Hoe een Tibetaanse beschuldigd van spionage toch in België kan blijven

Volgens de Staatsveiligheid is ‘Amala’ een spionne voor China. Volgens de rechtbank niet. Wie heeft gelijk?

Ook in ons land beschikt China over een uitgebreid netwerk van inlichtingenbronnen. Volgens de Staatsveiligheid houden die onder meer de Taiwanese, Oeigoerse en Tibetaanse gemeenschappen in het oog. Over die laatste gaat het in dit verhaal. Er leven naar schatting zo’n 7000 Tibetanen in België. De grote meerderheid van hen is gevlucht uit Tibet, een autonome regio in China. Peking beschouwt Tibet als een onderdeel van zijn historische rijk. Maar veel Tibetanen vinden dat de regio in 1951 illegaal bij China werd ingelijfd en pleiten voor meer autonomie of zelfs onafhankelijkheid. De Chinese regering ziet de Tibetaanse onafhankelijkheidsbeweging als een bedreiging voor haar stabiliteit.

Operazangeres

Flashback naar april 2018. De Zweedse justitie besluit een Tibetaanse vluchteling te vervolgen op verdenking van spionage. Dorjee Gyantsan zou informatie over de Tibetaanse gemeenschap in Zweden hebben doorgespeeld aan een Chinese inlichtingenofficier: details over politieke activiteiten, vergaderingen, reisplannen, woonplaatsen en persoonlijke relaties. In ruil daarvoor kreeg Gyantsan (die later ook wordt veroordeeld) geld van zijn Chinese handler, die hij steevast in buurland Polen ontmoette om onder de radar te blijven.

Diezelfde maand, april 2018, loopt bij de Belgische Staatsveiligheid informatie binnen over een Tibetaanse vrouw in Brussel – laten we haar ‘Amala’ noemen (haar echte identiteit is bekend bij de redactie). De info is afkomstig van bronnen die de Staatsveiligheid als ‘geloofwaardig’ bestempelt. Ze roepen vragen op over Amala, die geboren is in Tibet, maar later in Nederland als vluchtelinge erkend werd en ook de Nederlandse nationaliteit verwierf. In 2001 verhuisde ze naar België, waar ze van dan af aan werkte als operazangeres, vertaler/tolk en zelfstandige restauranthouder. Ze was in ons land ook erg actief binnen de Tibetaanse gemeenschap, onder meer een aantal jaren als voorzitster van een vzw.

De informatie wordt gebruikt om familieleden van Tibetanen die in België wonen te intimideren.

De Staatsveiligheid verneemt dat Amala in april 2018 een visum voor China heeft aangevraagd, en oordeelt dat zij dat document als voormalige vluchtelinge wel vrij gemakkelijk heeft gekregen. De dienst start een diepgaand onderzoek naar het doen en laten van de vrouw. Via verschillende kanalen verkrijgt de Staatsveiligheid informatie waaruit blijkt dat Amala tussen 2009 en 2018 meerdere keren in China is geweest – inclusief Tibet.

Gelegenheidsmedewerker

In mei 2019, na ruim een jaar onderzoek, stuurt de Staatsveiligheid haar bevindingen door naar de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ). In een nota voor de directeur- generaal van DVZ schrijft de inlichtingendienst dat Amala sinds 2018 steeds vaker contact opneemt met de Chinese ambassade. Volgens de Staatsveiligheid is de Tibetaanse een ‘gelegenheidsmedewerker’ van de Chinese inlichtingendiensten. Ze zou informatie verschaffen over de activiteiten van de Tibetaanse gemeenschap in België. En die info, aldus de Staatsveiligheid, geeft de Chinese ambassade en Chinese inlichtingendiensten de mogelijkheid om Tibetaanse vluchtelingen in België te intimideren en hun families in China onder druk te zetten.

De betrokken DVZ-medewerkers mogen de geclassificeerde nota van de Staatsveiligheid inkijken omdat ze over een veiligheidsmachtiging beschikken. Ze vinden de informatie ‘verontrustend’, aangezien Amala een prominente positie heeft in de Tibetaanse gemeenschap. De Staatsveiligheid besluit dat de Tibetaanse een ‘gevaar is voor de nationale veiligheid en de handhaving van de democratische en grondwettelijke orde’.

Vluchtelingenspionage

In september 2019 stuurt de Staatsveiligheid een tweede nota naar DVZ. Daarin beschuldigt ze de Tibetaanse van ‘vluchtelingenspionage’: ‘De op deze manier verkregen informatie wordt gebruikt om familieleden van Tibetanen die in België en elders wonen te intimideren.’

Nog eens vijf maanden later volgt een derde nota aan DVZ. Daarin schrijft de Staatsveiligheid dat Amala in de zomer van 2019 nog in China is geweest. De dienst meldt bovendien dat ze op basis van bijzondere inlichtingenmethoden (zoals telefoontap, nvdr) informatie heeft verzameld waaruit moet blijken dat Amala info heeft doorgespeeld aan de Chinese ambassade en Chinese inlichingenofficieren.

Op 28 april 2020 beslist de Dienst Vreemdelingenzaken om Amala’s wettige verblijf in België te beëindigen: ze heeft de Nederlandse nationaliteit en moet terug naar Nederland. Op die manier wil de Belgische overheid de vrouw ‘verbranden’ in haar eigen gemeenschap, zodat ze haar vermeende activiteiten niet langer kan voortzetten.

Amala ontkent ten stelligste alle beschuldigingen. Ze vecht de beslissing van DVZ aan voor de rechtbank, in dit geval de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. Die spreekt zich op 18 november 2020 uit over de kwestie. De Raad volgt daarbij de argumenten van de verdediging, die DVZ verwijt zich te baseren op ‘onnauwkeurige beschuldigingen’ en wijst op de ‘onmogelijkheid om zich doeltreffend te verdedigen’.

In de documenten die aan de rechtbank zijn voorgelegd, ontbreken concrete bewijzen. De Staatsveiligheid heeft ervoor gekozen om niet alle informatie uit haar onderzoek te declassificeren. Vaak spelen daarbij overwegingen een rol zoals het afschermen van bronnen en inlichtingenmethoden, of het respecteren van geheimhouding die werd beloofd aan een derde dienst (zoals een buitenlandse partnerdienst).

De advocaat van Amala voert nog argumenten aan. ‘Indien de tegenpartij (DVZ, nvdr) en de inlichtingendiensten menen over solide informatie te beschikken waaruit spionageactiviteiten van mijn cliënte blijken, wekt het verbazing dat er geen vervolging tegen haar is ingesteld’, zo staat te lezen in het arrest, dat de belangrijkste bron vormt voor bovenstaande reconstructie. De advocaat stipt aan dat de Staatsveiligheid ‘niet zomaar op haar woord kan worden geloofd’ en noemt de bewijzen ‘uiterst zwak en vaag’. ‘Welke informatie was aan de Chinese autoriteiten meegedeeld en wanneer?’ Waren de beschuldigingen misschien afkomstig van Tibetanen die jaloers waren op haar positie, of het politiek oneens met haar waren, of ontevreden waren over haar tolkdiensten?’

Het is niet ongewoon dat de Staatsveiligheid fouten maakt in haar analyse.

Julien Hardy, advocaat van ‘Amala’

De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen beslist dat Amala haar recht op verblijf in België niet verliest. DVZ had zijn beslissing immers gemotiveerd met ‘veronderstellingen en onzekerheden’ en beschuldigingen waarvoor ‘geen enkel bewijs werd aangevoerd’.

Toch stuurt DVZ ruim een half jaar later, in juni 2021, een ‘bevel om het grondgebied te verlaten’ naar Amala. Maar in december 2021 oordeelt de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen – opnieuw – dat het ontbreekt aan ‘zeer concrete bewijzen’ en dat het bevel van DVZ gebaseerd is op ‘vaagheden en algemeenheden’. Bij gevolg verblijft ‘Amala’ nog steeds wettig in België.

‘Uit de gemeenschap gezet’

‘In de Tibetaanse gemeenschap lopen de meningen over de zaak uiteen’, zegt een woordvoerder van het Bureau du Tibet in Brussel, zeg maar de vertegenwoordiging van de Tibetaanse regering in ballingschap. ‘Velen vertellen dat de vrouw in kwestie Tibetanen in België écht hielp, bijvoorbeeld om werk te vinden of een visum te krijgen. Dat zou haar relatie met de Chinese ambassade verklaren. Maar anderen vermoeden dat ze een spion is voor de Communistische Partij. Ze is uit de gemeenschap gezet en wordt gemeden.’

De woordvoerder zegt dat veel Tibetanen in België als vluchteling zijn aangekomen maar inmiddels de Belgische nationaliteit hebben verkregen. ‘Zodra ze het paspoort hebben, proberen ze naar Tibet terug te keren om familie te ontmoeten. De Chinese overheid legt dan voorwaarden op: als je naar Tibet wilt, moet je informatie meebrengen.’

Wordt het Bureau du Tibet ook bespioneerd? ‘Zelf ben ik nooit door de Chinese overheid aangesproken, maar ik hoor via mijn familie in Tibet dat ze interesse toont voor mijn activiteiten’, zegt de woordvoerder. ‘Verder merken we véél phishing op, en soms hebben we problemen met onze website of e-mails. Maar we hebben niets te verbergen. Dat zeggen we ook tegen de Chinezen. Ze noemen ons separatisten en tegenstanders van de Communistische Partij. Maar we streven niet naar onafhankelijkheid. We willen het middenwegbeleid volgen: het conflict oplossen en échte autonomie krijgen.’

‘Aanzienlijke schade’

DVZ en de Staatsveiligheid geven géén commentaar op de twee arresten. Julien Hardy, de advocaat van Amala, onderstreept dat zijn cliënte alle beschuldigingen met klem ontkent. ‘Het is niet ongewoon dat de Staatsveiligheid fouten maakt in haar analyse. Daarom zijn de rechters van mening dat haar beschuldigingen moeten worden ondersteund door bewijzen. Maar die zijn niet geleverd.’

Hardy benadrukt ook dat zijn cliënte een ‘gematigde politieke opvatting’ heeft, in lijn met die van de Tibetaanse geestelijke leider dalai lama. ‘Zij is van mening dat de Tibetanen en de Chinezen moeten praten om een politieke oplossing te vinden. Maar dat valt slecht bij “radicale” Tibetanen, die geen enkel contact met China tolereren en dat land schade willen berokkenen. Het is niet ongewoon dat dergelijke mensen valse geruchten tegen mijn cliënte lanceren, maar geen daarvan is gegrond.’

Voorts stipt de advocaat aan dat het helemaal niet ongebruikelijk is voor Tibetanen die al lange tijd in ballingschap leven en de Europese nationaliteit hebben verkregen, om voor een kort verblijf naar Tibet of China terug te keren. Bovendien ontsnapte zijn cliënte tijdens haar verblijf in Tibet niet aan ‘talrijke controles en administratieve pesterijen’.

Amala heeft volgens haar advocaat steeds ‘blijk gegeven van een oprechte en langdurige betrokkenheid bij de Tibetaanse zaak en de Tibetaanse gemeenschap. De beschuldigingen zijn duidelijk onverenigbaar met haar achtergrond. Ze hebben haar aanzienlijke schade berokkend. Ze is van plan een klacht in te dienen.’

‘Laster tegen China’

We vroegen de Chinese ambassade in Brussel om een reactie. ‘Ik merk dat u in uw e-mail spreekt van “vermoedelijke spionage”’, aldus een woordvoerder van de ambassade. ‘De door u genoemde inlichtingendienst (Staatsveiligheid, nvdr) heeft geruchten verspreid zonder enig bewijs, ongegronde beschuldigingen gedaan en laster tegen China geuit. Deze inlichtingendienst wordt ervan verdacht relevante mensen te intimideren en lastig te vallen in een poging een chilling effect te creëren binnen de Tibetaanse gemeenschap in Europa. (…) We dringen er bij de relevante partijen in België op aan om de ideologische vooringenomenheid tegen China te laten varen, een objectieve en rechtvaardige kijk te hebben op China en de betrekkingen tussen China en België, en om meer dingen te doen die echt bijdragen aan een gezonde en gestage ontwikkeling van de bilaterale betrekkingen.’