‘Hoe de burgerbevraging “een Land voor de Toekomst” nog te redden valt’

‘Maak van de burgerbevraging geen burgerbegraving’, waarschuwt Ben Eersels, coördinator van G1000.

Na zes staatshervormingen die enkel door partijvoorzitters onderhandeld werden, vraagt de federale regering nu aan de Belgische burgers hoe onze staatsstructuur en democratie moeten functioneren. Een goed idee, maar een veredelde ideeënbus als het ‘Land voor de Toekomst’ is niet de oplossing. Toch is nog niets alles verloren. Als regering en parlement snel duidelijkheid scheppen over het vervolg, kunnen ze burgers alsnog op een zinvolle manier te betrekken bij een debat over de toekomst van het land.

Veel zieltjes heeft de regering niet gewonnen met haar burgerbevraging. ‘Een beproeving’, volgens UGent-rector Rik Van de Walle. ‘Weggesmeten geld’, aldus NVA-parlementslid Sander Loones. Het platform oogt inderdaad complex en burgers moeten veel informatie verwerken bij het invullen van die bevraging. Dit lijkt meer op een burgerbegraving dan burgerbevraging.

Het platform kan vast nog links en rechts verbeterd worden, maar eigenlijk is het probleem veel structureler. Als de overheid burgers wil betrekken bij de volgende staatshervorming en democratie, is een online ideeënplatform gewoon niet het juiste instrument. Wie zijn huis gaat verbouwen, neemt toch ook geen genoegen met een invulformulier op de website van de architect? Zulke bevragingen kunnen misschien een aantal ideeën opleveren, maar de kwaliteit zal altijd te wensen overlaten. Verschillende experts hebben daar herhaaldelijk voor gewaarschuwd. Voor een complex thema als de zevende staatshervorming zal je enkel die mensen bereiken die al zeer geïnteresseerd zijn in het thema of een bepaald belang hebben.

Nog kwalijker is dat de overheid voorlopig geen enkel engagement toont om ook daadwerkelijk iets te doen met de input van de burgers. De enige belofte is dat de input kan dienen om het debat te voeden. Vergelijk het met een ideeënbus achterin de klas, waaruit de juf of de leerlingenraad, misschien, ooit één of twee ideeën zal grabbelen, als het uitkomt.

Nochtans is het wel degelijk mogelijk om een zinvol participatieproces over staatshervorming te organiseren. Voor zo’n complex thema, waarvoor inderdaad veel informatie verwerkt moet worden, moeten burgers de tijd krijgen om zich te informeren en te debatteren, zodat hun ideeën vorm kunnen krijgen. Iedereen moet evenveel kans krijgen om mee te doen, niet enkel de mensen met veel tijd, grondige voorkennis en goed internet thuis. Hoe zorg je ervoor dat iedereen evenveel kans krijgt? Door de deelnemers te loten. Dat zorgt voor een veel betere afspiegeling van de Belgische samenleving dan deze online bevraging.

Voorbeelden in binnen- en buitenland tonen dat zo’n aanpak veel effectiever is. In Bosnië en Herzegovina leverde een burgerpanel enkele maanden geleden nog aanbevelingen af voor een beter electoraal systeem. Eerder werkte in Ierland een gemengd panel van gelote burgers en politici aan een herziening van enkele grondwetsartikels. De Duitse Bundestag besliste vorige week om verschillende burgerpanels op te zetten, nog voor het eind van dit jaar. En ook in België is veel expertise aanwezig: vorig jaar nog organiseerde toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès een burgerpanel over de vraag hoe Europa democratischer kan worden. In Duitstalig België werkt het parlement zelfs structureel samen met de eerste permanente burgerdialoog ter wereld.

Deze burgerbevraging is dus een valse start, maar de race is nog niet gelopen. Om dit proces te redden, moeten de ministers en het parlement zo snel mogelijk duidelijkheid scheppen over het vervolgtraject. Bepaal zo snel mogelijk welke thema’s zullen worden voorgelegd aan een geloot burgerpanel. Geef hen een duidelijk mandaat en neem het engagement om minstens op elke aanbeveling te reageren of en hoe zij wordt opgevolgd, en waarom. Hoe sneller dit duidelijk is, hoe meer burgers gemotiveerd zullen zijn om hun ideeën toe te voegen aan het platform. 

Als je een nagel in de muur wil kloppen, heeft het weinig zin om een fortuin uit te geven aan een goede schroevendraaier. Hoog tijd dus om de verbouwing van onze staatsstructuur aan te pakken met het juiste gereedschap.

Ben Eersels is sinds vorig jaar coördinator van het platform G1000. Daarvoor werkte hij als participatie-expert bij CM en De Wakkere Burger en schreef hij een doctoraat aan de KULeuven over participatie in de middeleeuwen.