Nooit waren er meer files in Vlaanderen. En dan moet de filepiek van oktober nog komen. Vooral onverwachte files kunnen stress met zich meebrengen. Gelukkig heeft verkeerspsycholoog Frederick Vinckenbosch tips om daarmee om te gaan.
Het voorbije jaar was er gemiddeld 897 kilometer file per werkdag, gemeten gedurende één uur. Nooit waren er meer files in Vlaanderen, met zwaartepunt in de regio’s Antwerpen en Brussel. Verrassend, want er zijn drie procent minder voertuigen op de weg en het aantal pendelaars zakt door meer thuiswerk na de coronacrisis. Waarom de filelast dan toch toeneemt? Meer vrachtverkeer, meer vrijetijdsverkeer, veel regenweer en – uiteraard – wegenwerken.
Uw vakantiegevoel is weggeëbd na het lezen van bovenstaande paragraaf? Knack nam contact op met verkeerspsycholoog Frederick Vinckenbosch van verkeersinstituut Vias om u moed in te spreken.
Dat files stress veroorzaken lijkt een evidentie. Maar is daar ook wetenschappelijk bewijs voor?
Frederick Vinckenbosch: Dat bewijs is niet eenduidig. Agressief rijgedrag is een indicator voor stress. Uit een buitenlandse studie bleek dat het aantal uren dat iemand in de file vastzit niet per se leidt tot meer verkeersagressie. Zeker als het gaat om files die we qua locatie en duur verwachten, hoeven die niet tot extra stress te leiden.’
Onverwachte files en files die langer duren dan verwacht zijn wél stresserend. In de auto zit je ook stil, wat sowieso niet gezond is. Bovendien is de luchtkwaliteit niet schitterend. Al die zaken hebben een kleine impact op je mentale gezondheid. Maar de exacte impact van filerijden op ons welzijn meten is moeilijk.
‘Iedereen die uit die file weggaat, maakt die file korter. Dus: stop de file, begin bij jezelf.’
Een collega van u noemde filerijden ‘aangeleerde hulpeloosheid’. Dat klinkt als het begin van een depressie.
Vinckenbosch: Ik heb geen weet van studies die aantonen dat filerijden een rechtstreekse oorzaak van depressie is. Regelmatig filerijden is wel aangeleerde hulpeloosheid in die zin dat het een obstakel is om gedrag aan te passen. Mensen kunnen ook kiezen voor alternatieven, zoals het openbaar vervoer of de speedpedelec, maar we zijn niet snel geneigd dat te doen. De mens verandert zijn gedrag niet graag, want dat vergt veel cognitieve capaciteit. Als er één ding is wat mensen niet graag doen, is het hard nadenken. In de file gaan staan doen we op automatische piloot: ‘Ik sta op. Ik drink mijn koffie, zoals altijd. Ga in mijn auto zitten en rij via dezelfde weg naar het werk’. Op korte termijn is dat aangenamer dan de inspanning om een nieuw traject uit te stippelen of een nieuwe vervoerswijze te zoeken. Iedereen die uit die file weggaat, maakt die file korter. Dus: stop de file, begin bij jezelf.
Wat is de mooiste trein van België? De top 11 van Knack
Zoals psycholoog Daniel Kahneman ons leerde, werkt het menselijk brein op twee niveaus: snel en inaccuraat of traag met inspanning. Je zou denken dat je in de file de tijd hebt om traag na te denken, maar dan zijn mensen net gestresst en gaan we nog meer snel en inaccuraat denken. Bovendien moet je om een alternatief voor de file uit te dokteren opzoekwerk doen en dat kan en mag natuurlijk niet in de wagen.’
Hoe ga je het best om met de stress als je toch weer eens in zo’n onverwachte file belandt of als je gebruikelijke file langer is dan normaal?
Vinckenbosch: Drie stappen: erkennen, relativeren en omdraaien. Erken eerst voor jezelf dat zo’n file inderdaad vervelend is. Geef echter niet toe aan die frustratie door te blijven hangen in zelfbeklag. File is ook het einde van de wereld niet. We denken vaak in hyperbolen – ‘door deze file ga ik ontslagen worden’ – maar hoe realistisch zijn die gedachten? Meestal totaal niet. Probeer dus snel te relativeren. En als je voldoende mentale flexibiliteit hebt, kun je het zelfs omdraaien tot iets positiefs: ‘Nu heb ik extra tijd om eens aandachtig naar die podcast te luisteren’.’
Frustratie in de file: waarom ons logisch verstand het laat afweten in de auto
Kun je mediteren in de file?
Vinckenbosch: Uiteraard hou je je ogen open en moet je aandachtig blijven in het verkeer. Maar een meditatie light zoals mindfulness is zeker mogelijk. Je hoeft heus niet in lotushouding te gaan zitten om van de file een zenmomentje te maken. Let even op je ademhaling, aard door de autozetel te voelen en accepteer zo dat de file ook weer voorbij zal gaan. Zo kun je met mindfulness de filestress bestrijden.
Nog filetips?
Vinckenbosch: Doe eens gek. Pak je stuur vast en zeg hardop ‘vrooooeeeemmmmm’ alsof je aan het rijden bent. (lacht) Je bent alleen in de auto, waarom niet? Met jezelf lachen breekt de stress.
Uit de file kun je niet vluchten en instinctief gaan we dan asociaal of agressief gedrag vertonen. De filegenoten zitten anoniem in hun eigen cocon. Dat leidt tot een ieder-voor-zichmentaliteit: we strijden allemaal om die plek op de weg. De beste remedie tegen frustratie? Wees hoffelijk. Laat eens iemand invoegen. Dan zal de file ook sneller oplossen. Zulk altruïstisch gedrag werk ook meer altruïstisch gedrag in de hand en zo zal de filestress vanzelf wegebben.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier