‘Het verbaast mij dat de bodycambeelden van Conner Rousseau nog niet op Twitter staan’

In de saga rond de ‘zattemansklap’ van Conner Rousseau speelt de bodycam van de politie een opvallende bijrol. Zo zouden bepaalde woorden wel in het proces-verbaal staan, maar niet geregistreerd zijn op beeld, wat de Vooruitvoorzitter tot zijn verdediging aanvoerde. ‘De zaak-Rousseau bewijst dat bodycams een tweesnijdend zwaard zijn.’

‘Dag Jo, sorry om nogmaals te storen. Mijn moeder blijft erbij dat iemand toch bodycambeelden zou hebben (…) Dat zou toch een fameuze inbreuk op de privacy zijn…?’ Aldus een sms van Vooruitvoorzitter Conner Rousseau aan de korpschef van Sint-Niklaas op 5 september, zoals gepubliceerd in Het Nieuwsblad. De politicus is duidelijk bang dat zijn ‘zattermansklap’ van drie dagen eerder in café ’t Hemelrijk zal uitlekken. Voor zover we weten is het gerucht over de bodycams onwaar. De agenten stelden wel een proces-verbaal op.

Over de precieze inhoud van die pv heeft de Vooruitvoorzitter nog geen volledige klaarheid geboden, ook niet op zijn persconferentie van afgelopen donderdag. De socialist geeft toe dat hij de politie heeft aangespoord om haar ‘matrak’ te gebruiken tegen mensen uit de Romagemeenschap, om zo respect bij hen af te dwingen. Hij betwist wel het gebruik van de woorden ‘bruine mannen’ of ‘bruin gespuis’, termen die volgens Het Laatste Nieuws in het pv zouden staan. Dat zou niet geregistreerd zijn door de bodycam. Christine Mussche, de advocaat van Rousseau, had eerder op VTM Nieuws verklaard dat de inhoud van het pv niet volledig strookt met de bodycambeelden.

Die verdediging wordt zacht gezegd lauw onthaald bij de politie. ‘Een agent is een beëdigde ambtenaar’, zegt Nico Paelinck, korpschef van politiezone Westkust. ‘Eigenlijk doet het er niet toe wat al dan niet op de beelden staat, de bodycam is een aanvullend middel. Het enige wat telt, is het pv. Als we gaan twijfelen aan het woord van een agent, dan is het einde zoek.’

Frank Schuermans van het Controleorgaan op de Politionele Informatie (COC), een politiewaakhond, ziet een neveneffect van de bodycams. ‘De zaak-Rousseau bewijst dat bodycams een tweesnijdend zwaard zijn. In tegenstelling tot in de Verenigde Staten kiezen agenten bij ons zelf wanneer ze de camera aanzetten. De ene keer speelt dat in het voordeel van de agent, de andere keer niet. Ik herhaal het vaak: voor de rechter is een pv geen wet van Meden en Perzen. De bewijswaarde wordt altijd afgetoetst met andere bronnen, zoals camerabeelden. Het is begrijpelijk dat Rousseau die verdediging gebruikt.’

Livestream

Toevallig keurde de Kamer enkele uren na de persconferentie van Rousseau een nieuw wettelijk kader goed voor bodycams. Hoewel sommige politiezones ze al jaren gebruikten, was er nog geen aangepaste wet. Ook in de goedgekeurde tekst blijft het gebruik vrijwillig, geen enkele politiezone kan worden verplicht.

Al is de kans groot dat de bodycam binnenkort tot de basisuitrusting van de politie zal behoren. ‘Ze zorgen onder meer voor minder geweld tegen de politie en een betere registratie van de feiten’, zegt Paelinck. Zijn politiezone werkt er al sinds 2007 mee. ‘Vandaag zitten wij aan de derde generatie toestellen. Via een livestream kan de dispatching meekijken met een agent ter plekke, bijvoorbeeld bij een ramp of voetbalrellen.’

35 procent van de 183 Belgische politiezones maakt al op de een of andere manier gebruik van bodycams, zo blijkt uit criminologisch onderzoek van 2021. Dat percentage zou anno 2023 al een pak hoger liggen. Verschillende lokale zones tekenden in op een openbare aanbesteding door de federale politie. Op vraag van minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) werd 3,2 miljoen euro uitgetrokken om 3100 bodycams te kopen.

(Lees verder onder de afbeelding)

Blijft ook onveranderd in het nieuwe wettelijke kader: de keuzevrijheid voor de agent om zelf op ‘opnemen’ te duwen. Die afweging maakt deel uit van een netelige discussie waarin privacy een rol speelt. ‘Ook agenten hebben recht op privacy’, zegt privacyactivist Matthias Dobbelaere-Welvaert. ‘Als de camera voortdurend moet aanstaan, registreert die ook privégesprekken tussen bijvoorbeeld de agent en zijn partner op het terrein. Eigenlijk is er maar één oplossing: beginnen filmen zodra de interventie begint.’

Dat staat dus niet in de wet. Wel werd afgesproken om de zogenaamde pre-opname te verplichten. Feitelijk loopt de camera de hele tijd, maar worden de beelden voortdurend overschreven. Enkel wanneer de knop wordt ingedrukt, blijven die 30 voorgaande seconden onaangeroerd. Dat moet ervoor zorgen dat de context van bijvoorbeeld een gewelddadige escalatie begrijpelijker wordt. De beelden worden minimaal 30 dagen en maximaal 365 dagen bewaard, tenzij ze nodig zijn voor een onderzoek.

Samen met justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open VLD) werkt minister Verlinden aan een rondzendbrief die het concrete gebruik van de camera moet duidelijk maken aan de politiezones. In een voorlopig ontwerp, dat Knack kon inkijken, staat dat het ‘aangewezen is de interventie integraal te filmen om te beschikken over opnames die de volledige interventie omvatten en zo de kans op latere betwistingen verkleinen’. In principe moet de agent een mondelinge waarschuwing geven vooraleer hij of zij begint te filmen.

Sommige partijen en organisaties zijn pro bodycam om beter bewijsmateriaal te hebben bij geweld dóór de politie. Een agent die weet dat hij gefilmd wordt, zou terughoudender zijn en minder snel geweld gebruiken. Maar zolang de agent zelf beslist wanneer de camera ingeschakeld wordt, zal er discussie zijn. ‘Een bodycam verhindert het gebruik van geweld niet de facto wanneer de politieambtenaar een ruime beoordelingsvrijheid heeft om zijn bodycam te activeren’, zo staat het ook in het jaarverslag van politiewaakhond Comité P.

Inzage door burgers

En welke rechten hebben gefilmde burgers? Als u voorwerp bent van een lopend onderzoek, kunt u inzage in het dossier krijgen, inclusief de beelden, net als in de zaak-Rousseau. Moeilijker wordt het als u niet het directe voorwerp van de interventie was, maar toch op beeld staat, bijvoorbeeld tijdens een demonstratie. In theorie kunt u zich richten tot het COC. Regeringspartij Groen ijvert al langer voor meer directe inzage. ‘De toegang tot die beelden is belangrijk voor burgers’, zegt Kamerlid Eva Platteau. Oppositiepartij N-VA is dan weer niet happig op een al te makkelijke toegang. ‘Er moeten bepaalde grendels bestaan, zodat de politiezones niet overladen worden door een gigantische vraag’, zegt Kamerlid Yngvild Ingels.

Vanwege de privacy van onder meer de agent is het verspreiden van die beelden – óók door de persoon die gefilmd wordt – verboden.

Maar zou het dan theoretisch mogelijk zijn dat de beelden van Rousseau circuleerden bij het korps? Volgens Nico Paelinck niet. ‘Zodra de politieambtenaar binnenkomt, plaatst hij of zij de camera op een dockingstation, waardoor de beelden worden weggeschreven. Zo komen ze terecht bij de verwerkingsverantwoordelijke, de agent heeft dan geen toegang meer.’

Dobbelaere-Welvaert heeft zo zijn twijfels. ‘Uiteraard mogen die beelden niet circuleren. Maar zowel vanuit de politie als vanuit het parket wordt toch vaker vertrouwelijke informatie gelekt? We kennen gevallen waarin politiemensen zonder toestemming de politiedatabank misbruiken, bijvoorbeeld op vraag van een vriend. Eigenlijk verbaast het me dat de beelden van Rousseau nog niet op Twitter staan.’