Hoe De Croo verstrikt raakt in valse beloften over uw energiefactuur

De accijnshervorming van onze energiefactuur is in geen enkel opzicht budgetneutraal, zoals de regering-De Croo steeds beweert, schrijft Knack-redacteur Ewald Pironet. Mooie woorden en dure beloftes botsen steeds harder met de realiteit.

Om de btw-verlaging van 21 naar 6 procent te compenseren, besliste de regering-De Croo om de accijnzen op de energiefactuur te hervormen. Die accijnshervorming zou ‘budgetneutraal’ zijn, zo klinkt het steeds. Maar in tegenstelling tot wat premier Alexander De Croo (Open VLD) bij hoog en laag beweert, zal de hervorming wél zorgen voor een grotere put in de overheidsbegroting. De hervorming is ook niet ‘budgetneutraal’ voor de huishoudens, want na de invoering zal iedereen meer moeten betalen voor gas en elektriciteit.

Minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) lanceerde eerder deze week in de pers zijn voorstel voor de accijnshervorming van de energiefactuur. Die moet er komen na de definitieve verlaging van de btw voor elektriciteit en gas van 21 naar 6 procent én nadat de prijzen van gas en elektriciteit tot een normaler niveau zijn gezakt.

Die verlaging werd in maart vorig jaar ‘tijdelijk’ ingevoerd om iets te doen aan de hoge energiefacturen van de gezinnen. Maar vooral de socialisten en de groenen vonden dat het btw-tarief van 6 procent ook behouden moest blijven nadat de energieprijzen gezakt zouden zijn. Energie toch een basisbehoefte en dus hoort dat niet als luxeproduct opnieuw tegen 21 procent belast te worden, zo luidde de redenering.

De regering-De Croo besliste in het najaar 2022 dat het btw-tarief van 6 procent definitief was. Ook al was er eerder op gewezen dat zo’n definitieve verlaging van het btw-tarief naar 6 procent niet sociaal is (wat de socialistische voorstanders toch zou moeten interesseren) en ook niet ecologisch is (wat de groene voorstanders toch zou moeten aanspreken).

Onder meer minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) heeft dat geschreven toen hij nog hoogleraar was aan de Universiteit van Amsterdam. Samen met de Leuvense onderzoeker publieke economie Toon Vanheukelom kwam hij in een opiniestuk voor De Standaard, (22/07/2019) tot de conclusie dat een btw-verlaging op elektriciteit niet sociaal is en evenmin ecologisch. Meer zelfs: ‘De meest kromme beslissing die je kunt bedenken, is een verlaging van de btw op elektriciteit.’

Maar goed, de regering-De Croo (waarin Vandenbroucke vicepremier is) heeft beslist om ‘de meest kromme beslissing die je kunt bedenken’ in te voeren en zelfs ‘definitief’ te behouden.

Newspeak

De verlaging van het btw-tarief kost de overheid handenvol geld. En dus nam de regering-De Croo zich voor het een en het ander compenseren door de accijnzen op energie aan te passen zodra de energieprijzen opnieuw op een normaal niveau zouden staan – ‘als de impact van de energiecrisis wegebt’ zoals dat werd geformuleerd. Accijnzen zijn ook een vorm van indirecte belastingen, maar terwijl je btw betaalt op basis van de prijs of waarde van het goed, betaal je accijnzen doorgaans op de hoeveelheid. Met accijnzen kun je veel makkelijker inspelen op prijsschommelingen en kun je ook een onderscheid maken tussen soorten verbruik en energiebronnen.

De vraag die dan onmiddellijk volgt, is in hoeverre de accijnshervorming de btw-verlaging tenietdoet. Met andere woorden: hoeveel zal de energiefactuur stijgen als gevolg van de accijnshervorming? En als dat nauwelijks of niet het geval is, hoeveel inkomsten loopt de overheid dan mis? Anders gezegd: wordt het gat in de begroting dan (nog) groter?

Van Peteghem verspreidde eerder deze week zijn wetsontwerp en hoewel het nog niet definitief is, brengt het toch al wat duidelijkheid over de factuur van de accijnshervorming voor de huishoudens en de overheidsfinanciën. De regering spreekt van een accijnshervorming, maar dat is newspeak voor een accijnsverhoging. Een aangezien een accijns ook een belasting is gaat het dus om een belastingverhoging.

Wat betekent het voorstel tot accijnsverhoging voor de gezinnen? Uit simulaties van Van Peteghem blijkt dat een gemiddeld gezin zijn energiefactuur met 20 euro per maand zal zien stijgen in vergelijking met de energiefactuur met een btw van 6 procent. Gezinnen zullen meer moeten betalen dan de voorbije negen maanden het geval was. De accijnsverhoging is dus voor de gezinnen niet ‘budgetneutraal’.

Het hoeft dan ook niet te verbazen dat heel wat mensen steigerden toen ze hoorden over het ontwerp van Van Peteghem, niet het minst de socialisten en groenen. Want die regeringspartijen hebben de voorbije maanden benadrukt dat de btw-verlaging definitief was. Zo hebben ze minstens de indruk hebben gewekt dat – zeker zolang de gasprijs nog hoog staat – er geen sprake van kon zijn dat de overheid de energiefactuur duurder zou maken door hogere belastingen of accijnzen.

Noodrem

Wat betekent het voorstel voor de overheid? Het voorstel zou de overheid volgens de simulatie van Van Peteghem 761 miljoen euro kosten. Het begrotingstekort neemt dus met 761 miljoen toe. Dat is iets heel anders dan wat de premier steeds verklaart, namelijk dat de zogenaamde accijnshervorming ‘budgetneutraal’ is voor de overheidsfinanciën.

Heel deze zaak werd eind vorig jaar zelfs de inzet van het dispuut tussen de premier en zijn partijgenote en toenmalige staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open VLD), die uiteindelijk moest opstappen. Daarom heel even terug naar eind vorig jaar. Op de ministerraad van 28 oktober werd toen beslist dat de btw-verlaging op gas en elektriciteit naar 6 procent definitief was. De FOD Financiën berekende de kostprijs van die btw-verlaging voor de overheid op 1,325 miljard in 2023.

De Bleeker noteerde dat bedrag in haar begroting als minder inkomsten. De opbrengst van de geplande compensatie via een accijnshervorming nam ze niet op, omdat toen niet beslist was hoe de accijnshervorming er zou uitzien en wanneer die zou ingaan. Vandaag trouwens nog steeds niet. De hoogte van het bedrag dat de overheid op die manier zou binnenhalen was toen en is tot op de dag van vandaag onduidelijk.

Daarom schreef De Bleeker wel de kostprijs van 1,325 miljard in, maar geen extra accijnsinkomsten. Als de regering-De Croo straks beslist wat de accijnsverhoging concreet inhoudt en wanneer die van start gaat – en als bijgevolg bij de begrotingscontrole in maart wél duidelijk is hoe groot de inkomsten zijn van de accijnsverhoging – kan dat dan in de begroting worden opgenomen.

Alle vicepremiers en de premier stemden in met de begroting zoals De Bleeker die met de kostprijs van 1,325 miljard voor de btw-verlaging had opgesteld. Het was pas nadat de oppositie had opgemerkt dat het begrotingstekort daardoor veel hoger was dan De Croo had verklaard, dat de premier aan de noodrem trok. Hij ontkende zelfs prompt dat hij de begroting zoals De Bleeker die aanvankelijk presenteerde had goedgekeurd, ondanks alle whatsappjes en mailverkeer dat het tegendeel aantoonde.

Vervolgens werd De Bleeker door de premier publiek de mantel uitgeveegd, moest ze het begrotingstekort opnieuw naar beneden bijstellen en werd ze uiteindelijk tot ontslag gedwongen en vervangen door Alexia Bertrand, tot dan lid van de MR, de Franstalige liberalen.

Allergisch

Nu het ontwerp van Van Peteghem bekend is, blijkt dat De Bleeker elke dag meer gelijk krijgt: de accijnshervorming slaat een gat in de begroting. Volgens de simulatie Van Peteghem is dat gat 761 miljoen euro groot, maar de vraag is of die simulatie werkelijkheid wordt. Want de socialisten en de groenen willen vermijden dat ze tegen de mensen moeten gaan vertellen dat hun energiefacturen als gevolg van de accijnsverhoging zullen stijgen, in tegenstelling tot wat ze steeds hebben verteld. Het is dan ook niet zeker of de accijnshervorming al op 1 april zal ingaan. Gebeurt dat niet, dan wordt het gat in de begroting nóg groter.

Een belangrijke vraag daarbij is of de gasprijs al opnieuw op een normaal niveau staat, of ‘de impact van de energiecrisis wegebt’. Vandaag betaal je voor gas zo’n 60 euro per megawattuur. Dat is een forse daling vergeleken met de 350 euro die men in augustus vorig jaar moest afdokken, maar ook nog altijd drie keer zoveel als vóór september 2021 moest worden neergeteld. En experten wijzen erop dat de gas- en dus ook de elektriciteitsprijs de komende tijd erg volatiel zal zijn en voorspellen dat de prijs opnieuw zal aantrekken met het oog op de winter 2023.

En dan wordt de volgende vraag erg prangend: is het nu wel het geschikte moment om de energiefactuur van de gezinnen de hoogte in te jagen door de accijnzen te verhogen?

In elk geval staan binnen de regering-De Croo voor de zoveelste keer de liberalen tegenover de socialisten en groenen. Al wil ook MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez niet horen van de accijnshervorming zoals die door Van Peteghem is gepland. Die komt zoals gezegd uiteindelijk neer op een belastingverhoging en daar is de Franstalige liberaal allergisch voor. Hoe dit ook afloopt, één zaak is duidelijk: we zullen meer betalen aan accijnzen op de energiefactuur én ook nog eens extra betalen voor het hoger overheidstekort. Ondanks alle verklaringen.

Zo raakt de regering-Croo met de premier op kop sinds eind vorig jaar steeds meer verstrikt in een web van mooie woorden en dure beloftes die steeds harder botsen met de realiteit. Zo blijft men tot op vandaag volhouden dat de energiefacturen ondanks de accijnsverhoging niet zullen stijgen, terwijl de mensen toch meer zullen moeten betalen. Blijft men ook volhouden dat het overheidstekort met de accijnshervorming niet zal stijgen, terwijl dat ongetwijfeld wel zal toenemen. Blijft men ook volhouden dat men de begroting van De Bleeker met de 1,325 miljard kostprijs van de btw-verlaging niet had goedgekeurd, terwijl alle documenten aantonen dat dat wel is gebeurd. Blijft men De Bleeker verwijten dat ze de begroting foutief had opgesteld, terwijl elke dag duidelijker wordt dat ze het bij het rechte eind had.