Dankzij de N-VA kon Vlaams Belang slapend rijk worden. Maar radicaal-rechts sliep niet. De partij was klaarwakker. Dit is een reconstructie van een remonte.
‘Heb je dat gezien? Hoe symbolisch!’ roept Filip Dewinter. Blij als een kind komt hij toegerend op oud-Vlaams Belang-voorzitters Gerolf Annemans en Bruno Valkeniers. Het is zondagavond, en N-VA-voorzitter Bart De Wever heeft net zijn verkiezingsnederlaag toegegeven. Hij sloot zijn speech af met het zingen van de Vlaamse Leeuw.
Even daarvoor was Annemans op ons verzoek beginnen te reageren op De Wevers speech. Die werd in Hotel Eden in Londerzeel, het feestadres van VB, met grote interesse gevolgd en zelfs op applaus onthaald. ‘Ik ben het met bijna alles eens’, zei Annemans met een brede glimlach. ‘Wanneer De Wever zegt dat hij de Vlaamse identiteit en welvaart op één zet, dan is dat toch een parafrase van onze slogan “Eerst onze mensen”? Wij liggen echt niet zo ver uit elkaar hoor.’
Op dat moment weerklinken de eerste tonen van de Vlaamse Leeuw, ingezet op zo’n 20 kilometer van Londerzeel, in het Claridge Hotel in Sint-Joost-ten-Node, waar de N-VA bijeenzit. Zonder verpinken haakt Annemans in, meteen volgt de hele zaal.
Dit is niet het Vlaams Nationaal Zangfeest, waar Vlaamsgezinden zich over de partijgrenzen heen vinden om Vlaamse liederen te zingen. Dit is verkiezingsavond. En VB in Londerzeel en de N-VA in Sint-Joost-ten-Node zingen synchroon hun strijdlied. ‘Dit is het beeld van de avond’, zegt een stralende Dewinter. ‘Dat beseft u toch?’ Annemans knikt heftig en zegt snel: ‘Maar het gaat niet om ons. Het is aan de komende generatie om dit op te lossen. En ze gáán het oplossen.’
Vijf jaar geleden, op zondagavond 25 mei 2014, trokken Gerolf Annemans en Filip Dewinter nog een gezicht alsof ze net waren overreden door een bus die ze niet hadden zien aankomen. De verkiezingsnederlaag toen was een mokerslag: de partij dook van 15,3 procent (Vlaams) en 12,6 procent (federaal) naar net geen 6 procent. Wat hun afgelopen zondag overkwam, hadden ze ook nooit verwacht, maar nu was hun grijns kamerbreed. Wat is er de afgelopen vijf jaar gebeurd?
Kindsoldaat met lege kas
In de maand september volgend op de verkiezingsnederlaag van 2014 had toenmalig voorzitter Annemans een ongemakkelijke waarheid voor zijn partijraad: na de verkiezingen van 2019 zou er er niets meer in de partijkas zitten. Zonder extra verkozenen zou er een kruis kunnen worden gemaakt over de partij.
In die beroerde sfeer kwam de dan 29-jarige Tom Van Grieken aan het roer van de partij, als jongste Belgische partijvoorzitter ooit. ‘Nieuwe mensen, een nieuwe stijl en nieuwe thema’s, zonder de corebusiness van de partij te verwaarlozen’, met die belofte had hij zich kandidaat gesteld. Eenmaal verkozen klonk het strijdvaardig: ‘Nieuwe fakkels, zelfde vuur!’ De publicist Johan Sanctorum, die speechschrijver was van Bruno Valkeniers toen die VB-voorzitter was, bestempelde Van Grieken en zijn entourage in De Standaard smalend als ‘kindsoldaten, niet in staat om de brokstukken op te vangen’.
VB heeft dezelfde verdeling als N-VA: de salonfähige Van Grieken voor het brede publiek, Van Langenhove voor de alt-right-flank.
Afgaand op de verkiezingsuitslag van 2019 en de slogans die weerklonken in Hotel Eden, heeft Sanctorum zich destijds schromelijk vergist. ‘Linkse ratten, rol uw matten’, ‘Eigen volk eerst’ of ‘Driesje! Driesje! Driesje!’: geen enkele slogan klonk luider dan het daverende ‘Tom! Van! Grieken! Tom! Van! Grieken! ‘ toen de voorzitter de zaal binnenkwam.
De vernieuwings- en verjongingsoperatie van Van Grieken bleef in vergelijking met andere verklarende factoren – zoals de internationale verrechtsing en de migratiecrisis – onderbelicht. Toch is ze wellicht de meest cruciale. Dat vonden ook de VB’ers en waarnemers die we vóór de verkiezingen polsten naar de redenen achter de remonte van VB. Ook Pieter Bauwens, hoofdredacteur van de Vlaams-nationalistische opiniesite Doorbraak.be, wijst naar Van Grieken, maar hij laat het succesverhaal al beginnen bij Gerolf Annemans. ‘Hij heeft het verlies op zich genomen, en heeft dan de jonge garde in gang gezet.’ Annemans, in 1987 zélf het symbool van de verjonging toen Karel Dillen zijn Kamerzetel aan hem afstond, voerde inderdaad al op het congres waarop hij tot voorzitter werd verkozen in 2012 de verjonging door. Daar kregen dertiger Barbara Pas en twintiger Tom Van Grieken al het woord. Kort erna traden zij toe tot het partijbestuur, en werd Pas fractieleider in de Kamer. In mei 2014 voerde de jonge garde al mee de kieslijsten aan. En er werd flink gesnoeid in de partij, weet Bauwens. ‘Van de meer dan honderd medewerkers bleef er een dertigtal over. Een bloedbad. Maar de overblijvers werden gaandeweg een hecht team van gelijkgezinden en vooral van heel harde werkers.’
Dat weet ook Eddy Longeval, al vijftien jaar partijmedewerker. Op de voorlaatste campagnedag afgelopen vrijdag deelde hij flyers uit op de markt van Leuven. ‘Tom Van Grieken heeft erop toegezien dat wie overbleef geen nine-to-five-mentaliteit had. Hij wilde mensen die hij ’s avonds laat nog kon bellen om ergens actie te gaan voeren. Het is zijn verdienste dat we er ook daadwerkelijk staan als hij belt.’ Dat was vroeger wel anders, weet hij, toen de partij zeer groot en dus ook een beetje lui was geworden. ‘Een partij van 5 procent kan zich geen flanken veroorloven’, zei Van Grieken in De Standaard in oktober 2014 bij de aftrap van ‘Tom op toer’. ‘We moeten opnieuw een Vlaams Blok worden.’ Dat is hem gelukt, zegt Longeval. ‘Er is weer kameraadschap.’
Annemans mag dan de funderingen hebben gelegd, het is wel degelijk Van Grieken die de nieuwbouw heeft opgeleverd. ‘Op de dag dat Tom voorzitter werd’, antwoordde Tom Vandendriessche meteen op de vraag wanneer hij de eerste tekenen van een remonte had gezien. Vandendriessche is persverantwoordelijke van de Europese fractie ‘Europa van Naties en Vrijheid’ waarin het VB zit. Hij adviseert Van Grieken al sinds 2012, toen die voorzitter werd van de Vlaams Belang Jongeren. ‘Ik verklaarde hem gek toen hij me zei dat hij Gerolf wilde opvolgen. De partij stond met twee benen in het graf. Men zegt weleens dat men ons een Ferrari had achtergelaten. Wij lachten dan dat er geen motor meer in zat, en de Ferrari nog afbetaald moest worden. Maar toen Tom voorzitter werd, wist ik dat we terug zouden komen.’
Op z’n Trumps
In 2015 begonnen ze bij het VB de eerste voorzichtige hoopgevende signalen te zien. Op dat moment kampten Europa en België met een asiel- en vluchtelingencrisis. Die werd in ons land, zo erkennen vriend en vijand, goed aangepakt door toenmalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA). Dat damde het VB in: in de peilingen bleef de partij rond de 7 à 8 procent schommelen. Beter dan de verkiezingsuitslag, maar niets om euforisch van te worden. En dat terwijl ‘hun’ thema, migratie, zo prominent in beeld was.
Begin 2016 keerde het tij, zegt Vlaams Belang Jongeren-voorzitter Bart Claes. Hij was eind 2015 door Van Grieken weggeplukt bij de N-VA om de sociale media te komen verzorgen. De aanslagen van 22 maart in Zaventem en Brussel zorgden voor een eenmalige opflakkering in de peilingen. Echt interessant, zegt Claes, werd het met het brexitreferendum en de verkiezing van de Amerikaanse president Donald Trump. ‘De Amerikaanse verkiezingen hebben ons de weg getoond om op een moderne manier campagne te voeren. Met sociale media en memes. Die zijn uitermate geschikt om op een humoristische wijze je standpunten over te brengen of contradicties in die van anderen bloot te leggen. Dat zijn zaadjes die je plant.’
Vanaf 2016 besliste de partijtop om minder folders in de brievenbussen te stoppen, en voluit te investeren in permanente onlineaanwezigheid. ‘Maanden voor de lokale verkiezingen zijn we VB weer als merk in de markt gaan zetten. Als je constant aanwezig bent in de geesten overwegen mensen om op je te stemmen.’
In 2018 kreeg Claes iemand extra naast zich, ook een ex-N-VA’er. Een duidelijke stempel van Van Griekens vernieuwingsoperatie en een goede keuze, zegt Claes. ‘Dat is wel gebleken uit de gemeenteraadsverkiezingen. We hebben die lang als een vloek gezien, maar ze zijn een zegen geworden.’ Snel en goed inspelen op nieuwe communicatiemiddelen past in de partijtraditie, weet Bauwens. ‘Door het cordon médiatique was de partij als eerste verplicht om rechtstreeks contact te zoeken met de kiezer. In het begin waren dat allerlei huis-aan-huisbladen, toegespitst op verschillende doelgroepen, nu hebben ze een studiootje op hun hoofdkwartier vanwaar ze live gaan op Facebook.’
Internationale voorbeelden
Tegelijk met die verschuiving naar sociale media begint eind 2015, begon 2016 ook de Europese en wereldwijde opkomst van radicaal- en extreemrechtse partijen. ‘Toen wist je dat ook VB zou volgen’, zegt Cas Mudde, docent aan de Universiteit van Georgia en expert in zulke partijen. ‘En toen ze bij de N-VA besloten om vol in te zetten op de lijn-Francken was het duidelijk dat de sterren gunstig zouden staan voor VB.’
Dat mocht blijken in februari 2016, toen in de Vlaamse Debatclub in Edegem de Kamerleden Barbara Pas (VB) en Peter De Roover (N-VA) de degens kruisten. ‘De moedeloosheid van na de verkiezingen is weg’, zei toehoorder Pieter Bauwens toen al. Van Grieken viel hem bij: ‘Onze militanten hebben een tweede adem gevonden. De teleurstelling in de N-VA vertaalt zich in opverende peilingen. En onze jonge garde laat het niet afweten.’
Van Grieken zelf niet het minst, bleek in november 2016. Via het Antifascistisch Front (AFF) raakte bekend dat Dewinter, met in zijn kielzog ouwe getrouwen Anke Van dermeersch, Jan Penris en Frank Creyelman, een toespraak had gehouden bij de neonazistische Griekse partij Gouden Dageraad. Omdat die actie de partij ‘ernstige schade’ had toegebracht, werden de vier terechtgewezen. Ze mochten niet meer zelf beslissen bij wie ze zouden langsgaan in het buitenland en Van dermeersch verdween uit het partijbestuur.
Een cesuurmoment, zegt Tom Vandendriessche. ‘Toen heeft Tom Van Grieken aan Vlaanderen getoond dat hij de voorzitter is en niet Filip Dewinter. Maar dat was niet makkelijk, want om écht autoriteit te hebben, moet je als voorzitter een verkiezing winnen. Aangezien Dewinter de enige was die nog veel voorkeurstemmen behaalde, kon hij blijven uitdagen en zelfs nog eens bij (de Syrische dictator) Bashar al-Assad langsgaan. Al moet het ook gezegd dat hij zich daarna geschikt heeft en het voorzitterschap van Tom heeft gerespecteerd.’
In afwachting van een verkiezingsoverwinning begon Van Grieken aan zijn boek Toekomst in eigen handen – Opstand tegen de elites. Daarin werkte hij een inhoudelijke verbreding uit, het tweede deel van zijn vernieuwing. Hij stuurde weg van de eenzijdige focus op de islam en werkte, net als geestesgenoten Marine Le Pen in Frankrijk en Geert Wilders in Nederland, een eerder links sociaaleconomisch programma uit. Hij wierp zich op als verdediger van ‘de verliezers van de globalisering’, van de deplorables. ‘Wie zijn boek leest,’ vindt Mudde, ‘weet dat Van Grieken van VB geen andere partij heeft gemaakt. Wel dat hij ze wat aantrekkelijker heeft gemaakt. Hij zegt niet dat hij tegen de migrant is, maar wel dat hij voor de Vlaming is.’ Ook Bauwens heeft weinig inhoudelijke verandering opgemerkt. ‘”Eerst onze mensen” is een eigentijdse vertaling van “Eigen volk eerst”. De overtuiging is dezelfde gebleven.’ Volgens Mudde verschilt Van Grieken wél van de generaties die hem voorafgingen door zijn zin om mee te besturen. Waar Karel Dillen nog Wij, marginalen publiceerde en benadrukte, naar het gedicht van Wies Moens, liever wolf in het bos te zijn dan ‘vette hond, de keten om de hals’, wil Van Grieken wat graag meebesturen – net zoals Lega-leider Matteo Salvini in Italië en Heinz-Christian Strache van de Oostenrijkse FPÖ.
De Amerikaanse verkiezingen hebben ons de weg getoond om op een moderne manier campagne te voeren, met sociale media en memes.
Het verschijnen van Toekomst in eigen land in mei 2017 was niet de enige relevante gebeurtenis in die maand. Op 9 mei rolde een paar keer de slogan ‘Linkse ratten, rolt uw matten!’ door de Gentse aula waar Theo Francken een lezing hield. Op dát moment ontstond de radicaal-rechtse, identitaire jongerenorganisatie Schild & Vrienden van Dries Van Langenhove. Gekleed in fluohesjes doken ze op als zelfverklaarde veiligheidsdienst voor Francken.
Bijna anderhalf jaar later, in september 2018, volgde de spraakmakende Pano-reportage over S&V. Alle partijvoorzitters reageerden verontwaardigd, ook Van Grieken. Maar hij hield enkele slagen om de arm toen hij sprak over ‘wansmakelijke posts van individuen die een legitieme strijd voor het behoud van identiteit schaden’. Dewinter zette de achterdeur al helemaal open, vindt oud-Kamerlid Hendrik Vuye, die in 2018 gesprekken voerde met Van Grieken over één of andere vorm van samenwerking. ‘Dat was een mooi één-tweetje. Je kunt er een kopie in zien van wat de N-VA deed. De Wever als gematigde stem die de centrumkiezer bij zich hield, en Francken de spits op rechts. Bij VB is die verdeling er ook, alleen wat verder op rechts: de salonfähige Van Grieken voor het bredere publiek en Van Langenhove die de jonge alt-right-flank afdekt.’
Hondenfluitje
Vorige week schreef Ico Maly in De Standaard naar aanleiding van een goede peiling voor het VB dat ‘de tijd van het hondenfluitje voorbij’ is. Maly, docent nieuwe media en politiek aan de universiteit van Tilburg, doelt daarmee op de tactiek om een radicaal-rechtse boodschap zo te brengen dat alleen de achterban ze begrijpt, zoals ook alleen honden de hoge tonen van een hondenfluitje horen. Zo werd, aldus Maly, de N-VA ‘gezien als “aanvaardbaar” door pers en politiek, en werd ze tegelijkertijd gesteund door de activisten van Schild & Vrienden.’
Die tactiek werkte, maar er stond voor de N-VA een houdbaarheidsdatum op. Dat N-VA’ers zoals Theo Francken en Zuhal Demir steeds harder moesten blazen op het hondenfluitje speelde VB alleen maar in de kaart, zeggen waarnemers en VB’ers.
Hier komt een eigenaardige paradox bloot te liggen. In 2014 haakten de VB-kiezers massaal af, verleid door het N-VA-argument dat een stem voor het VB een steriele stem is. De Wever bleef dat volhouden tot in de laatste dagen van de campagne. Herinner u zijn metafoor dat het VB een os is: je kunt ‘m vetmesten zoveel je wilt, potent wordt het beest nooit. En toch heeft de N-VA dat electoraal zo lonende argument eigenhandig onderuitgehaald door het VB te echoën. Dat vindt ook Filip Dewinter: ‘Ik ben Theo zeer dankbaar dat hij onze taal heeft gesproken, maar niet ons programma heeft uitgevoerd. Twee vliegen in één klap: je houdt ons relevant én je stelt de kiezer teleur die je van ons hebt afgepakt.’
De N-VA-strategie werd failliet verklaard bij de provinciale en gemeenteraadsverkiezingen van 10 oktober 2018. VB boekte lokale scores van meer dan 10 of 20 procent. In Ninove sprong Guy D’haeseleer zelfs naar 40 procent. En dat bij verkiezingen, het lijkt al vergeten, waarvoor VB in een kwárt minder gemeenten opkwam dan in 2012 omdat het onvoldoende mensen vond die op de lijsten wilden staan.
Toch waren die verkiezingen de eerste trap van een drietrapsraket, die vooral de N-VA zou raken. Opgejaagd door de goede scores van Vlaams Belang verliet de N-VA de regering-Michel vanwege het VN-Migratiepact. Nochtans hadden N-VA-excellenties Jambon en Francken twee jaar lang meegewerkt aan de totstandkoming van dat pact. Maar met internationale extreemrechtse campagnes tegen het pact, het parlementaire werk van Hendrik Vuye en Veerle Wouters, en de aanslaande communicatiemachine van het VB in de nek, begon de N-VA er steeds meer vragen bij te stellen. Toen vanuit de N-VA-communicatiedienst een campagne tegen het pact kwam die bedacht leek door het VB-hoofdkwartier, was het grote gelijk van VB bewezen, zegt Dewinter. Van Grieken reageerde alert. Luttele ogenblikken nadat de N-VA struikelend over warrige excuses de campagne introk, lanceerde hij identiek dezelfde campagne. Het enige verschil: het N-VA-logo werd vervangen door dat van Vlaams Belang. Niets maakte duidelijker dat de N-VA en VB hetzelfde zeiden, maar dat VB het ook echt meende. En de derde trap diende zich al snel aan: de affaire-Melikan Kucam. Die Mechelse N-VA’er wordt ervan verdacht via het kabinet-Francken een lucratieve handel in humanitaire visa te hebben opgezet.
De drietrapsraket van lokale verkiezingen, het ‘Marrakeshpact’ en de affaire-Kucam was volgens Dewinter ‘het Sarkozy-moment’ van Bart De Wever. Net als de voormalige Franse president Nicolas Sarkozy vrat De Wever radicaal-rechts op, maar verloor hij snel weer stemmen zodra hij aan de macht was. Dat ‘Sarkozy-moment’ vat de situatie goed samen: Vlaams Belang kon door de steeds radicalere retoriek van de N-VA slapend rijk worden. Maar VB sliep niet. De partij was klaarwakker.
Dat bleek in januari 2019, twee maanden na de lokale verkiezingen. Niet alleen had VB tot dan toe een succesvolle vernieuwing doorgevoerd en wist ze in te spelen op het fel woedende migratiedebat, Tom Van Grieken kon ook de internationale verrechtsing capteren in de eigen partij door Dries Van Langenhove aan te trekken als onafhankelijk lijsttrekker in Vlaams-Brabant. Van Langenhove is de Vlaamse exponent van de Europese identitaire beweging. Hij modelleerde zijn Schild & Vrienden naar vorm en ideeën op de Franse Génération identitaire en wist acties (zoals zijn al bij al heel korte ontmoeting met de Hongaarse premier Viktor Orban) maximaal uit te spelen, zowel in de klassieke vaderlandse media als op internationale alt-right-forums zoals InfoWars.
Die transfer werpt vragen op. De relevantste voor dit verhaal is: waarom kwam Dries Van Langenhove terecht bij Vlaams Belang? Want de centrale vraag in de S&V-heisa was waarom het leeuwendeel van die radicale club bij de N-VA zat en níét bij VB. ‘Liever Theo beveiligen dan Tom Van Grieken’, zou Van Langenhove hebben gezegd volgens een anonieme S&V’er in Humo. ‘Theo’ was de populairste politicus van het land, Van Grieken was maar de voorzitter van een klein partijtje. Bij de N-VA werd meteen na de Pano-uitzending fors gereageerd (De Wever beloofde te zullen ‘opkuisen’), maar gaandeweg kantelde de sfeer. Geen enkele S&V’er die ook lid was van de N-VA werd bijvoorbeeld uit de partij gezet. Toch heeft De Wever de deur dichtgesmeten, zegt Pieter Bauwens. ‘En zo heeft hij die club in de armen van Van Grieken gedreven.’
Over de Rubicon
Dat Dries Van Langenhove snel af was van zijn status als paria bleek al op 22 november 2018 tijdens een migratiedebat, opnieuw in de Vlaamse Debatclub, tussen Francken en Van Grieken (het debat waarop Francken toegaf inspiratie te vinden in het VB-programma). Na afloop had Van Langenhove een vraag voor de sprekers. De amicale omgang tussen de drie viel ook De Standaard op: ‘ Pano is vergeven en vergeten.’ Pieter Bauwens, die avond moderator: ‘Je voelde dat ze bij de N-VA niet meer dachten dat VB nog één verkiezing verwijderd was van het definitieve einde.’
De zaak-Julie Van Espen straalt wellicht af op het apparaat in zijn geheel, en dus ook op alle beleidspartijen.
Met de ‘aanwerving’ van Van Langenhove deed Van Grieken wat de partij volgens Filip Dewinter, in een analyse in De Standaard in 2014, te lang had verzuimd: nieuwelingen op rechts meenemen en neutraliseren. Dat was mislukt met De Wever en Jean Marie Dedecker. Ook Van Grieken had naast Vuye en Wouters gegrepen en vetode een samenwerking met Dedecker, maar Van Langenhove haalde hij wel binnen. Niet evident, zeker niet nadat Van Langenhove zelfs Dewinter naar adem liet happen toen hij de avond van zijn voorstelling in Terzake hard tekeerging tegen interviewster Kathleen Cools. De passage viel behalve bij zijn fans niet goed, zelfs niet bij radicale stemmen in de Vlaamse Beweging. ‘Ik vrees dat Dries aan het doordraaien is’, reageerde oud-VB-voorzitter Frank Vanhecke bezorgd (hij is een grote fan van ‘Dries’) in Knack. Toch bleef Van Langenhove die harde stijl hanteren op sociale media.
Binnen Vlaams Belang ligt hij ondertussen goed. Toen hij vorige zondagavond Hotel Eden binnenstapte, klonk het: ‘Dries, die is van ons!’ Ook de kiezer weet hem te smaken. Van Langenhove behaalde met 39.295 voorkeurstemmen in Vlaams-Brabant nog geen 1000 stemmen minder dan de nummer drie in de provincie, Maggie De Block (Open VLD).
Dat hij een breder potentieel had dan zijn optreden in Terzake liet vermoeden, bleek al toen Knack hem hoorde spreken op 20 mei in café d’ Achterdeer in Affligem. Zijn discours was daar veel minder radicaal dan op sociale media, en niet radicaler dan dat van de prominentste N-VA’ers. Over Maggie De Block: ‘Ik begrijp niet dat zij tegen ernstig zieke Vlamingen zegt dat er geen geld is voor hun medicijnen, terwijl een significant deel van de migranten alles krijgt wat hun hartje vraagt.’ Vergelijk dat met wat De Wever over De Block zei tijdens een VRT-debat: ‘Waarom opent ze een asielcentrum voor gehandicapten terwijl er wachtlijsten voor gehandicapten zijn?’ Die gespreksavond voor eigen publiek (toegegeven: een steekproef) leverde minder choquerende uitspraken op dan tien minuten scrollen door de Twitter-tijdlijn van Theo Francken of Zuhal Demir. Hendrik Vuye moet lachen om de vaststelling. ‘Men noemt de N-VA een polariserende partij, maar ze heeft wel degelijk verbindend gewerkt, hoor. Toch tussen fatsoenlijk rechts en radicaal-rechts. Vroeger had je op rechts de Open VLD en de CD&V, en dan moest je een sprong maken naar Vlaams Belang. Nu ligt de N-VA daartussen, als brug over de Rubicon.’ Mudde knikt: ‘Uw vaststelling zegt meer over Francken en co. dan over Van Langenhove.’
Het aandeel van Van Langenhove in het succes van Vlaams Belang is heel specifiek: hij leverde de partij veel media-aandacht op. Cambridge-politicologe Léonie de Jonge, die onderzoek doet naar de relatie tussen media en radicaal-rechtse partijen, noemt het Terzake-interview het sluitstuk van een hinkstapsprong die Van Langenhove grote bekendheid bezorgde. ‘Eerst was er het uitgebreide interview in maart 2018 in De Morgen, terwijl hij dan een onbekende was voor het grote publiek. Dan kwam Pano, waardoor hij een BV werd. En ten slotte de kers op de taart: Terzake.’
Ook de opleving van Vlaams Belang is deels te verklaren door naar de media te kijken. ‘In Vlaanderen heeft Peter Vandermeersch, toenmalig hoofdredacteur van De Standaard, in 2004 de normalisering van de partij in gang gezet. Vanaf 2016 is ook De Morgen VB’ers beginnen te interviewen. Kranten vervingen een politieke inspiratie door een journalistiek aangestuurde maar zeker ook commercieel ingegeven neutralere aanpak.’
De originele barman
Een succesvolle vernieuwing en verjonging, de internationale verrechtsing, en de migratiecrisis: het zijn drie ingrediënten van het succes van Vlaams Belang afgelopen zondag. Er is nog een vierde. De voorspelling van Veerle Wouters in het afscheidsinterview van haar en Hendrik Vuye in Knack in maart: ‘De volgende verkiezingen zullen gaan over het wantrouwen in de politiek.’
Die analyse maakte Barbara Pas ook in Hotel Eden: ‘De mensen zijn het beu.’ Jean-Marie Dedecker stak, fijnbesnaard als steeds, zijn middenvinger op toen een VRT-journalist hem vroeg naar een verklaring van de VB-overwinning. Sam van Rooy, die straks in de Antwerpse gemeenteraad Filip Dewinter opvolgt als fractieleider, wijst ook op een antisysteemstemming: ‘Ik ben het niet zeker, maar iets zegt me dat de zaak-Julie Van Espen een van die beruchte events is gebleken. Zoiets straalt af op het apparaat in zijn geheel, en dus ook op alle beleidspartijen.’
Het verklaart mee waarom de winst van VB véél meer is dan het verlies van de N-VA, maar ook die van de centrumpartijen. Neem daarbij de blancostemmen en het plaatje is compleet. Hoewel. Als het enkel om het wantrouwen in de politiek zou draaien, is de Vlaamse uitslag voor die andere anti-establishmentpartijen, Groen en PVDA, niet goed genoeg. Een cruciaal thema, dat is het wel. Maar migratie was dat minstens evenzeer. En wanneer er een cocktail moet worden geschud van die twee, dan kijkt de kiezer ook na dertig jaar cordon sanitaire nog altijd naar VB als barman. Tom Vandendriessche denkt dat zijn partij nog lang niet uitgeschud is. ‘Op lange termijn is er het potentieel van een superscore. Wat wij doen en nog gaan doen, dat is ongezien in de wereld.’
Verkiezingen 2019
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
