een gratis spel met gokallures.

De Marez: Het voordeel van de meeste ‘echte’ videogames (op console of computer) is dat ze beperkt zijn in tijd en ruimte: je kunt ze niet op verplaatsing spelen. Maar sociale media en ook social games, zoals Candy Crush, zijn altijd en overal beschikbaar. Daarom is het risico op afhankelijkheid en verslaving groter.

7. moet je controleren wat je kind op die schermen uitspookt?

Elke Boudry (Vlaams Kenniscentrum Mediawijsheid): Stiekem controleren wat je kind online doet, is geen goed idee. Zo creëer je alleen wantrouwen. En het is ook een illusie dat je alles te weten komt door Facebookvrienden te worden met je kind. Het is veel beter om oprecht interesse te tonen. Kijk eens mee naar een Youtubefilmpje van een populaire vlogger of naar een videogame. Door betrokken te zijn, weet je tenminste waarover je kinderen de godganse dag praten. En dan zullen ze je ook sneller in vertrouwen nemen, mocht er toch iets misgaan.

8. welke regels kun je als ouder opleggen?

De Marez: Het is belangrijk om het gebruik van schermen te beperken in tijd en ruimte: geen smartphone aan tafel of in bed bijvoorbeeld. En je kunt je kinderen ook leren om notificaties op te sparen. Veel jongeren (en volwassenen) reageren meteen op elk biepje. Leer hen om ‘rustpauzes’ in te lassen: je zult niet veel gemist hebben als je pas naar je smartphone kijkt wanneer er zich 30 of 40 notificaties hebben ‘opgestapeld’. Maar het is belangrijk om dat soort regels in consensus op te stellen en je er als ouder ook zelf aan te houden. Daarvoor is bewustwording cruciaal: veel mensen – jong en oud – beseffen niet hoeveel uren ze per dag aan hun smartphone spenderen. Het grote probleem is de ‘slipstream’: je neemt je smartphone om iets op te zoeken of een bericht te versturen, maar intussen controleer je snel even Facebook of speel je een spelletje. Zo gaat onbewust veel tijd verloren.

Boudry: Regels opstellen, liefst in onderling overleg, is een goed idee. Maar die evolueren natuurlijk met de leeftijd. Zo worden bijna alle tieners geconfronteerd met sexting: seksueel getinte foto’s of berichten verspreiden. De meeste ouders willen dat verbieden, maar dat heeft geen zin. Het is typisch experimenteergedrag van pubers. Het is dus veel beter om als ouder tips te geven: zorg dat je niet herkenbaar op de foto staat en stuur ze alleen naar iemand die je vertrouwt.