Historicus Lode Wils: ‘Ik voorzie dat België uit elkaar valt’

Aan de vooravond van 11 juli maakt historicus Lode Wils de staat op van de Vlaamse Beweging. Die is sinds 26 mei partijpolitiek sterker dan ooit. Wils is er vlijmscherp voor. ‘België moet kapot omdat de Vlamingen revanche willen nemen.’

‘Een ramp’, zegt Lode Wils. We zitten nog niet goed neer, of de meest befaamde historicus van de Vlaamse Beweging becommentarieert al de recente verkiezingsuitslag. ‘Bart De Wever geeft toe dat de N-VA verloren heeft, maar als voorzitter moet hij natuurlijk optimistisch blijven. Dus benadrukt hij dat de Vlaams-nationalisten gewonnen hebben en bijna de helft van het Vlaams Parlement bezetten. En dat is natuurlijk ook zo.’ Wils grijpt naar een stapeltje krantenknipsels. ‘Ik lees even voor wat politoloog Bart Maddens twee dagen na de verkiezingen schreef in De Standaard. “Als de naoorlogse trend zich voortzet in 2024 (of vroeger), dan behalen de Vlaams-nationalisten met gemak een zetelmeerderheid in het Vlaams Parlement. Dan kunnen ze de onafhankelijkheid uitroepen.”‘ De professor emeritus kijkt ons scherp aan. ‘In mijn ogen is dat een regelrechte ramp.’

Lode Wils is niet alleen de invloedrijkste geschiedschrijver over de Vlaamse Beweging, zoals zijn Gentse collega Bruno De Wever zegt, maar ook de productiefste. Twee jaar geleden gaf Doorbaak Boeken zijn monumentale politieke biografie uit van Frans van Cauwelaert, een van de belangrijkste figuren uit de geschiedenis van de Vlaamse Beweging. Bij de boekvoorstelling verzorgde nog een andere historicus de inleiding: Bart De Wever. Hij noemde Wils ‘mijn oude magister’. Binnenkort verschijnt bij uitgeverij Polis nóg een nieuwe verzameling artikels van Wils over de Vlaamse Beweging.

Tijdens het interview zal de bijzonder kranige, negentigjarige Wils ons streng aankijken, zijn stem verheffen, zich een paar keren echt opwinden en zelfs rood aanlopen. De duizenden studenten die Wils ooit als professor hedendaagse geschiedenis aan de KU Leuven mochten beleven, kennen dat. Zijn temperament heeft hij nooit verborgen: ‘Ik heb een slecht karakter,’ zegt hij zelf, ‘daar kan ik ook niet aan doen.’

Wils heeft het gesprek goed voorbereid, krantenknipsels met notities en boeken liggen binnen handbereik. Hij grijpt meteen naar een interview in De Tijd met Herman De Bode, de oud-kabinetschef van Jan Jambon (N-VA) en ondertekenaar van het Warandemanifest waarin bijna vijftien jaar geleden werd gepleit voor de onafhankelijkheid van Vlaanderen. Eind vorig jaar zei De Bode: ‘Ik hoop dat het land onbestuurbaar wordt.’

Wils: ‘Als het land onbestuurbaar wordt, kun je dat toch niet anders dan een ramp noemen, nee? Ik weet écht niet hoe je zoiets positief kunt duiden, tenzij je bezeten bent van het idee dat België kapot moet. Al 67 jaar bestudeer ik de Vlaamse Beweging. Ik heb dus wel een idee waarom sommigen gelukkig zullen zijn als België onbestuurbaar wordt.’

Waarom willen sommige Vlamingen België kapot?

Lode Wils: Ik zal voorlezen wat VU-topman Hugo Schiltz op 2 juni 1993 in de Senaat verklaarde bij de voorstelling van zijn Verslag over de Bijzondere Wet tot Vervollediging van de Federale Staatsstructuur: ‘Als men mij de vraag stelt of België blijft bestaan en of deze hervorming niet de wachtkamer van het separatisme is, dan heb ik de neiging om te antwoorden: “Ik weet het niet.” Wat de Vlamingen betreft, weet ik dat in het collectieve geheugen van een deel van ons volk de drang leeft om revanche te nemen, de rekening te presenteren voor meer dan een eeuw stiefmoederlijke behandeling, culturele vernedering en soms lijfelijke afstraffing.’ België moet dus kapot omdat de Vlamingen revanche willen nemen.

Waarvoor willen ze precies revanche nemen?

Wils: Die drang tot revanche is ontstaan bij een aantal activisten, Vlamingen die gedurende de Eerste Wereldoorlog met de Duitsers collaboreerden. Die activisten stelden zich ten dienste van de Duitsers. Een harde kern van hen riep, onder druk van het Duitse bestuur van Ludwig von Falkenhausen, in december 1917 de onafhankelijkheid van Vlaanderen uit en ontwikkelde daarna een uitgesproken vijandigheid tegen België. In de Vlaams-nationalistische propagandistische literatuur die ons overspoelt, wordt verteld dat zij de onafhankelijkheid uitriepen tégen de wil van de Duitsers. Maar uit bronnenonderzoek weten wij dat dit niet klopt: het Duitse bestuur wist het al op voorhand en vond dat ook goed. Het was een staatsgreep. Na de oorlog zijn die activisten daarvoor natuurlijk gestraft. En toen kwam de Tweede Wereldoorlog. De flamingantische collaboratie toen was niet alleen massaler dan het heel beperkte activisme van de vorige oorlog, ze ging ook veel verder. De collaborateurs van 1940-1945 werkten mee aan een vreselijk regime. En ook zij zijn daarvoor na de oorlog gestraft.

Lang leefde de mythe dat de Belgische staat daarin ongenadig was.

Wils: Mythe, u zegt het. De collaborateurs zijn weinig gestraft net omdat ze zo talrijk waren. In andere landen en in Wallonië was de bestraffing van de collaborateurs véél harder. In Vlaanderen kregen ze ook veel vlugger eerherstel. Er is geen enkel land in Europa waar zo veel gestrafte collaborateurs volksvertegenwoordiger, senator en zelfs minister zijn geworden als in Vlaanderen na de Tweede Wereldoorlog. Toch willen Vlaams-nationalisten daarvoor ‘revanche nemen’.

Leest u de naweeën daarvan nog in de verkiezingsuitslag van 26 mei?

Wils: Het speelt zeker mee. U moet ook weten dat de Vlaamse leugenpropaganda decennialang sprak over die stiefmoederlijke behandeling en lijfelijke afstraffing door België. In 2017 publiceerde Frank Seberechts zijn boek Onvoltooid Vlaanderen, met een voorwoord van Bart De Wever. Het is bij mijn weten het eerste werk uit Vlaams-nationalistische hoek waarin al die propagandaleugens over benadeling worden ontkend. 2017! Pas twee jaar geleden dus!

Hebben de 1,8 miljoen kiezers van de N-VA en het Vlaams Belang een Vlaams-nationalistische stem uitgebracht?

Wils: Ik heb het niet over al die kiezers, ik heb het over de honderden kaderleden en voormannen die de stuwkracht van de N-VA en het Vlaams Belang zijn. Toen Bart De Wever zich nog als historicus toelegde op de Volksunie, toch de voorloper van de N-VA en het Vlaams Belang, schreef hij dat de VU-kaderleden in de provincie Limburg en het arrondissement Antwerpen zeker tot de verkiezingen van 1965 voor meer dan de helft afkomstig waren uit gezinnen die op een of andere manier in aanraking waren gekomen met de repressie. Ik citeer hem: ‘Zonder twijfel was de VU dus een partij gedragen door “zwarten” en bezat de amnestie-eis de grootste mobiliserende kracht onder haar aanhangers.’ Ik moet daar nog aan toevoegen: de helft van de mensen die De Wever bevroeg, kwam ervoor uit dat ze uit een collaborerende familie kwamen. Maar er zullen er ook nog wel geweest zijn die daar niet zo voor uitkwamen. Dat heeft ook wijlen Erik Defoort me nog gezegd.

De historicus en oud-voorzitter van de Vlaamse Volksbeweging die mee aan de wieg stond van de N-VA.

Wils: Precies. Defoort was natuurlijk voor de onafhankelijkheid van Vlaanderen. Ik zei hem dat dit verlangen wortelde in de collaboratie, en dat sommige Vlamingen zich het slachtoffer voelden van de repressie. ‘Maar waarom moet je altijd afkomen met iets wat tijdens de eerste helft van de vorige eeuw is gebeurd?’ zo wierp Defoort me voor de voeten. ‘Omdat de helft van de leden van de Vlaamse Volksbeweging daartoe behoren’, antwoordde ik. En weet je wat hij zei? ‘Oh, véél meer’! (lacht luid, dan weer ernstig:) Ik denk dat heel veel Vlaams-nationalisten op die manier de politiek zijn ingedreven: ze willen een herziening van de positie van hun familie. Natuurlijk kwamen de meesten terecht bij de N-VA of het Vlaams-Belang, maar je vindt ook veel gewezen Vlaams-nationalisten terug bij andere partijen, zoals de CD&V en de Open VLD, minder bij de SP.A. (fijntjes) Ja, sommigen waren zo verstandig om naar een andere partij over te stappen.

Behoren het Vlaams Belang en de N-VA tot dezelfde familie?

Wils: Dat is toch evident! Is er iemand die daaraan twijfelt?

Toen wij dat ooit schreven, noemde een N-VA-woordvoerder ons ‘kinds’ en de vergelijking ‘knotsgek en bovendien onaanvaardbaar’.

Wils: Pardon?

De man volgt wellicht zijn voorzitter, Bart De Wever, die zegt dat er een Chinese muur staat tussen de N-VA en het Vlaams Belang.

Wils: Die is er natuurlijk niet. Er zijn wezenlijke verschillen tussen de N-VA en het Vlaams Belang, maar ook wezenlijke gelijkenissen. Ze menen allebei dat ze Vlaanderen dienen door België te splitsen. En het is toch algemeen bekend dat een aantal voormannen van de N-VA zijn overgekomen van het Vlaams Belang, de Vlaamse Volksbeweging, de IJzerwake, het Nationaal Zangfeest enzoverder. Ze hebben allemaal hetzelfde einddoel: Vlaanderen voltooien, zoals ze dat zelf zeggen. Ik noem dat anders: België vernietigen.

Wat vindt u ervan dat De Wever de voorbije maand meerdere keren met het Vlaams Belang praatte over de vorming van een Vlaamse regering?

Wils: Bart De Wever is de knapste politicus die we hebben, en vanuit zijn optiek was dat natuurlijk heel behendig. Maar hij opent zo wel de deur naar de rechterflank en zelfs de minder goede, met name fascistische erfenis van het Vlaams-nationalisme. De gesprekken tussen de N-VA en het Vlaams Belang zijn niet van die aard dat ze een zuivering in de Vlaamse Beweging teweegbrengen.

Bent u voorstander van een cordon sanitaire, de afspraak om niet te regeren met het Vlaams Belang?

Wils: Het cordon is goed, ik vind niet dat je met mensen van het Vlaamse Belang kunt besturen. Ondertussen hebben ze zich wel al verschillende keren aangepast. Voorzitter Tom Van Grieken is salonfähig geworden, maar tegelijkertijd haalt hij er toch Dries Van Langenhove bij. Dat zie ik liever niet.

Van Langenhove is leider van Schild & Vrienden, waarover Louis Tobback (SP.A) zei: ‘Die gastjes zijn even erg als de mannen die we na de Tweede Wereldoorlog hebben gefusilleerd.’

Wils:(kijkt kwaad) Verlangt u nu echt dat ik daarop reageer? Gelooft iemand dat dit meer is dan een enorme overdrijving? Dit is weer zo’n propaganda-uitspraak van een politicus. Daarover zou toch niet gediscussieerd hoeven te worden? Niet dat ik iets anders verwacht van een politicus die een microfoon onder de neus krijgt. Het ergert mij vooral dat mensen, ook journalisten blijkbaar, niet zien dat dit propaganda is. Historici leren al tijdens de eerste les historische kritiek dat ze de teksten niet zomaar mogen aanvaarden, dat ze zich moeten afvragen: wie heeft dit geschreven, en waarom? De taal is toch het middel waarmee wij liegen? En er is nog iets wat me ergert aan journalisten.

Zegt u maar.

Wils: Dat journalisten altijd poken naar uitspraken die mensen tegen elkaar opzetten. Ik heb onlangs Linda De Win nog eens aan het werk gezien. Die doet dat heel knap. Fantastisch hoe zij erin slaagt om al die politici altijd in het nauw te drijven en probeert binnen een partij of tussen coalitiepartners ruzie te stoken. Daar vinden journalisten blijkbaar hun lang leven in. Ik probeer de christelijke deugden te beoefenen en wens journalisten alle heil toe, maar beseffen ze wel dat ze zo bijdragen tot de destabilisering? Dat daardoor meer mensen niet gaan stemmen, of blanco stemmen of een foertstem uitbrengen?

De traditionele partijen verliezen verkiezing na verkiezing stemmen.

Wils: Precies, en dat stemt mij niet vrolijk. Aan de andere kant… Als ik zie wat de CD&V doet, hoef ik ook niet te treuren dat die ten onder gaat, want…

Want?

Wils: Daar gaat niet meer veel aan verloren.

Ontbreekt het de christendemocraten aan visie?

Wils: Ja, laten we het daar maar bij houden.

Terug naar de N-VA dan. Vroeger eiste die partij de onafhankelijkheid van Vlaanderen, maar nu zegt ze voor confederalisme te gaan.

Wils: Maar dat is propaganda! Ik ben het eens met Frank Vandenbroucke (SP.A): confederalisme is een luchtspiegeling, een fata morgana, iets waarover men spreekt maar wat niet bestaat. Ik zal de voorstander van de Groot-Nederlandse gedachte, Carel Gerretson, citeren: je moet de mensen enkel zeggen wat het eerste stationnetje is dat je trein aandoet, niet waar je verder naartoe dendert. Het eerste stationnetje voor De Wever is confederalisme, maar natuurlijk is Vlaamse onafhankelijkheid de terminus.

De Vlaamse Beweging was boos op De Wever omdat hij de communautaire eisen tijdens de regering-Michel vijf jaar in de koelkast stopte. Hendrik Vuye en Veerle Wouters…

Wils: (onderbreekt) Oh, u noemt Vuye en Wouters dé Vlaamse Beweging? Ik vind dat ik ook een stuk Vlaamse Beweging ben, en ik hoop dat ook jullie dat zijn. Ik kan anderen niet laten beweren dat zij de Vlaamse Beweging zijn en ik erbuiten zou staan… Maar goed, natuurlijk zijn al die Vlaamse agitatoren heel kwaad dat de N-VA haar communautaire eisen liet vallen – hun haat tegenover België is ook zo groot. Ik vind het woord ‘haat’ niet uit. Pater Max Wildiers, de Vlaamsgezinde filosoof, besprak in 1981 in De Standaard de oorlogsdagboeken van de Vlaamse schrijver Ernest Claes. Hij eindigde als volgt: na de lectuur van dit boek kun je begrijpen ‘waarom er bij zo velen een haat kon groeien die door niets te genezen is’. Dat de Vlaamse minister-president, Liesbeth Homans (N-VA), de Belgische driekleur ‘een Belgische vod’ noemt, en die uitspraak achteraf publiek ‘een grapje’ noemt, toont hoe sterk de kracht van haat tegen België is. Moeten wij, vanwege die haat bij een aantal medeburgers, ons land onbestuurbaar maken en ervan dromen dat we ‘Vlaanderen kunnen voltooien’ met een definitieve staatshervorming, waarvoor we een meerderheid in elke taalgroep en twee derden in de hele Kamer nodig hebben? Of stellen wij ons een burgeroorlog voor ter bevrijding?

Het Vlaams Belang behaalde 18 procent van de stemmen, de N-VA 25 procent. Dat is samen 43 procent. ‘Het separatisme is een massabeweging geworden’, zegt Bruno De Wever.

Wils: Dat geloof ik niet. Het separatisme is geen massabeweging, maar er zijn blijkbaar wel veel mensen in staat om voor zulke partijen te kiezen. Daar heb ik als historicus ook mijn uitleg voor.

Wij luisteren.

Wils: De flamingantische leugenpropaganda heeft uitstekend werk geleverd. De visie op de geschiedenis die de Vlaamse Beweging heeft gepropageerd, is al zo ver doorgedrongen dat heel onze bevolking – flamingant of niet – gelooft dat België ontstaan is in 1830. Maar is er iemand die zal beweren dat Frankrijk ontstaan is in 1789? We weten allemaal dat Frankrijk gegroeid is vanuit de middeleeuwen en dat die protonatie tot natie omgevormd is door de revolutie van 1789. Zo is ook België 400 jaar lang gevormd vanaf Filips de Goede in 1430 en omgevormd tot natie door de Brabantse Omwenteling (1789) en de Belgische Revolutie (1830). Zo is dat met alle landen in Europa gegaan, maar alleen hier denkt men dat België in 1830 uit de lucht kwam vallen, uit het niets geschapen werd door de grote mogendheden. Dat is de beste illustratie van hoezeer onze historische visie is aangetast door de Vlaams-nationalistische propaganda. In propaganda wordt de geschiedenis altijd zorgvuldig verdraaid.

Feit is dat in Vlaanderen heel anders wordt gestemd dan in Wallonië. Waarom stemt Vlaanderen rechts en Wallonië links?

Wils: Dat vindt zijn oorsprong in de Franse Revolutie. Onder Napoleon stelde men al vast dat de deserties uit het leger en de weigeringen om te gehoorzamen aan de conscriptie, de inschrijving en loting voor verplichte militaire dienst, onder Nederlandstaligen groter was dan in het Franstalige deel van België. Met andere woorden, de revolutionaire propaganda was beter aangeslagen bij de Franstaligen. Bovendien was men in het Nederlandstalige deel waarschijnlijk geïrriteerd door het feit dat de mooie postjes in handen kwamen van Franstaligen. Wallonië stond dus meer open voor de moderne ideeën van de Franse Revolutie dan Vlaanderen. In katholiek Vlaanderen had je meer christendemocratie en samenwerking tussen de standen in de samenleving, in vrijzinnig Wallonië meer socialisme en strijdlustige vakbonden. Dat verschil is blijven groeien.

Bart De Wever noemt dat de twee democratieën.

Wils: In zekere zin is dat zo, al zou ik zelf eerder spreken van twee culturen. Op dit ogenblik zijn de kerken even leeg in Vlaanderen als in Wallonië, maar cultureel is Vlaanderen nog veel meer door de kerk en de christendemocratie getekend dan Wallonië. Volgens mij liggen beide niet zo ver uit elkaar dat we niet zouden kunnen samenleven. Maar niet iedereen deelt mijn mening. (grinnikt) Maar de vraag is: hoe gaan ze Vlaanderen voltooien? Wat willen ze daarvoor opgeven? Ik lees in het boek Vlaanderen voltooid van Hendrik Vuye en Veerle Wouters dat ze Brussel willen afstaan. Ik denk dat het daar niet bij zal blijven.

Vlaanderen zal meer moeten betalen dan Brussel voor zijn onafhankelijkheid?

Wils: Kijk, als Vlaanderen de onafhankelijkheid vraagt, zal het iets in ruil moeten geven zodat de Franstaligen bereid zijn om akkoord te gaan. Voor mij is het nogal duidelijk dat Brussel dan niet zal volstaan. Twijfelt u eraan dat de prijs alvast de zes faciliteitengemeenten zullen zijn, waar de grote meerderheid van de bevolking Franstalig is? De Franstaligen zullen natuurlijk nóg meer vragen, ze zullen ook Vlaams-Brabant als cadeau willen.

Vlaams-Brabant?

Wils: Ja, heren, alstublieft (overhandigt enkele verkiezingspamfletten). Deze komen van de Union des Francophones en vallen hier bij alle verkiezingen in de bus. Ze presenteren zich met 36 kandidaten van alle Franstalige partijen, niet alleen uit de zes faciliteitengemeenten, maar ook uit Halle, Beersel, Sint-Pieters-Leeuw, Dilbeek, Vilvoorde, Zaventem, Tervuren en Tienen! Dat wil dus zeggen dat de Franstaligen en wallinganten nog altijd vasthouden aan hun oude eis. Eerst hebben ze geprobeerd België te verfransen, en toen dat niet meer kon, wilden ze ten minste Vlaams-Brabant behouden. En daar zullen ze aan vasthouden. De Vlaamse onderhandelaars zullen trouwens niet alleen grond moeten afstaan, het zal ook geld kosten. De Wever geeft al toe dat we zélfs met confederalisme nog altijd zullen moeten betalen aan de Franstaligen. Ik ben 90 jaar, voor mij maakt het allemaal niet zoveel meer uit, maar mag ik het heel erg vinden voor mijn kleinkinderen dat wij zoveel grond en geld zullen moeten afstaan om Vlaanderen te kunnen voltooien, zoals dat heet?

Is het onvermijdelijk dat België uit elkaar valt?

Wils: Met de moed der wanhoop hoop ik nog altijd dat een aantal Vlamingen verstandiger zal worden, maar ik voorzie dat België uit elkaar valt. Dat hoeft natuurlijk niet, alleen in de Vlaams-nationalistische leugenpropaganda wordt die Vlaamse onafhankelijkheid voorgesteld als onafwendbaar. Ze zeggen dan bijvoorbeeld dat de Vlamingen naar onafhankelijkheid moeten streven, zoals de Catalanen, Schotten en Québécois. Omnis comparatio claudicat, elke vergelijking gaat mank, maar deze mankt wel héél erg. Catalonië dateert al van de negende eeuw, Schotland van de tiende eeuw, Québec van begin zeventiende eeuw. Er bestond wel een protonationaal België sinds 1430, maar geen protonationaal Vlaanderen. Vlaanderen, het Nederlandstalige deel van België, werd pas een begrip door de vereniging sinds 1830 van het vroegere hertogdom Brabant, het vroegere graafschap Vlaanderen en het vroegere graafschap Loon uit het prinsbisdom Luik binnen het unitaire koninkrijk België. Het bewustzijn van één Vlaams volk is dus maar kunnen ontstaan in de unitaire staat België. Vlaanderen dateert van ná 1830! Vlaanderen is een creatie van de Vlaamse Beweging!

We zien nu wel overal structuren en staten verbrokkelen, neem bijvoorbeeld de brexit.

Wils: Er was al de ontbinding van de Sovjet-Unie, van Tsjecho-Slowakije, Joegoslavië… Nu is de Europese Unie zeer wiebelig. En in de VS staan de Democraten en Republikeinen diametraal tegenover elkaar, ook daar is er geen bereidheid tot samenwerken meer.

Hoe komt dat?

Wils: Dat is het gevolg van de derde revolutie die we in de westerse cultuur meemaken. De eerste revolutie was in de zestiende eeuw met de Reformatie en de Contrareformatie, de hervormingen van de katholieke kerk. De tweede belangrijke revolutie vond plaats tussen 1780 en 1848: toen had je natievormende krachten en de ideeën van de Franse Revolutie, vrijheid en gelijkheid. En sinds 1960 beleven we in de westerse wereld een nieuwe grote culturele revolutie, waarbij alle waarden uit de negentiende eeuw waarop de naties werden gebouwd overboord worden gegooid. U kent toch de slogan uit 1968: Il est interdit d’interdire! Verboden te verbieden! De gevolgen daarvan zie je overal.

Zoals?

Wils: Een versnelde afbrokkeling van de traditionele waarden- en zingevingspatronen, niet alleen op het vlak van godsdienst en ethiek, maar ook in cultuur, politiek en nationaliteit. We merken in de westerse wereld een opleving van regionale en mininationale bewegingen. Opvallend daarbij is dat die in deze tweede golf niet meer zozeer opkomt voor een miskende taal, zoals in de negentiende eeuw. Nu worden vooral economische verschillen naar voren geschoven, niet alleen door de armere partner, maar ook door de meer welvarende partner die aanklaagt dat zijn welvaart wordt afgeroomd. Bij ons gaat het dan over de transfers van Vlaanderen naar Wallonië. Het conflictmodel wint het daarbij van het harmoniemodel. Alle gezag wordt verworpen, het individualisme is sinds de jaren zestig versneld doorgebroken in de westerse wereld. Wel, dat heeft ook in België de nationale samenhorigheid, zoals die in de negentiende eeuw was gevestigd, sterk aangetast.