Hetty Helsmoortel, moleculair bioloog: ‘Moleculen zijn gemakkelijker dan mensen’

Als moleculair bioloog weet Hetty Helsmoortel veel over hoe de mens in elkaar zit, maar kent de wetenschapper ook haar eigen handleiding? ‘Mijn IQ is hoog, maar mijn EQ stelt niet veel voor.’

Geef Hetty Helsmoortel een podium en ze is gelukkig. Toch is ze geen actrice maar een wetenschapper. Eén die de schijnwerpers nodig heeft. Helsmoortel werkte jarenlang als kankeronderzoeker aan de universiteit van Gent, maar daar is ze sinds vorige zomer mee gestopt. Wat vroeger haar nevenactiviteit was – wetenschap begrijpelijk uitleggen aan het grote publiek via podcasts, zaalshows of praatprogramma’s op tv – was haar boven het hoofd gegroeid. ‘Ik moest kiezen. En ik brand niet voor onderzoek. Ik brand voor wat daarnaast ligt: vertellen over onderzoek, hoe het onze levens verandert en wie de mensen achter die ontdekkingen zijn.’

Pril is ze niet, die liefde voor het podium. Helsmoortel was eenentwintig toen ze met grootste onderscheiding afstudeerde als moleculair bioloog. Zes maanden later – ze was net aan haar doctoraat begonnen – kreeg ze een zware depressie. Na een halfjaar thuiszitten besliste ze het roer radicaal om te gooien en ingangsexamen te doen voor de dramaopleiding aan het RITCS in Brussel. ‘Ik wilde mijn passie voor wetenschap combineren met mijn fascinatie voor het theatrale.’

Als wetenschapper slagen voor een toelatingsexamen van het RITCS is toch niet zo vanzelfsprekend.

Hetty Helsmoortel: De eerlijkheid gebiedt me wel te zeggen dat ik ook had gekandideerd voor de Studio in Antwerpen en het KASK in Gent, en daar mocht ik niet beginnen. In Brussel heb ik dan eerst een jaar theatertechniek gedaan en daarna stroomde ik door naar regie. De combinatie van spelen en maken leek me heerlijk, en men wilde mij een kans geven om me verder te ontwikkelen. Maar in de loop van het jaar is het er niet uitgekomen. Ik was niet geslaagd. Daarna heb ik mijn doctoraat weer opgepikt.

Ik had dwangmatig gezocht naar die combinatie van podiumkunst en wetenschap, en dat heeft me de das omgedaan. Maar nu ik gestopt ben met onderzoek, kan ik de twee eindelijk voltijds combineren. De cirkel is dus rond. Dat is een voorrecht. Ik denk dat veel mensen blijven hangen in een job die wel oké is maar toch niet de grote passie blijkt te zijn.

U brandt niet voor onderzoek, zegt u. Wat vraagt het dat u niet hebt?

Helsmoortel: Je werkt jarenlang aan iets en als het heel goed gaat, vind je misschien een heel klein puzzelstukje van de kennis over de mens. Dat gaat veel te traag voor mij. Ik heb onmiddellijk bevestiging nodig.

En meer zichtbaarheid?

Helsmoortel: Precies. Altijd in het laboratorium werken en ooit misschien eens wat media-aandacht krijgen omdat je iets interessants gevonden hebt… Ik koester veel bewondering voor onderzoekers, ik ben zelfs jaloers op hun toewijding, maar blijkbaar werkt het voor mij zo niet.

Op uw achttiende koos u ervoor om chemie te studeren, waarom?

Helsmoortel: Ik was een rebel op school. Er was maar één leerkracht die wist hoe hij mij moest aanpakken, en dat was de leerkracht chemie. Hij was streng en duidelijk, terwijl ik bij de andere leerkrachten altijd nog een grens kon overschrijden. Hij was de reden dat ik chemie ging studeren. Mijn keuze was dus eerder emotioneel dan rationeel. Ik denk dat leerkrachten zich te weinig bewust zijn van de impact die ze kunnen hebben op het brein van een middelbare scholier.

Twee jaar later moest ik voor mijn master kiezen tussen chemie, biochemie en biotechnologie, en ik voelde dat het de komende jaren in de biotechnologie zou gaan gebeuren. Het DNA-onderzoek begon op te komen, en ik vond het ook veel levendigere en dynamische materie dan die droge chemie.

Zou ik nu op mijn achttiende wel direct naar het RITCS gegaan zijn? Nee. Ten eerste omdat mijn ouders dat niet wilden, en bovendien zou ik er ook niet klaar voor zijn geweest. Ik was heel wereldvreemd toen ik de middelbare school verliet.

Dus u was wereldvreemd en een relschopper. Dat is een bijzondere combinatie.

Helsmoortel: Ik schopte tegen de schenen om aandacht te trekken. In de klas ging ik met mijn rug naar de leerkracht zitten, dat soort ongein. Ze hebben daar toen op gereageerd door mij klein en kort te houden. Wat volgens mij niet de beste manier is om met zo’n puber om te gaan. Daardoor ben ik in mijn schulp gekropen. Ook aan de universiteit ben ik vier jaar lang een seut geweest. Maar daar was ik gelukkig niet meer het enige buitenbeentje.

Die aandacht is nog altijd iets wat u nodig hebt?

Helsmoortel: Ik voel me heel goed als ik in een tv-studio zit om over wetenschap te praten of op het podium van een theaterzaal sta voor een lezing over de crispr-techniek (een revolutionaire genetische techniek om veranderingen aan te brengen in ons DNA, nvdr). Ik probeer wel te ontrafelen waarom precies ik die aandacht zo hard nodig heb. Ondertussen weet ik dat ik vooral extrinsiek gemotiveerd word, en dat ik het dus grotendeels doe voor de mensen die zeggen: wow, goed bezig, Hetty. Het is een soort verslaving aan bevestiging.

Maar nu ik mijn carrière volledig ga wijden aan communiceren over wetenschap, moet ik op zoek gaan naar wat mij intrinsiek drijft. Omdat ik met die vraag ook vaak geconfronteerd word in mijn privéleven. En opdat mijn ego niet te groot wordt.

Is uw ego een potentieel gevaar, dan?

Helsmoortel: Echt wel. Ik droom van het moment waarop ik zal kunnen zeggen dat ik gelukkig ben omdat ik olijfolie verbouw op een stuk land in Italië en een anoniem leven leid. Maar eigenlijk is het onzin om daarvan te dromen. Want ik zal daar nooit gelukkig van worden, dat weet ik zeker.

U zou geen nee zeggen tegen een BV-status?

Helsmoortel: Nee. Ik streef er niet actief naar, maar mocht het in de slipstream zitten van mijn activiteiten, zal ik er niet rouwig om zijn.

Laat u zich coachen voor die mentale vraagstukken?

Helsmoortel: Ik ben al vaker in therapie geweest. Voor de depressie die ik heb gehad op mijn eenentwintigste, en voor mijn scheiding onlangs. Sinds een jaar zijn mijn vrouw en ik uit elkaar. We hebben samen twee kinderen en komen nog altijd goed overeen. De storm is ondertussen gaan liggen, maar de kwestie van mijn ego is opnieuw volop naar boven gekomen. Want heel eerlijk: die relatie is afgesprongen op het feit dat ik te veel werk. We zijn uit elkaar gegroeid omdat ik constant bezig was. Met als gevolg dat je op iemand anders verliefd wordt. (schudt even het hoofd) Ik heb de neiging om mijn eigen projecten belangrijker te vinden dan projecten van anderen. En dat is niet oké.

U hebt nu een nieuwe relatie, hebt u uw levensstijl dan aangepast?

Helsmoortel: Dat lukt nog niet zo goed. We hebben net een heel explosieve periode achter de rug, om precies dezelfde reden. Er was geen dag in de kerstvakantie dat ik niet aan het werken was. Tot mijn vriendin zei: ‘Dit gaat niet meer, Hetty.’ Dat was een wake-upcall. Ik besef nu wel dat ik rekening moet houden met de mensen om mij heen. Want hoeveel boeken of shows ik ook maak, het publiek zal ’s avonds nooit zijn armen om mij heen slaan als ik in de zetel zit.

Bent u een slim mens?

Helsmoortel: Wat is slim?

Hebt u een hoog IQ?

Helsmoortel: Mijn IQ is hoog, mijn EQ stelt niet veel voor. Meer zelfs, ik ben emotioneel gehandicapt. Mensen aanvoelen of weten wat je maar beter niet kunt zeggen: ik heb het niet. Blijkbaar ben ik soms te kortaf of te hard, en besef ik dat pas als anderen me daar achteraf op wijzen.

Is de wetenschap dan een houvast voor u?

Helsmoortel: Dat is lang zo geweest, ja. Zeker in mijn eerste jaren als twintiger. Toen had ik ook een stuk minder zelfkennis dan nu. Verdriet, teleurstelling, angst: dat kun je allemaal aan de kant schuiven als je in het laboratorium duikt. Want 1 plus 1 is daar altijd 2. En daar weet je welke chemische reactie er optreedt als je twee specifieke stoffen bij elkaar voegt.

Door de laatste jaren meer de verhalende kant van de wetenschap op te zoeken, heb ik steeds minder behoefte aan die wetmatigheden, maar ik blijf het wel heel aangenaam vinden dat moleculen duidelijk zijn. Die kunnen niet zoals mensen dubbele boodschappen geven, of ja zeggen maar eigenlijk nee bedoelen.

Moleculen zijn gemakkelijker dan mensen?

Helsmoortel: Echt wel. (schatert) Ik ken zelfs moleculen die boeiender zijn dan sommige mensen. Ik weet dat het gek klinkt, maar omgaan met mensen doe ik niet zo graag. Ik heb ook heel weinig vrienden. Menselijk contact is voor mij vaak een verplichting.

Maar een relatie zoekt u wel op?

Helsmoortel: Ja, en dat is wat gevaarlijk, want in die relatie zoek ik dan alles: de beste vriendin, het beste klankbord én passie.

Hebt u uw hart al ooit verloren?

Helsmoortel: Ja. Vaak. Ik ben iemand die halsoverkop verliefd kan worden.

Niet altijd even handig, lijkt me.

Helsmoortel:(lacht) Klopt. De crushes die ik vroeger had op leerkrachten of sportinstructrices zijn niet op twee handen te tellen. Allemaal onbeantwoorde liefdes, uiteraard. De twee grootste liefdes die ik heb gekend zijn mijn ex-vrouw en mijn huidige lief. Ik denk dat zij mijn soulmate is. Ze heeft me in één jaar meer inzicht gegeven in wie ik ben dan ik die tweeëndertig jaar daarvoor gehad heb.

Hoe vindt u de totale ontspanning?

Helsmoortel: Niet. Ik ben daar heel hard naar op zoek. Als ik naar tv zit te kijken, check ik om de twee minuten mijn telefoon. Dat ding hangt bijna vast aan mijn hand. Het is een verslaving, vrees ik. Altijd opnieuw datzelfde cirkeltje van social media afgaan – Facebook, Twitter, Instagram – op zoek naar een like. Triest, toch? Dat moet echt veranderen.

Ik ga weleens naar de sauna, maar ook daar staat mijn hoofd niet stil. Alleen als ik slaap lukt me dat. (denkt na) Eigenlijk zou ik weer moeten beginnen met mindfulness. Na mijn depressie heb ik dat een tiental weken gevolgd, en hoewel ik er uitermate sceptisch naartoe ging, hebben die sessies me toen veel rust gebracht. Nu ja, zodra zo’n cursus voorbij is, heb je er natuurlijk weer geen tijd meer voor. (lacht)

Misschien moet ik iets met mijn handen gaan doen. Pottenbakken of schrijnwerk. Ik ben graag in huis bezig, en na zo’n klus merk ik achteraf altijd dat er gewoon geen tijd is geweest om me met de onrust in mijn kop bezig te houden. Heerlijk.

Sport u?

Helsmoortel: Nee. Te weinig. Ik breng mijn kinderen met de fiets naar school. Dat is 5 kilometer heen en 5 kilometer terug. Vroeger sportte ik veel. Judo, tennis, skiën, windsurfen. Maar de laatste tien jaar helaas nog maar amper.

Is uw lichaam een bondgenoot of eerder een lastpak?

Helsmoortel: Misschien toch eerder dat laatste. Ik ben nog iets te zwaar. Onlangs ben ik tien kilo afgevallen, ik heb er nog een zevental te gaan. (zwijgt even) Door mijn lichaamsbouw heb ik heb lang geworsteld met mijn zelfbeeld. Terwijl er ook genoeg niet-magere vrouwen zijn die er prachtig uitzien omdat ze uitstralen dat ze gelukkig zijn met hun lijf. Zoals Ruth Beeckmans. Of Adele. Tenminste, de vroegere Adele, want ze is wel heel mager geworden de laatste tijd.

Ik heb veel bewondering voor vrouwen die hun lichaam met trots dragen. En ik weet natuurlijk dat het gewicht er niet toe doet. Maar ik denk dat het voor veel mensen toch moeilijk is om de extra kilo’s niet te laten wegen op hun zelfbeeld.

U hebt een depressie gehad. Dat is een aanslag op het lichaam én de geest.

Helsmoortel:Absoluut. In je hoofd heerst de totale vaagheid, en je lijf wil ook niet meer mee. Wekenlang heb ik in de sofa gelegen. Terwijl ik iemand ben die aan elkaar hangt van de goesting en de drive en de passie – verschrikkelijk als dat allemaal wegvalt. Een depressie wens je je ergste vijand niet toe.

Komt daarbij dat de diagnose en behandeling van een depressie moeilijk zijn vast te stellen. Om nog maar te zwijgen over hoe je het moet uitleggen aan je omgeving. Je kunt veel beter een been breken, dan ziet iedereen duidelijk wat er met je aan de hand is.

U hebt antidepressiva genomen. Voor een wetenschapper is het vast interessant om te merken dat medicatie een invloed heeft op het brein en het lijf.

Helsmoortel:Heel interessant. Die medicatie heeft me er toen door gehaald. Het stelt me ook gerust. Krijg ik nog eens een depressie, dan is er tenminste iets dat mij kan helpen.

(denkt na) Achteraf bekeken heeft die episode me wel sterker gemaakt. Omdat het de directe aanleiding was om naar de toneelschool te gaan, ik daar ontdekt heb dat ik echt van het podium hou, en het dus ook steeds meer geïntegreerd heb in mijn leven. Als ik die depressie niet gehad had, was al de rest ook niet gebeurd.

Wat zijn uw dromen of ambities nog?

Helsmoortel:Ik wil mijn wetenschapsfestival Sound of Science uitbouwen tot iets groters. Ik droom ook van een horecazaak rond wetenschap: een leuke plek met een theaterzaaltje, waar enkele keren per week comedy, film en lezingen plaatsvinden. (lachend) En ik zou ook heel graag in een minimalistisch huis wonen. Misschien kan dat me wat rust brengen.

Maar ik streef er vooral naar om ooit een volwaardige theatershow over wetenschap te maken en daarmee door België te toeren. Of zelfs door het buitenland. Dat is mijn grootste ambitie. Meer zelfs, daar zit mijn toekomst.