Het Grondwettelijk Hof heeft vrijdag het beroep verworpen tegen de wet die instemt met de Irandeal. Dat betekent dat er werk gemaakt kan worden van een eventuele gevangenruil. De uitspraak is voorzichtig goed nieuws is voor Olivier Vandecasteele, die al meer dan een jaar vastzit in een Iraanse cel.
Wie is Olivier Vandecasteele?
Olivier Vandecasteele (42) is een Belgische hulpverlener die voor de ngo Relief International werkte. Hij was jarenlang actief in Afghanistan. Sinds 2015 was hij in Iran actief als country director voor verschillende ngo’s. Hij stond in voor het versterken van de contacten tussen de Iraanse autoriteiten en de Europese Unie en de Verenigde Naties.
In een interview met Knack benadrukte zijn zus Nathalie dat Vandecasteele geen gewone toerist was die werd gearresteerd. ‘Hij woonde al sinds 2015 in Iran. Hij werkte er voor een erkende Noorse ngo. Hij heeft jarenlang samengewerkt met de Iraanse ministeries van Onderwijs en Volksgezondheid. Hij wist wat hij moest doen om niet in de problemen te komen.’
Waarom zit Vandecasteele vast in Iran?
In 2021 besliste Vandecasteele om terug te keren naar België. In februari 2022 maakte hij nietsvermoedend een laatste reis naar Iran om zijn appartement op te ruimen en financiële zaken te regelen. Dat laatste kon niet vanuit België, aangezien Iran buiten het internationale bankensysteem valt. Hij werd opgepakt door de Iraanse revolutionaire garde op beschuldiging van spionage en witwassen, en werd naar een Iraanse gevangenis overgebracht. Daar zit hij sinds eind februari 2022 in eenzame opsluiting.
Op 10 januari 2023 raakte bekend dat Vandecasteele werd veroordeeld tot 40 jaar cel en 74 zweepslagen. Eerder werd bericht dat het om 28 jaar zou gaan, maar Iran verzwaarde dat vonnis. Sindsdien wordt via diplomatieke weg geprobeerd om Vandecasteele vrij te krijgen.
Waarop lopen de onderhandelingen stuk?
Verondersteld wordt dat de aantijgingen tegen Vandecasteele verzonnen zijn, en dat de ngo-medewerker een pion is geworden in een diplomatiek schaakspel. Iran wil de uitlevering van de Iraanse ex-diplomat Assadollah Assadi, die in België een gevangenisstraf van 20 jaar uitzit. De Belgische regering – en de familie van Olivier Vandecasteele – wil een ruildeal organiseren: Vandecasteele voor Assadi. De Iraanse oppositie maakt daar bezwaar tegen en trok naar het Grondwettelijk Hof, omdat Assadi in 2018 een aanslag beraamde op een oppositiebijeenkomst in Villepinte, nabij Parijs.
Wat is de rol van het Grondwettelijk Hof?
Leo Neels, advocaat en emeritus professor Mediarecht aan de KU Leuven en UAntwerpen, legde eerder in Knack uit: ‘Het Grondwettelijk Hof heeft op 8 december 2022 de instemmingswet geschorst van het Verdrag van 11 maart 2022 tussen België en Iran over de overbrenging van veroordeelde personen. De instemmingswet werd – wat zeer uitzonderlijk is – aangevochten voor het Grondwettelijk Hof, door personen die burgerlijke partij waren in het proces tegen een Iraans diplomaat, Assadollah Assadi.’
Lees verder onder de preview.
Het Hof oordeelde in eerste instantie dat het verdrag tussen België en Iran voor de overbrenging van gevangenen onwettig was omdat de kans groot is dat Assadi zijn straf in Iran zou ontlopen. Daarnaast zou de vrijlating van Assadi volgens het Hof het recht op leven schenden van de personen die aan de geplande aanslagen zijn ontkomen.
Als reactie op de beslissing van het Hof keurde de plenaire Kamer unaniem een resolutie goed waarin de regering wordt gevraagd om ‘alle diplomatieke middelen’ in te zetten om Vandecasteele vrij te krijgen.
Vandaag heeft het Grondwettelijk Hof dan het beroep verworpen tegen de wet die instemt met de Irandeal. Het Hof merkt wel op dat slachtoffers van een veroordeelde moeten worden ingelicht over zijn overbrenging, opdat een rechter de wettigheid ervan zou kunnen toetsen. Daarmee wordt een stap gezet richting de mogelijke vrijlating van Vandecasteele.
Mocht het Grondwettelijk Hof vandaag anders hebben beslist, dan was de kans miniem dat Vandecasteele ooit nog zou vrijkomen. ‘Een vernietiging van de wet zou het lot van Olivier bezegelen’, vertelde Emmanuel Jacubowitz, advocaat van de Belgische regering, aan De Standaard.
Er kwam de afgelopen maanden veel kritiek op de schorsing van het Grondwettelijk Hof. Het Hof wordt er onder meer van beschuldigd zich puur op de zuiverheid van de procedure te concentreren, en niet op de erbarmelijke omstandigheden waarin Vandecasteele zich bevindt.
Welke rol speelt de Iraanse oppositie in het proces-Vandecasteele?
De Iraanse oppositie wordt vertegenwoordigd door de National Council of Resistance of Iran, kortweg NCRI. De website van NCRI vermeldt dat de organisatie een einde wil maken aan de religieuze dictatuur in Iran, en een vrij en democratisch Iran nastreeft.
De NCRI pleit wel degelijk voor een snelle vrijlating van Vandecasteele, maar niet tegen elke prijs. Assidi, de pasmunt in de ruildeal met België, plande een aanslag op een grote bijeenkomt van Iraanse opposanten, en de kans is groot dat hij in Iran geen enkele vorm van straf zal moeten uitzitten. Sterker nog, waarschijnlijk wordt hij in Iran als volksheld onthaald.
Daarnaast waarschuwt de Iraanse oppositie voor een precedent. Want wat als er morgen weer een Belg van straat wordt geplukt die als pasmunt voor een terrorist kan worden gebruikt?
Voor Maryam Rajavi, leider van de Iraanse oppositie, is het duidelijk: de opsluiting van Vandecasteele is chantage van het Iraanse regime om Assadollah Assadi vrij te krijgen. Rajavi drukt haar medeleven uit, maar wil niet ingaan op chantage.
Als Vandecasteele daadwerkelijk zweepslagen zou krijgen, pleit ze voor de internationale vervolging van de leider van het Iraanse regime, grootayatollah Ali Khamenei.
De Volksvrijheidsstrijders van Iran hebben een aparte geschiedenis. Tijdens de Islamitische Revolutie in 1979 heeft de beweging mee geijverd voor het omverwerpen van het regime van sjah Mohammad Reza Pahlavi. Toen het islamitische regime van ayatollah Khomeini zich installeerde, werden de Vrijheidsstrijders aan de kant geschoven. Vanuit Irak begonnen de moedjahedien aanslagen te organiseren tegen het Iraanse regime. De Volksvrijheidsstrijders werden op de lijst van terreurorganisaties geplaatst, maar in 2009 werd de organisatie door Europa, en in 2012 door de Verenigde Staten, van de lijst geschrapt.
Wie is Assadollah Assadi?
Assadollah Assadi is een voormalige schijndiplomaat die op de Iraanse ambassade in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen werkte. Welingelichte bronnen vermoeden dat die diplomatieke functie een dekmantel was voor de klopjacht op Iraanse opposanten in Europa. Daarom werd hij ook door verschillende Europese veiligheidsdiensten gevolgd.
In juni 2018 reed Assadi naar Luxemburg om er een tas met explosieven te overhandigen aan een Belgisch koppel van Iraanse afkomst, Amir Saadouni en Nasimeh Naami. De explosieven zouden worden ingezet bij een aanslag op een massabijeenkomst van Iraanse opposanten in Villepinte, nabij Parijs. Assadi werd op de terugweg door de Duitse politie aangehouden. Saadouni en Naami werden met de bommentas onderschept op hun reis van Antwerpen naar Parijs.
Assadi werd in 2020 in Antwerpen veroordeeld tot 20 jaar cel, tot grote woede van Iran, dat spreekt van een schending van de diplomatieke regelgeving.
Hoe moet het nu verder?
In de uitspraak ten gronde vrijdag preciseert het Grondwettelijk Hof dat “in geval van de overbrenging van een veroordeelde, de regering een concrete afweging moet maken van de beschermingsplicht ten aanzien van het recht op leven en het recht op menselijke waardigheid”. Wanneer de regering beslist een veroordeelde over te brengen, moet ze de slachtoffers van handelingen van die veroordeelde daarover dan ook inlichten, zodat zij die beslissing op haar wettigheid kunnen laten toetsen door de rechtbank van eerste aanleg.
De ‘Nationale raad van verzet van Iran’ (NCRI) zal de eventuele overbrenging van Assadolah Assadi voor een rechtbank aanvechten, zoals het arrest van het Grondwettelijk Hof van vrijdag dat toelaat. Dat meldt de NCRI vrijdag aan Belga.
De Belgische federale regering laat weten ‘de inspanningen vastberaden verder te zetten’ om werk te maken van het uitleveringsverdrag. ‘Nu zullen de nodige stappen gezet worden om het verdrag te finaliseren rekening houdend met het arrest van het Grondwettelijk Hof.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier