‘Na de ingreep van Axa gaan bedrijven nog extra op zoek naar alternatieven voor de automatische loonindexering’

‘Ik vermoed dat de meeste bedrijven de loonindexering gewoon zullen doorvoeren. Maar bedrijven zoeken op dit moment naar manieren om de loonindexering te matigen alsof het de heilige graal betrof,’ zegt Thomas De Jongh, advocaat gespecialiseerd in arbeidsrecht.

Axa, een van de grootste verzekeraars van ons land, gaat de indexering van de lonen van zijn werknemers begrenzen. Vanaf januari zullen de lonen slechts worden geïndexeerd tot 5.400 euro bruto. Wie meer verdient, krijgt geen indexering op alles boven die grens.

Mag Axa dit zomaar doen?

Thomas De Jongh: In dit geval: ja. Maar wat mag of niet, verschilt van bedrijf tot bedrijf en vooral van sector tot sector. De indexering van de lonen wordt namelijk geregeld in sectorale collectieve arbeidsovereenkomsten, die worden gesloten in een paritair comité. Maar die indexering gebeurt niet altijd op dezelfde manier. Er zijn grofweg twee systemen, die in de discussie over Axa relevant zijn.

En dat zijn?

De Jongh: In het ene systeem worden de loonschalen geïndexeerd. Elke sector heeft loonschalen – barema’s in de volksmond – of minimumlonen. Sommige sector-CAO’s bepalen: we indexeren alleen de loonschalen. Dat betekent dat iedereen die werkt tegen de loonschaal, recht heeft op een eventuele indexering. Maar als een werknemer meer verdient dan de loonschaal, hoeft een bedrijf dat loon niet te indexeren. Een ander veel voorkomend systeem is dat in een sector niet alleen de loonschalen, maar ook de reële lonen worden geïndexeerd.

Dan hebben we het over, zeg maar, de echte bofkonten?

De Jongh: Zo kun je het bekijken (lacht). Maar wat is bij Axa gebeurd? Axa zit in de sector van het verzekeringswezen. Daar stelt de sectorale CAO dat alleen de loonschalen moeten worden geïndexeerd. Maar de verzekeraars hadden eerder uit vrije wil beslist om iedereen, dus ook de reële lonen die boven de loonschalen liggen, te indexeren. Je kunt immers altijd meer doen dan wat de sector oplegt. Wat nu kennelijk is beslist, is om die gewoonte- de juridische term is ‘gebruik’ – stop te zetten of alleszins te beperken. Die grens van 5.400 euro bruto komt ook niet uit de lucht gevallen, dat is namelijk de hoogste loonschaal in de sector van de verzekeringen. Volgens wat ik heb gelezen zal driekwart van de Axa-werknemers van deze maatregel dan ook niets merken. Maar de grootverdieners wel.

Maar een werkgever mag zo’n gebruik dus eenzijdig in de prullenmand gooien?

De Jongh: Een gebruik, soms ook verworven recht genoemd, is juridisch zowat de laagste bron van recht. Juridisch zie ik geen bezwaar tegen het eenzijdig beëindigen van een gebruik.

Axa-werknemers die het schrappen van dit gebruik zouden willen aanvechten, maken weinig kans?

De Jong: Klopt volgens mij. Wel moet de werkgever een zekere opzegtermijn respecteren. Je zou dus kunnen discussiëren over de vraag of de opzegtermijn lang genoeg was. Maar kennelijk was men hierover binnen Axa al heel lang aan het spreken. Dus dat lijkt mij wel in orde.

Kunnen andere bedrijven die in dezelfde situatie zitten, in de financiële sector of in een andere sector, dan in principe hetzelfde doen als Axa?

De Jongh: Je ziet op dit moment in elk geval dat veel bedrijven heel nauwkeurig nagaan wat hun sectorale CAO nu exact zegt op het vlak van indexering.

Om te kijken waar en of er mazen in het net zijn?

De Jongh: Om te kijken wat nu juist hun verplichtingen zijn, zodat bedrijven zeker ook niet meer doen dan dat. Ik krijg daar op dit moment ook heel veel vragen over.

Vanuit bedrijven en HR-diensten?

De Jongh: Precies. België is vrij uniek met zijn automatische indexering van de lonen. De meeste andere landen kennen dat systeem niet. Zojuist nog werd ik gecontacteerd door een Amerikaanse multinational met vestigingen over heel de wereld. Met in de achtergrond de moeilijke economische situatie, zouden de Belgische collega’s 10 of 11 procent loonsverhoging krijgen, terwijl de collega’s in andere landen dat niet krijgen. Dat zorgt in zo’n bedrijf voor een heel unfair gevoel.

‘Geen quick fix’

Wat kunt u zo’n bedrijf adviseren?

De Jongh: Dat is lastig. Voor veel bedrijven is dat het zoeken naar manieren om de loonindexering te matigen als betrof het de zoektocht naar de heilige graal. Voor bedrijven die hun werknemers verlonen tegen de minimumloonschalen, zit er niks anders op dan die loonschalen te indexeren. Als zoals bij Axa mensen meer verdienen dan de loonschalen, kun je wel wat doen, afhankelijk wel van de vraag of het gaat om een gebruik, dat je eenzijdig kunt opzeggen, of om een ondernemings-cao, want in dat geval zal je opnieuw moeten onderhandelen of de ondernemings-cao opzeggen. Er zijn ook heel wat bedrijven die ‘year end reviews’ doen, waarbij in december werknemers worden geëvalueerd en eventueel een loonsverhoging krijgen. Die bedrijven, zoals het bedrijf dat ik zonet aan de lijn had, zijn nu aan het bekijken, niet zozeer hoe ze onder die de automatische loonindexering uit kunnen, maar wel hoe ze die indexering kunnen compenseren in de rest van het loonpakket. Ze proberen het dus op die manier, een beetje broekzak-vestzak, op te lossen.

Voor bedrijven, zegt u, staan manieren om de loonindexering te omzeilen gelijk aan het vinden van de heilige graal. Maar er zijn niet zo heel erg veel manieren om eraan te ontsnappen?

De Jongh: Je hebt iets meer opties in sectoren waarin je de barema’s moet indexeren maar de reële lonen hoger liggen. Zo is BNP Paribas/Fortis een paar jaar geleden met een zogenaamd cafetariaplan gekomen voor de hoogste lonen. Maar dat vergt toch enige creativiteit, en, met de war for talent moet je dat intern ook verkocht krijgen. Dus een quick fix is er eigenlijk niet. Terwijl een loonindexering van 11 procent, waarop veel bedienden begin januari aanspraak maken, in mijn carrière echt ongezien is. Maar alleen de politiek had hieraan echt iets kunnen doen, maar dat gaat kennelijk niet gebeuren.

En als u praat met mensen van een Amerikaanse multinational: krabt men zich daar hard achter de oren?

De Jongh: Heel zeker. De Amerikaanse bedrijfscultuur is natuurlijk ook totaal anders. In sommige Amerikaanse staten bestaat zelfs geen recht op wettelijke vakantie. Dus zij vallen zo ongeveer van hun stoel als je uitlegt hoe het hier werkt. Persoonlijk vind ik ook wel dat het stelsel van automatische loonindexering zoals het nu werkt negatief afstraalt op het imago van België, en potentiële investeerders kan afschrikken.

Maar de meeste werknemers, waarvan sommigen misschien zijn geschrokken door de berichten over Axa, hoeven dus niet te vrezen dat begin volgend jaar hun loonindexering in het gedrang komt?

De Jongh: Dat is natuurlijk moeilijk te voorspellen – ik vermoed dat de meeste bedrijven de loonindexering wel zullen doorvoeren. Maar het voorbeeld van Axa zal er zeker wel voor zorgen dat bedrijven nog eens twee of drie keer gaan onderzoeken of er toch geen alternatieven zijn.

Verwacht u dat bedrijven werknemers zullen ontslaan om de loonkosten te drukken?

De Jongh: Effectief, zeker gezien de huidige economische toestand. In één keer iedereen 10 of 11 procent loonsverhoging moeten geven, is een serieuze hap uit het budget, zeker voor bedrijven die ook met sterk gestegen energiekosten te kampen hebben. Het is daarom heel waarschijnlijk dat er de komende maanden meer ontslagen zullen komen, gewoonweg om economische redenen. Als ik kijk naar het aantal vragen dat ik de voorbije weken en maanden heb gekregen in verband met individuele ontslagen, of zelfs in verband met voorbereidingen voor collectieve ontslagen, dan zitten we op dat vlak zeker in een stijgende trend.