Ineos: hoe erg is het voor Vlaanderen om de ethaankraker te mislopen?
Van een waarborg van honderden miljoenen euro’s tot de mogelijke implosie van de Vlaamse regeringscoalitie: Vlaanderen haalt alles uit de kast om ‘Project One’ van chemiereus Ineos in de Antwerpse haven te houden. ‘Paniekvoetbal, maar wel met een belangrijke signaalfunctie.’
4 miljard euro aan investeringen en zo’n 450 directe jobs voor de eerste ethaankraker, die voor de productie van een van de basisgrondstoffen voor plastics moet dienen, op het Europese vasteland in 25 jaar.
De cijfers van ‘Project One’, de kraker van chemiereus Ineos in de Antwerpse haven, zijn indrukwekkend. Bijna even indrukwekkend zijn de toeren die de Vlaamse politieke wereld uithaalt om het project ook hier te houden.
Sinds de vernietiging van de omgevingsvergunning voor de kraker door de Raad voor Vergunningsbetwistingen eind juli staat het megaproject op losse schroeven. De basis van het probleem is stikstof.
Een ondertussen berucht geworden ontmoeting, afgelopen donderdag in het Antwerpse Havenhuis, van het kruim van de Belgische politiek en Ineos-ceo Jim Ratcliffe, drukt haar stempel op de politieke actualiteit. De Britse miljardair bracht er politieke tegenstanders premier Alexander De Croo (Open VLD) en Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) in één ruimte. Dan moet het wel zwaarwichtig zijn.
En dat is het ook volgens Annick De Ridder (N-VA), de Antwerpse havenschepen, maar ook Vlaams Parlementslid én voorzitter van Port of Antwerp-Bruges. ‘Het zou dramatisch zijn als Project One er niet komt. Ik heb een suggestie voor de cover van Knack: een mooie fotocollage van alle producten die er niet zouden zijn als we de basisbouwstenen daarvoor niet meer zouden mogen produceren. Fietsen, verkeerslichten, smartphones, riolering, isolatie, baxters, windturbines, bijna alle kledij, en ga zo maar door.’
(Lees verder onder de preview)
Groen: ‘Chantage van Ineos’
Op de dag van het Havenhuisoverleg besloten regeringspartners N-VA en Open VLD het stikstofdecreet in te dienen in het parlement. Tot dan toe was dat een regeringszaak, en meermaals aanleiding tot regeringscrisissen. De CD&V, die wacht op een studie rond twee van haar voorwaarden voor het goedkeuren van het decreet, stond erbij en keek ernaar.
Volgens de N-VA en Open VLD is een solide juridisch kader onontbeerlijk voor een omgevingsvergunning in tweede zit. Met de demarche willen partijvoorzitters Bart De Wever en Tom Ongena (Open VLD) tijd winnen. Het decreet vertrekt immers naar de Raad van State, dat zestig dagen de tijd heeft om een advies te formuleren. De Raad voor Vergunningsbetwistingen gaf de Vlaamse regering zes maanden om een verbeterde vergunning in te dienen.
Jim Ratcliffe heeft minder geduld, en wil binnen de vier maanden al een oplossing, zo bericht De Tijd. Time is money, zo weet de ceo. Hoe langer het project stilligt – de werken zijn immers al jaren bezig – hoe meer geld hij verliest.
In het Havenhuis werkte de Vlaamse regering daarom aan een tegemoetkoming. De Vlaamse overheid stond al langer garant voor een waarborg van 500 miljoen euro. Die komt uit het potje van Gigarant, een Vlaams investeringsvehikel. Een half miljard euro is geen klein bier. Gigarant beschikt in totaal over 3 miljard euro, een zesde van dat budget is dus gereserveerd voor Ineos.
Op dit moment is al 100 miljoen euro toegekend, op voorwaarde dat Ineos een vergunning krijgt. In het Havenhuis heeft de Vlaamse regering aangeboden om de overige 400 miljoen euro in te zetten als garantie voor overbruggingskrediet indien de banken niet bereid zouden zijn om Ineos geld te lenen, uit vrees voor een vergunningsstraatje zonder einde.
Volgens Groen-fractieleider Mieke Schauvliege gaat het om chantage. ‘Wie bepaalt hier eigenlijk nog de voorwaarden? Alles wordt in stelling gebracht om één miljardenbedrijf van dienst te zijn. En dat terwijl landbouwers al jaren in onzekerheid leven door de aanhoudende stikstofcrisis en de natuur verder verstikt. Maar een miljardair hoeft maar op de koffie te gaan bij de Vlaamse regering en wordt op zijn wenken bediend.’
Vlaams viceminister-president Bart Somers (Open VLD) verwierp dergelijke beschuldigingen afgelopen weekend al in Het Nieuwsblad: ‘Als Ineos een kippenboer was geweest, dan hadden we hetzelfde gedaan.’
(Lees verder onder de preview)
‘Wat vinden TotalEnergies en BASF van rode loper voor Ineos?’
Het is niet de eerste keer dat een regering tegemoetkomt aan de verzuchtingen van één bedrijf, zegt Bart Van Craeynest, econoom bij werkgeversorganisatie Voka. ‘Maar nu valt het wel erg op. Dit is paniekvoetbal, maar wel met een signaalfunctie naar andere industriële bedrijven. Door onder meer de vergunningsproblematiek dreigen bedrijven hun geplande investeringen in ons land te herbekijken.’
‘De politiek wil laten zien dat ze het ernstig neemt. Hopelijk is dit een wake-upcall voor een ernstig industrieel beleid dat zich toespitst op de vraag: welke industrie willen we en hoe willen we daar geraken?’
Bij ngo Bond Beter Leefmilieu (BBL) kijken ze op van wat ze ‘de rode loper voor Ineos’ noemen. ‘Vlaanderen haalt al langer via creatieve manieren investeringen binnen – denk aan de zogenaamde innovatiesubsidies – maar het is zelden zó expliciet geweest’, zegt Tycho Van Hauwaert. ‘Ik vraag me trouwens af wat TotalEnergies en BASF hiervan vinden, de twee andere bedrijven die krakers in ons land hebben. Werd er voor hen destijds ook de rode loper uitgerold?’
Hoe het ook zij, de Vlaamse regering is als de dood om Project One kwijt te spelen. ‘Er wordt vaak vergeten hoe belangrijk industrie is’, zegt Bart Van Craeynest. ‘Hoewel het totale gewicht qua jobs en economische activiteit beperkt is tot 14 procent van onze totale economische activiteit, is de sector goed voor de helft van bedrijfsuitgaven aan innovatie, en verzorgt ze de helft van onze export. Dit gaat niet zozeer over de 400 rechtstreekse jobs, zeker gezien de krapte op de arbeidsmarkt. Dit gaat over welvaartscreatie en de toekomst van de industrie in België.’
‘De ultieme testcase voor de toekomst van industrie in West-Europa’
Voorstanders van Project One wijzen onder meer naar duurzaamheid. ‘De vergunbaarheid is de ultieme testcase voor de toekomst van industrie in West-Europa’, zegt Annick De Ridder. ‘Als dergelijk project van wereldschaal hier niet meer mogelijk is, dan betekent dat de facto het einde voor de industrie in West-Europa, waarvoor al enkele knipperlichten op rood staan.’
‘De kraker zal sowieso gebouwd worden. Is het niet bij ons, dan wel in China, India, Maleisië of op het Afrikaanse continent, en dat aan een pak minder strenge milieu- en klimaatvoorwaarden. Waar willen we dan dat die kraker gebouwd wordt? Hier toch, in het kloppend hart van onze economie, aan de strengste milieu- en klimaatvoorwaarden en met garantie op tewerkstelling en stevige impact op onze welvaart.’
Tycho Van Hauwaert van de BBL betwist niet dat de ethaankraker hoogtechnologisch is. ‘Ja, de kraker zelf
zal qua CO2- en stikstofemissie de meest performante in Europa zijn, maar je moet naar de hele waardeketen kijken. Wij denken vooral dat het de prijs van plastic gaat drukken, waardoor gerecycleerde plastics minder aantrekkelijk worden voor de consument. En dat terwijl ook de Europese Unie wil inzetten op de circulaire economie en dus gerecycleerd plastic.’
De BBL en andere milieu- en natuurorganisaties hebben sowieso een probleem met Project One omdat het werkt met schaliegas uit de Verenigde Staten, waar bij de winning uit de grond methaangas vrijkomt, een broeikasgas.
Welke rol speelt oorlog in Oekraïne?
Zoals het antwoord van De Ridder aangeeft, speelt ook geopolitiek een rol. Zeker sinds de Russische inval in Oekraïne in 2022 is Europa steeds meer bezig met het vrijwaren van haar eigen industriële activiteit. ‘Wil Europa nog een chemiesector?’, vroeg Ratcliffe zich afgelopen weekend in De Tijd af. Al moet gezegd dat de Brit zulke boodschappen wel vaker heeft gegeven. ‘De Europese chemiesector dreigt binnen tien jaar uit te sterven’, zo schreef Ratcliffe al in een open brief aan de Europese Commissie in 2014, dus bijna tien jaar geleden.
(Lees verder onder de preview)
Hoe groot is de stikstofuitstoot van Ineos’ Project One?
Maar de bal ligt ook in het kamp van Ineos, zeggen Vlaamse regeringsbronnen. Een goedgekeurd stikstofdecreet kan cruciaal zijn, maar ook een beter uitgewerkte ‘passende beoordeling’ door het bedrijf kan helpen. Dat is een onderzoek van de impact van de bedrijfsactiviteiten op een natuurgebied. In dit geval ging het om de Brabantse Wal, een beschermd natuurgebied net over de Nederlandse grens.
‘Volgens Ineos is de impact van haar stikstofuitstoot zo klein dat hij niet meetbaar is’, zegt Tycho Hauwaert. Op de website van Ineos wordt gesproken van het ‘stikstofequivalent van drie BBQ’s’. De Raad voor Vergunningsbetwistingen nam geen genoegen met die uitleg. ‘Een vergunning zou dus toch mogelijk kunnen zijn wanneer Ineos die impact wat beter laat onderzoeken.’
Al is de vraag of zo’n passende beoordeling wel nog degelijk onderbouwd kan worden. ‘Nog los van het feit of die bewering van 3 BBQ’s wel klopt, neemt de rechter ook in rekening dat er al 1000 andere BBQ’s rond de Brabantse Wal liggen’, zegt milieujurist Hendrik Schoukens (UGent), die in Lennik schepen voor Groen is. Dat is het fameuze beeld van het stikstofbad: Ineos mag dan zelf een beperkte uitstoot hebben, er zijn tal van andere uitstoters die het bad al hebben laten vollopen.
(Lees verder onder de preview)
Dan maar naar een stikstofdecreet? De kans dat de CD&V, die zich stevig profileert op haar imago als voorvechter van de boeren, binnen vier maanden overstag zou gaan, is miniem. Een alternatieve parlementaire meerderheid is mogelijk, maar politiek gezien niet makkelijk.
Toch zou een goedgekeurd stikstofdecreet een gamechanger zijn, denkt Schoukens. ‘We weten nu al dat het stikstofdecreet zal aangevochten worden bij het Grondwettelijk Hof. Maar die procedure zal langer dan een jaar in beslagnemen. In de tussentijd moet de Raad voor Vergunningsbetwistingen er rekening mee houden, want dat rechtscollege kan een decreet niet zelf buiten toepassing verklaren.’
In ieder geval is duidelijk dat de Vlaamse regering haar nek uitsteekt. Niet alleen neemt de overheid financiële risico’s. Door de ruimte te laten aan mogelijke alternatieve meerderheden in het parlement, hypothekeert de Vlaamse regeringscoalitie ook haar eigen voortbestaan. Er staat heel wat op het spel.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier