‘Hoe kan een volk nu zo dom zijn om uit de Europese Unie te stappen? (Of is er meer aan de hand?)’

‘Hoe kan een volk nu zo dom zijn om uit de Europese Unie te stappen? Zijn de mensen die voor de brexit kozen in de leugens van Boris Johnson getrapt? Of afgeschrikt door de bangmakerij van Nigel Farage?’ vraagt Europees parlementslid Sander Loones (N-VA) zich af. ‘Had het ‘Remain’-kamp het beter moeten uitleggen? Of is er meer aan de hand?’

Vanuit Vlaanderen dachten velen dat het wel zou meevallen. Dat de Britten uiteindelijk wel de keuze van het verstand zouden maken en zouden blijven. Diep in de donderdagnacht ging ik zelf ook met die overtuiging enkele uurtjes onder de wol. De economische argumenten van het Remain -kamp en de onzekere gevolgen van een brexit zouden de twijfelaars finaal wel over de streep trekken. Want wie wil nu jobs en economische groei riskeren? En de Britten mogen dan wel elk jaar 15 miljard op de rekening van de EU storten, ze krijgen daar toch enorm veel voor terug?

Maar in het hoofd van de Britten speelden andere zaken. Politieke keuzes worden niet gemaakt met de rekenmachine, maar met het hart. Moeten we bestuurd worden door Westminster of door Brussel? In een kosmopolitische EU voelen de Beckhams zich thuis, net als vele hooggeschoolden van de Londense City, progressieve stedelingen en de links-liberale media – Guardian, FT en Economist op kop. Tabloids en rechtse kranten, de gewone man, die willen eigenlijk dat de macht in Londen blijft. Het is de scheiding tussen patriottisme en een elitaire vorm van globalisme. Dezelfde scheiding die we onlangs ook in de Oostenrijkse verkiezingen zagen opduiken.

The Sun riep zijn lezers vorige week op om Leave te stemmen. De grootste Britse tabloid wou zo het ‘fundamentele principe herstellen dat we niet geregeerd worden door buitenlandse bureaucraten, maar door politici die we zelf kiezen en die we om de vijf jaar kunnen ontslaan.’ Daar lag het kalf gebonden. Brexiteers wilden hun eeuwenoude democratische rechtstaat loskoppelen van de Brusselse bureaucratie.

Misschien was de belangrijkste reden wel dat de Britten zelf willen kiezen wie in hun land kan komen wonen en vooral wie niet. Het vrij verkeer van personen in de EU, een meerderheid van de Britten wil daar vanaf, of het minstens sterk ingeperkt zien. Een radicale ommezwaai sinds de regering Blair er in 2004 voor koos om de eigen arbeidsmarkt per direct open te stellen voor immigranten uit Centraal- en Oost-Europa, terwijl andere lidstaten ervoor kozen om in een overgangsfase de instroom te blijven filteren.

Daaropvolgend beslisten, in de tien jaar na de uitbreiding van de EU, zo’n twee miljoen mensen hun heil te zoeken in het Verenigd Koninkrijk. Voeg daar de Europese immigratiecrisis aan toe en je kan begrijpen waarom de Britten hun migratiebeleid liever terug volledig in handen nemen. Want – vrezen ze – als Merkel een miljoen asielzoekers Duitsland binnenlaat, dan krijgen die ook ooit Europees burgerschap en dan wordt het voor de UK onmogelijk hen toegang te weigeren.

Dit referendum is een wake-up-call voor Europa. Elk draagvlak voor de EU is illusoir, wanneer we niet naar de verschillende volkeren van Europa luisteren. Denen, Nederlanders, Italianen willen graag Europeanen zijn, wanneer ze ook Deen, Nederlander en Italiaan kunnen blijven. Respect voor nationale tradities, controle op immigratie en zeggenschap over beleid dat best op het niveau van de lidstaten wordt aangepakt. Eenheid in verscheidenheid dus.

Ook dat zal nodig zijn om de Unie terug vlot te trekken. Anders sterken de stemmen wellicht aan. Voor een Dexit, een Nexit of een Italeave.