Iedere week zoekt Knack naar misleidende informatie op het internet. Drie coronavaccins beloven een beschermingsgraad van 70 procent of meer. Maar niet iedereen vertrouwt die prik. Veel zal afhangen van de overheidscampagne.
Wie in de zoekbalk van Twitter het woord ‘vaccin’ intypt, krijgt sinds midden vorige maand als eerste resultaat een speciaal uitgelicht bericht te zien, geschreven door de Vlaamse overheid. Het linkt naar laatjevaccineren.be, een website van het Agentschap Zorg en Gezondheid die de feiten en betrouwbare informatie belooft over vaccins, waaronder dat tegen covid-19. Ook andere platforms, zoals Facebook en YouTube, beloofden eerder al om misleidende video’s over een vaccin tegen corona te labelen of te verwijderen. Zo willen ze de verspreiding tegengaan van schadelijke desinformatie over het virus of het vaccin via sociale media.
‘Plandemie’
In Vlaanderen is al jaren slechts één vaccin verplicht: dat tegen polio. De federale regering kondigde vorige week aan dat het toekomstige coronavaccin in ons land gratis en vrijwillig zal worden verdeeld. De doelstelling is om minstens 70 procent van de bevolking in te enten, te beginnen met prioritaire groepen.
Informatiecampagnes zouden zich moeten toespitsen op de vragen waar burgers mee blijven zitten na twijfelachtige claims.
Dat werpt de vraag op of 70 procent van de bevolking bereid is om dat te doen. Kort voor de zomervakantie publiceerden gezondheidseconomen in The European Journal of Health Economics een onderzoek uit zeven Europese landen waaruit bleek dat gemiddeld 73,9 procent bereid was om zich te laten inenten met een hypothetisch coronavaccin. België ontbrak. Toen Knack een onlinepoll organiseerde om te peilen naar de mening van de lezers, werd die prompt gekaapt door Nederlandse antivaccinatiegroepen. Resultaat: 69 procent zei ‘nee’ tegen een vaccin. De manipulatie maakte de poll waardeloos, maar het voorval toonde al aan dat tegenstanders van vaccins uitermate vocaal en gemotiveerd zijn. Terwijl de eigenlijke vaccinatiecampagne nog maanden op zich zal laten wachten, loopt de desinformatiecampagne tegen vaccins al vele jaren.
Foute en opzettelijk misleidende informatie over het coronavirus is al het hele jaar een ernstig probleem, en dan moet je bedenken dat corona een nieuw fenomeen was. Tegenstanders van vaccinatie bestaan daarentegen al decennia, en zijn vaak beter georganiseerd. Ze hebben zich zelfs internationaal verenigd in een European Forum for Vaccine Vigilance. Het is dan ook geen verrassing dat heel wat coronaonzin precies vanuit antivaccinatiehoek werd verspreid. Het beste voorbeeld was de ‘documentaire’ Plandemic, die beweerde dat er een verborgen agenda van ‘Big Pharma’ en de vaccinatie-industrie achter de ‘geplande’ pandemie zit.
Vaccinvrij
In ons land bestaat al jaren de vzw Preventie Vaccinatieschade van de omstreden huisdokter en homeopaat Kris Gaublomme. In Franstalig België is er de tegenhanger Initiative Citoyenne. Ook de Nederlandse Stichting Vaccinvrij heeft wel wat aanhangers in Vlaanderen. Daarnaast zijn er ook enkele kleinere gemeenschappen waarin vaccinaties vaker dan gemiddeld worden geweigerd om religieuze of culturele redenen. Een antivaccinatiediscours vind je ook terug bij aanhangers van de antroposofieleer, waarop het steineronderwijs is gebaseerd. En natuurlijk zijn er op sociale media heel wat individuele propagandisten en virale berichten terug te vinden, die los van enig netwerk verspreid worden.
Het is moeilijk in te schatten hoezeer de coronacrisis de vaccinatietwijfel in ons land onder gewone burgers eventueel heeft laten toenemen. Intuïtief zou je denken van wel, maar dat hoeft niet zo te zijn. Het beste voorbeeld is misschien wel Donald Trump. Hij was jarenlang een prominente ‘vaccinscepticus’, die voor zijn presidentschap herhaaldelijk volhield dat er een verband was tussen vaccinaties en autisme. Trump verkondigde ook dat hij nog nooit een griepvaccin had gehad: ‘Ik hou niet van het idee om slechte zaken te injecteren in je lichaam.’ Maar als president moedigde hij in 2019 mensen wel aan om hun kinderen te laten vaccineren tegen mazelen – waarvan de Verenigde Staten op dat moment een grote uitbraak kenden – en de voorbije maanden was hij de een van de grootste cheerleaders van het coronavaccin.
Chimpansee
Wat zijn de meest courante argumenten van vaccintwijfelaars? Allereerst is er de claim dat het geen zin heeft om te vaccineren ‘omdat het virus toch muteert’. Permanente mutaties zijn inderdaad inherent aan virussen, maar er is geen enkele reden om aan te nemen dat dat een effect zal hebben op de werkzaamheid van een vaccin. Het gros van de antivaccinatieclaims focust zich echter op bepaalde ingrediënten die schadelijk zouden zijn. Er circuleren lijstjes met allerlei griezelig klinkende wetenschappelijke stofnamen waarvan men wil laten uitschijnen dat ze een potentieel of zelfs een bewezen gevaar inhouden. Maar voor geen enkel daarvan bestaat enig bewijs. En dan zwijgen we nog over meer uitzinnige verhalen dat het vaccin ‘je DNA verandert’ of stiekem een microchip bevat waarmee je gevolgd kunt worden.
In het bijzonder het vaccin ChadOx1 nCoV-19, ontwikkeld door de universiteit van Oxford en AstraZeneca, doet in antivax-kringen vaak de wenkbrauwen fronsen. Het hanteert als vector namelijk een verkoudheidsvirus dat voorkomt bij chimpansees, naast virusdeeltjes die men kweekt in humane cellijnen gebaseerd op cellen van geaborteerde embryo’s. Over die ingewikkelde spitstechnologie lees je op sociale media dan de gesimplificeerde versie dat vaccins ‘deeltjes chimpansee en foetussen’ zouden bevatten. Dat is natuurlijk onzin. Maar de aversie daartegen toont ook aan dat men vergeten lijkt dat Edward Jenners allereerste vaccin tegen pokken, ontwikkeld op het einde van de achttiende eeuw, ook al afkomstig was van koepokken. Meer nog: zelfs het begrip ‘vaccin’ is afgeleid van Variolae vaccinae, de Latijnse wetenschappelijke naam voor koepokken.
Muisklik
Hoe bestrijd je angst of scepsis voor vaccinaties? Professor Heidi Larson van het Britse Vaccine Confidence Project denkt dat de huidige informatiecampagnes deels hun doel voorbijschieten. Ze geven de feiten, maar spreken een andere taal dan antivaxers en gaan te zelden in dialoog. Informatiecampagnes zouden zich moeten toespitsen op de vragen waar burgers mee blijven zitten nadat ze in contact zijn gekomen met twijfelachtige claims: hoe zit het met de inhoud van zo’n vaccin? Zijn de coronavaccins niet te ‘gehaast’ tot stand gekomen, en zijn ze even veilig als de vertrouwde vaccins tegen griep, mazelen of kinkhoest? Larson pleit voor een aanpak die in de eerste plaats de polarisering tegenwerkt. In die zin is het begrip ‘antivaxer’ eigenlijk contraproductief: het steekt te veel mensen, die van goede wil zijn maar enkel worstelen met twijfels of vragen, meteen in dezelfde zak als door de wol geverfde propagandisten.
Het moet gezegd: de overheidswebsite laatjevaccineren.be biedt al een antwoord op heel wat van de onderwerpen die Larson aanstipt. Nu rest de moeilijke taak om al die informatie tot bij alle burgers te krijgen. Want schadelijke desinformatie is meestal maar een muisklik verwijderd.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
