‘Hoe plan je je leven als je niet weet wat je volgende week zal verdienen?’

‘Hoe realistisch is het om mensen langer te laten werken én tegelijk de werkbaarheid van hun werk fors te doen dalen?’, schrijft Bieke Verlinden (SP.A). ‘Mijn mailbox zit vol met noodkreten van mensen die schipperen tussen tijdelijke contracten, interimjobs en onmogelijke arbeidseisen.’

Het debat over het verhogen van de pensioenleeftijd laaide vorige week hevig op. Maar hoe realistisch is het om mensen langer te laten werken én tegelijk de werkbaarheid van hun werk fors te doen dalen? Dat de huidige beleidsmakers enkel maatregelen namen om de werkgevers te plezieren, toont hun gebrek aan voeling met de realiteit van de werkende mens. Want steeds meer werknemers moeten iedere maand in grote onzekerheid hun inkomen bij elkaar sprokkelen. De druk is vaak onhoudbaar, met langdurige uitval tot gevolg. Mijn mailbox zit dan ook vol met noodkreten van mensen die schipperen tussen tijdelijke contracten, interimjobs en onmogelijke arbeidseisen.

Neem Isabelle: zij is 43 jaar en hopt al jaren van interim naar interim. Van callcenter of administratief bediende tot postbode of poetshulp. Overal belooft men haar een vast contract. Telkens denkt ze: eindelijk wat stabiliteit, een beetje zekerheid. Maar overal mag ze weer opkrassen nét voor ze wettelijk in aanmerking komt voor een vast contract. Nochtans zijn al haar werkgevers enthousiast over haar. Ze is verzorgd, meertalig en punctueel. Altijd trekt ze zich met de glimlach uit de slag, zelfs zonder opleiding of uitleg, en werkt keihard om alle ‘calls’ en ’targets’ te behalen in die eindeloze stroom aan dag- en weekcontracten. Met wat geluk krijgt ze af en toe een contract voor een maand.

Overal moet ze een concurrentieslag leveren met haar collega’s. Voor de HR-afdeling lijkt het soms wel een spel: werknemers tegen elkaar uitspelen om op het einde van de week aan te wijzen wie maandag mag terugkomen – en wie niet. Wie klaagt, krijgt te horen dat er genoeg anderen in de rij staan om hen te vervangen. Moet je onverwacht naar een begrafenis of is je kind ziek? Dan hoef je niet terug te komen.

Hoe is het toch mogelijk dat zij al zo lang op die manier aan de slag moet? Zijn er dan geen wettelijke grenzen aan al dat tijdelijk werk? Toch wel. Maar de mazen van de wet zijn groot en de trucs talrijk. Wanneer de wettelijke termijn van aaneengeschakelde interimcontracten nadert, wordt Isabelle doorgeschoven naar het volgende in-house interimkantoor van hetzelfde bedrijf. Daar begint haar termijn gewoon opnieuw. Ze doet precies hetzelfde werk, maar administratief werkt ze voor een andere werkgever. Zo houdt men haar al jaren aan het lijntje.

Hoe plan je je leven als je niet weet wat je volgende week zal verdienen? Kan Isabelle de vakantiekampjes van de kinderen betalen? Ooit zelf even vakantie nemen? Wat met de huishuur, de waterafrekening en het busabonnement? Vanavond maar weer pasta met tomatensaus?

Uitholling van sociale bescherming

De ontslagnemende regering pocht dat ze veel jobs heeft gecreëerd. Maar heel wat van die jobs zijn onderbetaald en onzeker. Het blijken dag- of weekcontacten, interims of studentenjobs. We zien een explosie van atypische werkvormen met dezelfde kern: onvoorspelbare uren, een laag loon en onderbescherming. En het is onze eigen regering die dit de voorbije jaren in de steigers zette en zo de uitholling van onze sociale bescherming organiseerde. Ze knaagt aan onze 38-urenweek, betaalde vakantie, pensioenrechten, verzekering of gewaarborgd loon wanneer we ziek zijn.

Zo versoepelde de regering Michel nachtarbeid en zondagwerk, verhoogde ze het aantal overuren dat werknemers mogen kloppen en voerde ze een pakket in van 100 “vrijwillige overuren” zonder motivering (die niet gerecupereerd kunnen worden). Ze stond toe om arbeidsduur op jaarbasis te berekenen waardoor werknemers gedurende een langere periode niet 38 maar 45 uren per week moeten kloppen. Ze koos ook voor het ‘uitzendcontract van onbepaalde duur’ en maakte het mogelijk om zelfs in de openbare diensten mensen met interimcontracten aan het werk te zetten. Zo worden postbodes en buschauffeurs uitgeknepen via interimwerk en in strak getimede schema’s gedwongen. De chronometer als slavendrijver. Werken tegen de klok verhoogt de werkdruk en verlaagt de werkbaarheid. Gevolg? Emotionele uitputting en een verhoogde kans op ziekteuitval. Voor de camera hebben onze beleidsmakers ondertussen de mond vol van ‘werkbaar werk’. Maar de kruik gaat zolang te water tot zij barst.

‘Werk op afroep’

Vast werk, betaalde vakantie, ziekteverlof, pensioensopbouw: zekerheden die we in de twintigste eeuw verworven hebben, staan voor steeds meer mensen op losse schroeven. Werkgevers noemen dat graag ‘flex’. Dat klinkt hip maar eigenlijk betekent het gewoon ‘onzeker’. Flexibel werken suggereert keuzevrijheid maar is in de praktijk precies het tegenovergestelde: voortdurend inzetbaar zijn, moeten springen wanneer de werknemer jou nodig heeft, geen eisen kunnen stellen, geen controle over je eigen tijd. Werknemers moeten zich in bochten wringen om dat te combineren met een gezinsleven. Want voor hen komt flexibiliteit vooral neer op: tijdelijke contracten, interim en deeltijds werk, avond- en weekendwerk, onvoorspelbare uurroosters die soms maar enkele dagen op voorhand gecommuniceerd worden.

Ook de lancering van ‘flexi-jobs’ zet tewerkstelling met stabiele contracten onder druk: ze helpen enkel inkomens die al laag zijn een beetje aan te vullen, zonder dat er een bijdrage aan de sociale zekerheid tegenover staat. Hierdoor is er geen bescherming voor de gepresteerde uren. Ziek is ziek, dus geen vervangend inkomen. Zo evolueert onze arbeidsmarkt steeds meer naar ‘werk op afroep. In Nederland en Duitsland heet dat ‘0-urencontracten’.

Gratis koffie en fruit op de werkvloer, maar geen contracten voor langer dan een week

En zo wagen enkele werkgevers zich aan steeds grovere schendingen van wat menselijk en waardig is. Ik ken een bedrijf dat haar werknemers gratis koffie en fruit aanbiedt, maar geen contracten voor langer dan een week. Deliveroo bombardeerde haar koeriers tot ‘freelancers’ zodat het hen geen sociale bescherming hoeft te bieden. Uitzendbureau Accent Jobs beloofde haar werknemers een smartphone en een dag verlof als ze niet deelnamen aan de sociale verkiezingen, opdat er niet te veel armkracht zou zijn om rechten op te eisen. Heel wat bedrijven zijn bereid kosten te maken om hun plichten te omzeilen. U begrijpt ook welk pervers effect dat heeft op onze fundamentele vrijheden en zekerheden. De kippen zijn niet vrij als de vos op de loer ligt. Zo moet je continu voor je plek vechten en krijg je zelden de kans om je echte talenten te tonen.

Citroenjobs

Werk hebben, het zou een garantie moeten zijn tegen armoede. Maar ons land krijgt steeds meer werkende armen, mensen in onderbetaalde en onderbeschermde jobs, mensen die in een zelfstandigenstatuut worden gedwongen of met dag- en weekcontracten moeten overleven. Zij worden als citroenen uitgeknepen. Want achter de grote cijfers in de statistieken schuilen moeilijke verhalen van echte mensen. Verhalen die de cijfers amper vatten.

We duwen steeds meer mensen in kwetsbare, onzekere situaties. Een steeds grotere groep zit vast in een systeem van ‘citroenjobs’. Laat ons opnieuw kiezen voor duurzaam werk dat degelijk betaald is. Werk waarbij je als werknemer beschermd bent en rechten opbouwt. Laat ons kiezen voor een arbeidsmarkt die mensen vooruithelpt. Met een fatsoenlijk minimumloon als eerste stap. Met écht werkbaar en waardig vast werk als motor van sociale vooruitgang. Het is tenslotte de werknemer die zorgt dat het werk gedaan wordt. Wat zoudt gij immers zonder ’t werkvolk zijn?