Hoe het Belgische bedrijf Swift Rusland financieel kan stilleggen

Na de Russische invasie in Oekraïne heeft het Westen de ‘financiële atoombom’ gedropt: Russische banken worden afgesneden van het internationale banksysteem. De sleutel ligt bij het Belgische bedrijf Swift. Wat doet Swift precies? En kan het Rusland echt zo hard treffen?

Nadat de Russische troepen op bevel van president Vladimir Poetin een frontale oorlog in Oekraïne waren begonnen, volgden onmiddellijk sancties van de G7, de belangrijkste zeven westerse industrielanden. Eén veelbesproken sanctie werd in het weekend getroffen: een aantal Russische banken werd uit het internationale betalingsverkeer gestoten. Dat wordt georganiseerd door een Belgische onderneming: Swift. Weinigen kennen dit bedrijf uit Terhulpen, nog minder weten wat het precies doet.

1. Wie of wat is Swift?

De ‘elektronische ruggengraat’ van de financiële sector, zo noemt men Swift, een Belgische coöperatieve vennootschap die voluit luistert naar de naam Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications. Als u een Belgische bank de opdracht geeft om geld over te schrijven naar een buitenlandse rekening, zal de bank een bericht sturen met alle informatie over de transactie naar die buitenlandse bank. En dan komt Swift in actie: het verzorgt en beveiligt het netwerk waarover al die interne berichten naar financiële instellingen over de hele wereld worden gestuurd.

Swift heeft zijn hoofdkantoor aan de Avenue Adèle in Terhulpen, nabij Brussel, in een majestueus bouwwerk van de Spaanse architect Ricardo Bofill. De onderneming werd in 1973 opgericht door banken, verzekeraars en financiële instellingen, die de aandeelhouders zijn. Het telt wereldwijd 3300 werknemers, van wie het merendeel in ons land. Er zijn meer dan 10.000 financiële instellingen uit 212 landen aangesloten bij Swift, dat 42 miljoen berichten per dag verwerkt. Om die allemaal op te slaan beschikt het over datacentra op geheime plaatsen, verspreid over de continenten Europa, Amerika en Azië. Om de acht uur worden al die data overal opgeslagen, zodat ze moeilijk kunnen worden vernietigd en er altijd ergens een back-up is.

Swift beschikt dus over een schat aan informatie over financiële transacties, en was in het verleden al vaker het slachtoffer van cyberaanvallen. Ook de Amerikaanse veiligheidsdienst NSA brak al in bij Swift, officieel om na de terreuraanslagen van 11 september 2001 de geldstromen van terroristen bloot te kunnen leggen.

2. Wie beslist wat Swift mag en niet mag?

Swift claimt altijd dat het ‘neutraal’ is en dat ‘elke beslissing om sancties op te leggen aan landen of individuele entiteiten uitsluitend berust bij de bevoegde regeringsinstanties en wetgevers’. Omdat het hoofdkantoor van Swift in Terhulpen ligt, wil dat zeggen dat Swift de Belgische of Europese wetgever volgt om het betaalverkeer met een land of een bank te verbieden.

Maar in de praktijk is Swift een geopolitieke onderneming waar de Amerikanen de plak zwaaien. Gottfried Leibbrandt, tot 2019 ceo van Swift, verklaarde ooit dat het Swift-systeem weliswaar technisch onafhankelijk is, maar dat meer dan 40 procent van de betalingsstromen in Amerikaanse dollars plaatsvond en dat Washington dus echt wel sanctiebevoegdheid over het systeem had. Het gaat zo ver dat de Amerikaanse regering er ooit mee dreigde om het staatsburgerschap te ontnemen van de Amerikaanse leden van de raad van bestuur van Swift als ze niet akkoord zouden gaan met bepaalde Amerikaanse eisen.

3. Wat kan Swift doen tegen Rusland?

Toen de Russische dreiging rond Oekraïne toenam, ontstond al snel het idee om Swift ertoe te bewegen Russische banken de toegang te ontzeggen tot zijn netwerk. Dat zou Rusland moeten uitsluiten van het internationale betalingsverkeer. Swift speelde eerder al zo’n rol tijdens een internationale crisis. Toen in 2012 en later in 2018 spanningen ontstonden rond het Iraanse nucleaire programma werd Swift onder druk gezet om de Iraanse banken die onder de westerse sancties vielen uit te sluiten. Dat deed het ook. Het gevolg was dat de olie- export vanuit Iran scherp daalde. Toen Rusland in 2014 de Krim annexeerde, drongen Amerikaanse en Britse politici er al op aan om Rusland te verbannen uit Swift. Zover kwam het niet.

4. Hoe hard kan Swift Rusland treffen?

Volgens economen zou de Russische economie zo’n 5 procent krimpen als het land uit Swift wordt geduwd. En de Russische economie ligt al op apegapen. Het bbp (bruto binnenlands product, de waarde van wat er allemaal aan goederen en diensten wordt vervaardigd) is maar zo groot als dat van België, Nederlands en Luxemburg samen. Elke crisis doet de Russen dan ook extra pijn.

Aan de andere kant begon de Centrale Bank van Rusland in 2014 zelf een alternatief voor Swift te ontwikkelen, dat luistert naar de naam SPFS. Dat systeem is nog lang niet zo goed en uitgestrekt als Swift. Het werkt vooral binnen Rusland. Eind 2020 waren er 23 buitenlandse banken uit Armenië,Wit-Rusland, Kazachstan, Kirgizië, Duitsland en Zwitserland bij aangesloten. Er zijn plannen om SPFS te integreren in de Chinese concurrent van Swift, het Cross-Border Inter-Bank Payments System, waar al meer dan 600 buitenlandse banken bij betrokken zijn. Die plannen zouden nu wel eens versneld kunnen worden doorgevoerd. Iets wat Swift én de westerse landen die Swift onder druk kunnen zetten niet graag zien gebeuren.

5. Hoezo, ‘een financiële atoombom’?

Volgens sommigen zou het afsnijden van Rusland neerkomen op ‘een financiële atoombom’: Rusland zou uitgesloten worden van het internationale betalingsverkeer. Maar het Westen heeft nu beslist om slechts ‘een aantal Russische banken’ uit Swift te stoten. Welke banken is niet duidelijk. Het is dus best mogelijk dat sommige Russische banken toch nog gebruik kunnen maken van het Swift-netwerk. Bovendien zou zelfs een totale verwijdering uit Swift de Russische banken niet kunnen tegenhouden om transacties uit te voeren met Europese of Amerikaanse banken, via corresponderende banken in bijvoorbeeld Wit-Rusland, die niet uit Swift zijn gestoten. Het zou dan wat moeilijker en trager gaan, maar een drooglegging is het zeker niet.

Om die makkelijke omzeiling van de sanctie te voorkomen zouden grote Russische staatsbanken op een zwarte lijst kunnen worden gezet – denk aan grote staatsbanken als Sberbank, VTB Bank en Gazprombank, de zakenbank van het grootste gasbedrijf ter wereld, Gazprom. Een financieel expert formuleerde het zo: ‘Rusland verbannen uit Swift zou in Rusland voor hoofdpijn zorgen. Russische banken op een zwarte lijst zetten zou levensbedreigend zijn.’ Iedereen die dan nog zakendoet met zo’n bank, zou op sancties van de VS stoten. Dat is niet gebeurd. Het Westen heeft wel beslist om de buitenlandse reserves van de Russische centrale bank te blokkeren, wat onvermijdelijk de roebel en de Russische economie zal ondermijnen.

6. Kan Europa Russisch gas betalen zonder Swift?

Dat wordt moeilijker. Nikolai Zhuravlev, vicevoorzitter van de Federatieraad, het Hogerhuis van het Russische parlement, waarschuwde al: ‘Als Rusland wordt losgekoppeld van Swift zullen wij geen buitenlandse valuta ontvangen, maar kopers zullen onze goederen niet ontvangen – olie, gas, metalen.’ Maar aangezien slechts een aantal Russische banken uit Swift worden gestoten, kunnen betaling nog via de niet-getroffen banken lopen.

België is maar voor 4 procent afhankelijk van Russisch gas, maar voor heel Europa is dat 30 procent en Duitsland zowat 40 procent. De prijs van het gas, die al erg hoog staat, zal fors stijgen, ook in ons land. En als de gasprijs stijgt, volgt de elektriciteits- en olieprijs, zoals we al mochten ondervinden. Meteen wordt dan zowat alles duurder. Rusland gedeeltelijk uit het Swift-systeem stoten zal ons zonder twijfel geld kosten. En ons méér dan hoofdpijn bezorgen.