Het systeem-Kir: hoe het voormalige PS-kopstuk Sint-Joost-ten-Node onder controle houdt

Ondanks zijn verbanning uit de Parti Socialiste blijft Emir Kir stevig in het zadel in Sint-Joost-ten-Node, waar hij sinds 2012 burgemeester is. Gemeenteraadsleden en ex-ambtenaren getuigen over dictatoriale trekjes, intimidatie en verregaand cliëntelisme.

Nooit zou de Parti Socialiste haar stemmenkanon laten gaan. De eerste burgemeester én staatssecretaris van Turkse origine in België, de kampioen van de Turkse gemeenschap, de op drie na populairste Brusselse PS-kandidaat bij de laatste verkiezingen, kon op zijn twee oren slapen. Zijn partij had de voorbije 25 jaar al zoveel gedoogd. Wie zou er dan malen om een handdruk met een stel onbekende Turkse burgemeesters?

Maar de wegen van de tuchtcommissie van de Parti Socialiste zijn ondoorgrondelijk, en zo is Emir Kir sinds 17 januari niet langer partijlid. De officiële reden voor dat besluit is dat Kir het cordon sanitaire heeft doorbroken, omdat hij in december in zijn gemeentehuis twee burgemeesters van de extreemrechtse MHP zou hebben ontvangen, een Turkse partij die banden heeft met de ultranationalistische Grijze Wolven. Brussels PS-voorzitter Ahmed Laaouej liet aan duidelijkheid niet te wensen over: ‘Elk lid van de partij weet nu dat er voortaan geen enkele schending van het cordon sanitaire zal worden getolereerd.’

‘Ik vrees dat Emir Kir lang niet de enige is die de partijstatuten aan zijn laars heeft gelapt’, zegt een Brusselse PS-volksvertegenwoordiger. ‘De PS was in Brussel de eerste partij die zich heeft opengesteld voor kandidaten met een migratieachtergrond. Maar we zijn niet streng genoeg geweest in de selectie. We hebben ook nagelaten om die mensen, die vaak een dubbele aanhorigheid hebben, zowel aan de partij als aan hun land van herkomst, goed te begeleiden. Misstappen werden toegedekt, zolang die kandidaten maar kiezers opleverden en in het parlement de partijlijn volgden.’

Met Kirs verbanning komt een einde aan een carrière van ruim twintig jaar bij de Franstalige socialisten. Emir Kir groeit op in de Brusselse Noordwijk in een gezin van gastarbeiders uit de Turkse provinciestad Emirdag. In 1995 gaat hij aan de slag op de preventiedienst van Sint-Joost-ten-Node. Als sociaal werker komt hij steevast in maatpak naar het werk. Hij wordt ontdekt door burgemeester Guy Cudell, wanneer die hem in het Turks ziet bemiddelen tijdens opstootjes tussen Turkse en Koerdische jongeren. Cudell, de legendarische PS-burgemeester die van 1953 tot aan zijn dood in 1999 aan de macht bleef, ziet in de populaire en charismatische Kir de ideale stemmenlokker voor de erg talrijke Turken in Sint-Joost-ten-Node. Zijn inschatting blijkt correct. Vanaf de veertiende plaats behaalt Kir in 2000 maar liefst 720 stemmen – enkel lijsttrekker Jean Demannez scoort beter. Vrijwel uit het niets wordt Kir schepen van Onderwijs.

Ook bij de daaropvolgende regionale verkiezingen gooit Kir hoge ogen. In 2004 wordt hij – na een nieuwe monsterscore – Brussels staatssecretaris voor Monumenten en Landschappen en Openbare Netheid. Het is de eerste keer dat een regering in België een lid van Turkse origine heeft. Ook in zijn land van herkomst krijgt Kir de nodige aandacht. Vol enthousiasme doen Turkse media verslag van hoe ‘hun’ minister – de staatssecretaris krijgt in de Turkse pers steevast promotie – Turkije op de Europese kaart zet. Wanneer Kir als Brusselse staatssecretaris de Duitse deelstaat Hessen bezoekt – het soort staatsbezoek waarvan zelfs in Brussel niemand wakker ligt – lijkt het alsof hij in hoogsteigen persoon Turkije in de Europese Unie zal loodsen.

Parfum van schandaaltjes

Kir geldt op dat moment als een toonbeeld van integratie: welbespraakt en energiek, een bruggenbouwer tussen de ongeveer 150 nationaliteiten die Sint-Joost-ten-Node op dat moment telt. Maar tegelijk is hij brandend ambitieus. In 2012 behaalt hij maar liefst 1916 stemmen bij de gemeenteraadsverkiezingen, 699 stemmen meer dan zittend burgemeester Jean Demannez. Ondanks een voorafgaande afspraak – Demannez zou na drie jaar de sjerp doorgeven – werkt Kir de oude burgemeester buiten. Bij de PS is men not amused met die demarche. Bij de volgende regionale verkiezingen is er voor Kir geen plaats meer in de Brusselse regering.

Als burgemeester is hij – naar het evenbeeld van Guy Cudell – alomtegenwoordig. Bij feestelijkheden paradeert de burgervader graag in sjerp voor de fanfare. Hij maakt er een erezaak van om op het einde van het schooljaar de rapporten uit te reiken. Wanneer Sinterklaas begin december de lokale school bezoekt, staat Kir schouder aan schouder met de goedheiligman.

Maar tegelijk draagt de flamboyante Kir een voortdurend parfum van schandaaltjes met zich mee. In 2004 blijkt dat hij een deel van zijn verkiezingsuitgaven niet heeft gedeclareerd. Hij blijkt gelogen te hebben over zijn diploma politieke wetenschappen aan de ULB. Wanneer de Kamer in 2015 een minuut stilte houdt voor de slachtoffers van de Armeense genocide, komt Kir niet opdagen. In het debat over het onverdoofd slachten en het verbod op levensbeschouwelijke tekens aan loketten gaat hij ongegeneerd in tegen de partijlijn. Er rijzen ook vragen over zijn entourage. Zijn huidige parlementaire medewerker heeft een verleden bij de Union of International Democrats, een vereniging die militeert voor de AKP van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. In 2015 voerde diezelfde medewerker nog campagne om het monument ter nagedachtenis van de Armeense genocide in Elsene te laten ontmantelen. In 2012 wordt zijn chauffeur veroordeeld voor wapenhandel. Het lijkt allemaal niets uit te maken. Al die fratsen van het Brusselse PS-stemmenkanon worden met de mantel der liefde bedekt.

Nochtans zijn vriend en vijand in Sint-Joost het erover eens dat Kir géén extreemrechtse nationalist is. ‘Kir is bovenal een politieke opportunist’, zegt Frédéric Roekens, die gemeenteraadslid is voor Groen. ‘Hij kijkt vanwaar de politieke wind komt, en past zich aan. En aangezien drie vierde van de Turkse gemeenschap centrumrechts stemt bij Turkse parlementsverkiezingen, doet hij zich graag voor als een AKP- of MHP-sympathisant. Het is een onwaarschijnlijke spagaat, maar binnen zijn achterban lijkt niemand daaraan te tillen.’

Ook in de gemeentelijke administratie is er sympathie voor de ultranationalistische Grijze Wolven. Wanneer een Koerdische betoging in 2016 langs het gemeentehuis op de Brusselse kleine ring passeert, reageren de Turkse personeelsleden gepikeerd. Ex-ambtenaren bevestigen dat het Turkse gemeentepersoneel de betoging begroette door het Grijze Wolventeken te maken. ‘Dat is letterlijk een fascistisch gebaar’, zegt een voormalige gemeenteambtenaar. ‘Maar er werd niet tegen opgetreden. De burgemeester zag het probleem niet.’

Intimidaties

In Sint-Joost-ten-Node lijkt er voorlopig evenwel geen vuiltje aan de lucht. Afgelopen week stemden maar liefst 68 van de 69 lokale PS-leden ervoor om Kir te behouden als burgemeester. De opmerkelijkste verdediging kwam van Christine Pauporté, de coördinatrice van de gemeentelijke preventiedienst. In een nogal hagiografische opiniebijdrage op Levif.be noemt Pauporté – die als ambtenaar overigens geen politieke stellingname hoort in te nemen – de exit van Kir een ‘lynchpartij’, ‘hypocrisie’ en ‘politieke idiotie’. En hoewel ze erkent dat Kir ‘zijn gebreken’ heeft en ‘een zeker ego’, doet hij het volgens haar enkel voor de goede zaak. ‘Zijn strijd is politiek, zijn strijd is dapper’, besluit ze.

In zijn thuisgemeente neemt Kirs populariteit bijna sektarische vormen aan. Kandidaten van Turkse origine die zich voor een andere lijst dan die van Kir willen presenteren, ervaren druk van hun omgeving om zich terug te trekken. Oppositieleden maken gewag van regelrechte intimidaties. ‘Ik spreek altijd buiten Sint-Joost af met eventuele kandidaten voor de lijst’, verklaart Zoé Genot, volksvertegenwoordiger en plaatselijk lijsttrekker voor Ecolo. ‘Niet dat dat veel helpt. Zelfs als ik iemand buiten Sint-Joost ontmoet, weet Kir doorgaans binnen de 48 uur met wie ik heb gesproken.’ Ook Geoffroy Clerckx, lokaal lijsttrekker voor de liberale MR, ervoer soortgelijke problemen. ‘Ik probeerde de bekendmaking van mijn kandidaten tot op het laatste moment uit te stellen. Hoe dichter bij de deadline voor het indienen van de lijst, hoe minder tijd er was om te worden geïntimideerd.’

De campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 verliep ongemeen bits. Tijdens die campagne werd onder meer een pamflet in het Turks verspreid waarin Zoé Genot werd beschuldigd van sympathie voor de Koerdisch-nationalistische terreurbeweging PKK. Tijdens de laatste twee weken kreeg ze de raad om politiebescherming te aanvaarden, wat ze weigerde. Clerckx maakt zelfs gewag van fysieke intimidaties tijdens de campagne. ‘Ik ben op straat bedreigd door een gemeenschapswacht’, aldus Clerckx. ‘Op een andere keer heeft de politie een van Kirs supporters moeten kalmeren omdat hij me te lijf wilde gaan. Ik zeg niet dat Kir daartoe de opdracht heeft gegeven, maar hij houdt zijn achterban ook niet in toom. Eigenlijk geeft hij die zo vrij spel.’

De gemeenteraadsverkiezingen van 2018 worden een ware triomftocht voor Kir. Met een score van 48 procent behaalt de Lijst van de Burgemeester een absolute meerderheid in de gemeenteraad. Maar liefst 32 procent van de Sint-Joostenaren gaf een voorkeurstem aan Kir. Die enorme steun dankt hij aan een uitgekiend netwerk, een neus voor politieke opportuniteiten en regelrecht cliëntelisme.

Kir is zelf geen praktiserend moslim. Hij is niet vies van een glaasje – de bijnaam Kir Royal ligt voor de hand – maar zet wel nadrukkelijk in op de moslimgemeenschap. In de Kamer toont hij zich een vurig tegenstander van N-VA-kopstukken als Jan Jambon of Theo Francken. Het Kanaalplan, dat Jambon uitrolt om de strijd aan te gaan met het terrorisme en de georganiseerde misdaad, noemt hij ‘een jacht op moslims’ die hem ‘doet denken aan de zwartste bladzijde van onze Europese geschiedenis’. ‘Hij beperkt zich niet tot de Turkse gemeenschap’, observeert Genot. ‘Hij trekt naar álle gemeenschappen. Hij gaat zelfs naar Bulgarije en Roemenië om daar op de foto te gaan met een lokale zangeres of voetbalster, om indruk te maken op de gemeenschap. Emir Kir voert zes jaar lang campagne.’

Raamprostitutie

Bovendien heeft hij een feilloos gevoel voor wat er leeft onder zijn kiezers. ‘Dat merk je in zijn mobiliteitsbeleid’, zegt Zoé Genot. ‘Dat is volledig afgestemd op zijn kiespubliek, voor wie de auto heilig is.’ Zo stapte Sint-Joost vorig jaar uit parking.brussels, het agentschap opgericht om een gewestelijk parkeerplan in te voeren. Bewoners krijgen voor nauwelijks vijf euro per jaar een parkeerkaart. Ook het plan van het Brussels Gewest om een zone 30 uit te rollen stuit bij Kir op de nodige tegenstand. ‘Tijdens de campagne werden al onze kiesaffiches afgetrokken, behalve die waarop we pleitten voor een zone 30’, vertelt Genot. ‘Ik denk dat hij ervan uitging dat die affiches hem stemmen zouden opleveren.’

Ook op het gebied van openbare reinheid bewandelt Kir een eigenaardig pad. Boetes voor sluikstorten zijn in Sint-Joost een zeldzaamheid. In 2017, het laatste jaar waarvoor cijfers beschikbaar zijn, werd nauwelijks een handvol dossiers over sluikstorten geopend. Nochtans wordt het straatbeeld geregeld ontsierd door rondslingerende woonkamers die in allerijl op een of ander trottoir zijn gedumpt. Tegelijk had Sint-Joost-ten-Node in 2018 maar liefst 49 straatvegers in dienst. ‘We zijn de vuilste gemeente van Brussel, maar tegelijk de meest schoongeveegde’, merkt Roekens op.

Ook met de prostitutie rond het Noordstation heeft Kir de strijd aangebonden. In 2015 annuleert hij het prostitutiereglement dat Sint-Joost-ten-Node en Schaarbeek enkele jaren eerder hadden afgesproken. Prompt voert hij een nieuw reglement in, waarin hij sekswerkers plots 2500 euro wil laten betalen voor een conformiteitsattest. Zolang dat attest niet is afgeleverd – Kir gunt zichzelf daarvoor maximaal 18 maanden – mogen sekswerkers niet aan de slag. Ondertussen werden al drie van Kirs nieuwe reglementen vernietigd door de Raad van State.

Bovendien onderneemt de gemeente ook actieve pogingen om vitrines te verwijderen. ‘De gemeente Sint-Joost koopt zo veel mogelijk panden met raamprostitutie op’, zegt Fabian Drianne van Espace P, een hulporganisatie voor sekswerkers. ‘Vervolgens metselen ze ramen en deuren dicht en laten ze de boel verkrotten.’ ‘Daardoor is er nu geen enkele regelgeving meer voor sekswerkers’, zegt Daan Bauwens van Utsopi, een belangenvereniging voor sekswerkers. ‘Kir voert een pure verrottingsstrategie. Hij rekent erop dat de sekswerkers zullen vertrekken, als het maar gevaarlijk genoeg wordt. Kir geeft de prostituees de schuld van de verloedering in de Noordwijk, alsof het hun schuld is dat er op klaarlichte dag drugs worden verhandeld.’

Maar de absolute basis van Kirs macht is de enorme gemeentelijke administratie. Het gemeentehuis wordt al sinds de tijd van Cudell La Cour des Miracles genoemd, naar analogie met de Parijse armenbuurt uit de verhalen van Victor Hugo. ‘Eén namiddag in de week hielden de schepenen spreekuur, en dan kwam hun cliënteel met verzoeken langs’, vertelt Brusselkenner Pierre-Yves Lambert, die onderzoek verricht naar de politieke vertegenwoordiging van nieuwe Belgen. ‘De Turken kwamen dan bij Emir Kir, de Marokkanen bij Mohammed Jabour en de Franstaligen bij Jean Demannez. Iedereen zorgde voor zijn eigen achterban.’

Dat Sint Joost-ten-Node de gemeente is met de armste bevolking van België betekent overigens niet dat de gemeente zelf arm is. Dankzij de vele luxehotels en kantoorgebouwen incasseert de gemeente via taksen aanzienlijke bedragen. Dat zorgt voor de opmerkelijke situatie dat ‘de armste gemeente van België’ per inwoner bijna dubbel zoveel geld te besteden heeft als het naburige Schaarbeek. En dus slaagt La Cour des Miracles er wel degelijk in om wonderen te verrichten. Volgens de begroting van 2019 telt de gemeentelijke administratie van Sint-Joost-ten-Node maar liefst 793 personeelsleden (voor ongeveer 27.000 inwoners). Meer dan de helft van de jaarlijkse begroting gaat naar personeelskosten.

Zoé Genot becijferde dat de voorbije legislatuur 416 personeelsleden zijn aangenomen, het grootste deel zonder voorgaande vacature. Personeelsleden worden bij uitstek gerekruteerd in de gemeente zelf, en bij voorkeur in een van de grote Turkse of Maghrebijnse families. ‘Hij neemt mensen aan op basis van het aantal stemmen dat ze meebrengen’, zegt Genot. Competenties en opleidingsniveau zijn daaraan ondergeschikt. Ex-ambtenaren maken gewag van ex-collega’s die structureel analfabeet zijn en amper komen opdagen. ‘Er waren ambtenaren die de hele dag tweedehandsauto’s verkochten’, vertelt een voormalig ambtenaar. Het mag dan ook niet verbazen dat een dergelijke kolderbrigade geen gesmeerde dienstverlening verzorgt. ‘Iedereen werkt maar in het wilde weg’, vertelt een voormalige ambtenaar. ‘Het is losgeslagen gekte.’

Kirtatuur

Kirs autoritaire bestuursstijl wordt binnenskamers wel eens de kirtatuur genoemd. In de voorbije twintig jaar heeft hij als schepen en burgemeester zowat de hele administratie naar zijn hand gezet. Daarbij houdt de burgemeester strak de regie in handen. Het gros van de ambtenaren heeft een tijdelijk contract, en is dus afhankelijk van een politieke beslissing om aan de slag te blijven. ‘Kir wil mensen economisch afhankelijk van hem maken’, zegt Arda*, een voormalige gemeenteambtenaar. ‘Veel families adoreren hem. Het zijn vaak mensen die structureel werkloos waren en dankzij hem plots een prima betaalde job hebben gekregen. Ze snappen maar al te goed dat dat salaris onherroepelijk verdwijnt als Kir geen burgemeester meer is.’ Die analyse geldt ook voor enkele schepenen. Ook binnen PS-kringen wordt gewag gemaakt van minstens één Sint-Joostse schepen die zo goed als analfabeet zou zijn. ‘We moeten hem letterlijk tonen waar hij zijn handtekening moet zetten’, klinkt het bij een Brussels PS-kopstuk.

Sluitstuk van Kirs gemeentelijke krijgsmacht is de enorme preventiedienst, die volgens de laatste beschikbare cijfers uit 2016 maar liefst 85 personeelsleden telt. ‘Dat zijn Kirs stoottroepen’, beaamt Arda. ‘De meesten zijn totaal ongekwalificeerd voor hun werk. Het zijn veelal hangjongeren die van hun hobby hun beroep hebben gemaakt, en nu worden betaald als straathoekwerker. We hadden ook een tuinman die allergisch was voor gras en een buschauffeur zonder rijbewijs.’ Tijdens electorale campagnes tonen deze medewerkers zich evenwel uiterst betrouwbaar en werklustig. ‘Ze voeren ongegeneerd campagne’, vertelt Rachid Zegzaoui, een blogger die de Sint-Joostse gemeentepolitiek al jaren met kritische blik volgt. ‘Ze posten zelfs foto’s online, om Kir te tonen dat ze flink in de pas lopen.’

Pierre-Yves Lambert benadrukt dat Sint-Joost-ten-Node hierin geen uitzondering is. ‘Dit is het typische systeem in elke gemeente waar een partij of een coalitie al lang een absolute meerderheid heeft. Gunsten als sociale woningen of jobs bij de gemeente uitdelen aan families die dan totaal loyaal blijven. Kir heeft dat systeem alleen maar op zijn eigen achterban toegepast.’

Einde carrière

En hoewel veel Sint-Joostenaren zich doodergeren aan de capriolen van hun burgemeester lijkt Kirs positie in eigen gemeente voorlopig veilig. Sint-Joost-ten-Node is een typische wijk van aankomst, waar nieuwkomers zich doorgaans tijdelijk settelen om snel weer te vertrekken zodra ze daarvoor de middelen hebben. Om de zes jaar verandert meer dan 25 procent van het kiespubliek. ‘Daardoor zijn inwoners bijzonder afhankelijk van sociale voorzieningen’, zegt Zegzaoui. ‘Veel nieuwkomers kennen hun rechten niet, en snappen niet hoe België hoort te werken. Als schepenen doen uitschijnen dat ze hun sociale woning aan hen te danken hebben, geloven ze dat gewoon. Dat zal niet veranderen als Kir weggaat.’

En toch lijkt de uitzetting van Kir niet zonder gevolg te zullen blijven. Zelfs als de lokale PS-afdeling zich vooralsnog met stalinistische cijfers achter zijn burgervader schaart, is het duidelijk dat het rijk van de emir op zijn laatste benen loopt. Zelfs voor een stemmenkanon als Kir wordt het bijna onmogelijk om bij nationale en regionale verkiezingen de kiesdrempel van vijf procent te halen. Het enige gemeenteraadslid voor CDH verliet al de meerderheid. SP.A-schepen Lydia Desloover was niet bereikbaar voor een reactie.

En ook in Sint-Joost-ten-Node zal Kir het een stuk moeilijker krijgen. Verwacht wordt dat de Parti Socialiste bij de volgende verkiezingen een aparte lijst zal indienen. Dan zullen de overige schepenen een keuze moeten maken, en het is allesbehalve zeker dat die voor Kir zal zijn. ‘De steun voor Kir blijft niet duren’, voorspelt Clerckx. ‘Zonder steun van de Parti Socialiste zullen de andere socialistische schepenen hem ooit laten vallen. Vergeet niet dat veel van zijn zogenaamde medestanders een hekel aan hem hebben. Hoe dichter de volgende verkiezingen naderen, hoe meer de ambities van de overige PS’ers een rol zullen beginnen te spelen. Ik kan me niet voorstellen dat zij hem opnieuw burgemeester laten worden.’

De enorme steun van de kiezer dankt Kir aan een uitgekiend netwerk en regelrecht cliëntelisme.

‘We hadden ook een tuinman die allergisch was voor gras en een buschauffeur zonder rijbewijs.’ Een voormalige gemeenteambtenaar