Hoe Olivier Vandecasteele vrijkwam: met dank aan de Grondwet en koning Filip

Olivier Vandecasteele is op vrije voeten. Naast de inspanningen van de regering en de diplomatie speelde ook koning Filip een rol.

Olivier Vandecasteele is een vrij man. Vanuit de Omaanse hoofdstad reisde hij naar Melsbroek, waar hij vrijdagavond werd ontvangen door zijn familie.

In tweede instantie werd hij ook onthaald door de premier en de ministers van Defensie, Justitie en Buitenlandse Zaken. De familie van Vandecasteele houdt zaterdag een persconferentie, premier Alexander De Croo (Open VLD) zal in de Kamer toelichting geven over de zaak.

Vandecasteele werd geruild voor de in België veroordeelde Iraanse ‘diplomaat’ Assadolah Assadi, die 20 jaar gevangenisstraf kreeg voor een geplande aanslag op de Iraanse oppositie nabij Parijs. Assadi is al donderdagnacht vertrokken richting Oman, waar de Belg en de Iraniër gelijktijdig werden overhandigd.

Grondwet

Aan de ruildeal ging een intensieve onderhandelingsperiode vooraf, vertellen welingelichte bronnen aan Knack. Zo was het voor België een moeilijke evenwichtsoefening om Vandecasteelde vrij te krijgen en tegelijkertijd het Iraanse regime te veroordelen voor zijn gewelddadige reactie op de protesten in eigen land.

Alle gesprekken tussen beide regeringen en andere diplomatieke pogingen ten spijt, zo luidt het in regeringskringen, weigerde Iran een duimbreed toe te geven. ‘De onderhandelingen lagen regelmatig stil, en voor Iran was er maar een mogelijkheid: een ruildeal met Assadi.’

Bovendien dreigde Iran ermee om de straf van Vandecasteele, veertig jaar gevangenis en 74 zweepslagen, nog te verzwaren. Dat het regime in Teheran recent ook een Britse en Zweedse onderdaan executeerde, maakte de zaak voor de reeds verzwakte Vandecasteele er niet beter op.

Ook oordeelde het Belgische Grondwettelijke Hof begin maart dat België de Iraanse oppositie op de hoogte moest houden van een ruildeal als die plaatsvond op basis van het omstreden uitleveringsverdrag. Omdat verwacht werd dat de Iraanse oppositie juridisch zou protesteren, vond men die piste niet levensvatbaar.

Daarom heeft de regering naar een andere piste gegrepen die de onderhandelingen sinds in een stroomversnelling heeft gebracht: artikel 167 van de grondwet. Die maakt de premier bevoegd voor het buitenlandbeleid zonder langs het parlement te moeten passeren en de Iraanse oppositie op de hoogte te stellen.

Gerechtvaardigd wordt die keuze omdat de dreiging voor ons land ‘imminent, ernstig en continue’ zou zijn geweest. Het Koninklijk Besluit daarvoor is al ondertekend, maar moet – al dan niet toevallig – nog in het Staatsblad verschijnen. De regering maakt zich sterk dat die manier van werken juridisch waterdicht is, grondwetspecialist Paul Van Orshoven bevestigt die lezing.

Oman

Naast de inspanningen van de regering en de Belgische diplomatie heeft ook het koningshuis een rol gespeeld bij de vrijlating van Vandecasteele. Koning Filip onderhoudt namelijk uitstekende relaties met Oman, het land waar de ruildeal plaatsvond. ‘Alle beetjes helpen’, bevestigt men in regeringskringen.

Vroeger ging koning Filip bijvoorbeeld geregeld op reis met de huidige sultan van Oman. Ruim een jaar geleden werd de koninklijke familie nog in de Omaanse hoofdstad Muscat ontvangen, drie jaar geleden reisde Filip hoogstpersoonlijk naar Oman af na het overlijden van de toenmalige sultan.

Volgens ingewijden zouden die goede banden tussen het sultanaat en het Belgische koningshuis eerder ook al hebben bijgedragen aan de geplande leveringen van waterstof van Oman aan België. Het koningshuis wil bevestigen noch ontkennen dat het bij de vrijlating van Vandecasteele betrokken was.

Oman staat in ieder geval bekend als een van de meest liberale landen uit de regio, waardoor het goede banden kan onderhouden met zowel het Westen als met zijn directe omgeving. Daarom was het land eerder al betrokken bij soortgelijke onderhandelingen.