‘Het échte probleem van Vooruit is niet Jan Jambon, maar Matthias Diependaele’

De voorspelde federale en Vlaamse regeringen staan of vallen met een deelname van Vooruit. Maar de Vlaamse socialisten staan voor een moeilijk dilemma, vertelt SamPol-hoofdredacteur Wim Vermeersch.

‘Er komen moeilijke tijden aan, zeker op budgettair vlak.’ Op 1 mei, de Dag van de Arbeid, wond afscheidnemend Vooruit-voorzitter Melissa Depraetere er geen doekjes om. Op het moment van haar toespraak dichtten velen Vooruit een deelname aan de Vlaamse én federale regering toe – een scenario dat na 9 juni overeind blijft. Niemand die echter zag aankomen dat PS-voorzitter Paul Magnette zijn partij na een zwaar verlies in de oppositie zou duwen. In de voorspelde federale ‘Arizonacoalitie’, met N-VA, MR, Les Engagés, de CD&V en Vooruit, zou die laatste het dus zonder haar grote zusterpartij moeten stellen. In de verwachte Vlaamse regering met N-VA, CD&V en Vooruit is dat uiteraard niet anders. Op links dreigen de Vlaamse socialisten er dus alleen voor te staan.

Reden genoeg voor Vooruit-kopstukken Melissa Depraetere en Conner Rousseau om hun vel tijdens de formatiegesprekken duur te verkopen? ‘Het zou me inderdaad verwonderen als Vooruit zomaar in een federale regering zou stappen met de N-VA en de MR als de twee grootste partijen’, zegt Wim Vermeersch, hoofdredacteur van het tijdschrift Samenleving & Politiek, dat zich richt op de sociaaldemocratie. ‘Zowel de N-VA als de MR staat voor alles waar Vooruit het op sociaal-economische vlak niet mee eens is. Stapt Vooruit mee in een Arizonacoalitie, dan dreigt de partij bij de volgende verkiezingen te zullen worden afgestraft. De PVDA en Groen lopen zich al warm om Vooruit het vuur na aan de schenen te leggen.’

Zou Vooruit zich kunnen profileren als de partij die een rechtse regering toch een sociale smoel geeft?

Wim Vermeersch: Als enige linkse partij? Nee. Een strategie staat of valt met de inhoud. Van Europa zal België de komende jaren onvermijdelijk een streng besparingsbeleid moeten voeren. Een fiscale hervorming waarbij de lasten op arbeid naar de grote vermogens verschuiven kan daarbij niet ontbreken. Maar dat zal MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez niet willen. Hij kelderde eigenhandig de fiscale hervorming van minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V). Bovendien zal zowel de N-VA als de MR voor een nieuwe taxshift en een of meerdere indexsprongen pleiten, wat voor Vooruit onaanvaardbaar moet zijn. Zelfs als Vooruit slechts één indexsprong zou slikken, dan zal de partij daar door haar achterban op worden afgerekend. Ik zie niet in hoe Vooruit in zo’n regering kan stappen.

(Lees verder onder de preview)

Rechts is de winnaar van de verkiezingen, vooral in Wallonië, maar ook in Vlaanderen. Moet Vooruit daar ook geen rekening mee houden?

Vermeersch: De N-VA en Vlaams Belang zijn inderdaad de twee grootste partijen in Vlaanderen. (fijntjes) Het is echter bijzonder om te moeten vaststellen dat de Vivaldi-coalitie dan wel verloren heeft, maar op basis van het aantal zetels perfect zou kunnen voortdoen. Dat kun je van de regering-Jambon niet zeggen – een regering zonder Vooruit is onmogelijk, tenminste als de Open VLD voor de oppositie kiest en Groen niet in aanmerking komt. Het is nu al twee verkiezingen op rij dat de N-VA in Vlaanderen zetels verliest, maar dat vergeten we precies.

(Lees verder onder de preview)

Wegens de nijpende staatsschuld zegt N-VA-voorzitter Bart De Wever dat het onvermijdelijk is om in de gezondheidszorg te snijden.

Vermeersch: Natuurlijk vallen er in de gezondheidszorg efficiëntiewinsten te boeken, maar dan gaat het slechts om kleine bedragen, niet om structurele besparingen. Ik vraag me soms af in welke wereld De Wever leeft. De leeftijdspiramide is geen sprookje: de pensioenen en de gezondheidszorg zullen in de toekomst eenvoudigweg méér middelen vergen omdat we steeds langer leven. Als De Wever het begrotingstekort wil aanpakken, dan moet hij elders middelen zoeken of besparen.

De N-VA noemt een staatshervorming een voorwaarde voor regeringsdeelname. Is dat voor Vooruit aanvaardbaar?

Vermeersch: In 2020 hadden Magnette en De Wever bijna een akkoord om grote stukken van de gezondheidszorg en de werkloosheidsuitkeringen te splitsen, via de zogenaamde ‘bicephale methode’, tot de groenen en liberalen er de stekker uit trokken. Nu zet Bouchez de deur op een kier voor een staatshervorming. Daar bestaat natuurlijk geen tweederdemeerderheid voor, maar het is perfect mogelijk om via die bicephale methode de enveloppes te splitsen en de bevoegdheden federaal te houden – een de facto staatshervorming, dus. Dat zou echter een zeer slecht idee zijn, zeker voor de allerzwaksten in de samenleving.

Waarom?

Vermeersch: Je krijgt regionale dispariteiten, verlies van solidariteit, dubbele administratie, problemen met overdracht van rechten, verschillende uitkeringen en bijdragen, regionale polarisatie en verlies van schaaleffecten. Het zal op lange termijn ook leiden tot het einde van federale vakbonden, en dus tot een verlies van macht van werknemers en een stijging van de ongelijkheid.

Zijn er dan geen raakvlakken tussen Vooruit enerzijds en de N-VA en de MR anderzijds?

Vermeersch: Vooruit vond het in Vivaldi en tijdens de recente campagne belangrijk om te kunnen uitpakken met de minimumpensioenen. Nu zou de partij hetzelfde kunnen doen voor de minimumlonen. Misschien zijn de N-VA, de CD&V en Les Engagés daar wel van te overtuigen. Hogere uitkeringen zijn voor de N-VA en de MR daarentegen taboe; veel uitkeringen liggen nochtans nog steeds onder de armoedegrens. Vergeet ook de groene transitie niet. De Europese Green Deal moet de komende jaren echt van start gaan, en ik kan me niet van de indruk ontdoen dat die voor de N-VA en de MR geen prioriteit geniet. Het is nochtans van essentieel belang dat de transitie snel wordt uitgerold en dat het op een sociaal rechtvaardige manier gebeurt.

Op Vlaams niveau heeft Rousseau naar eigen zeggen een probleem met minister-president Jan Jambon.

Vermeersch: Dat is een uitspraak voor de bühne. Het échte probleem voor Vooruit is natuurlijk N-VA-minister van Begroting en Wonen Matthias Diependaele. Hij vindt het dan wel belangrijk dat de cijfers op orde zijn, maar het laat hem koud dat de samenleving eraan kapotgaat. Het liefst van al bouwt hij geen enkele sociale woning bij, terwijl extra sociale woningen net een speerpunt is voor Vooruit.

Een Vooruit-deelname aan de Vlaamse regering is ook onwaarschijnlijk?

Vermeersch: Ze zal er wel komen. Op het vlak van werk zijn er raakpunten tussen de N-VA en Vooruit. Denk aan de basisbaan van Vooruit, die een sterke ‘voor wat hoort wat’-component heeft. En ook als het over onderwijs gaat, zijn er best wel raakvlakken tussen beide partijen. Denk maar aan de gratis schoolmaaltijden. In Antwerpen bestaat er een soortgelijk systeem, dus daarover zullen beide partijen wel tot een compromis komen. En net zoals N-VA-minister van Onderwijs Ben Weyts wil Vooruit dat het onderwijssysteem leerlingen doet excelleren. Ook over het Groeipakket voor elk kind dat in Vlaanderen woont, is er bij beide partijen bereidheid om die te hervormen: Rousseau gaf al aan een deel van dat Groeipakket in de vorm van kinderopvang en gratis schoolmaaltijden te willen uitbetalen, De Wever wil het Groeipakket dan weer voorwaardelijk maken. Al is dat laatste onaanvaardbaar voor Vooruit.

Vooruit trok fel van leer tegen het vervoersplan van minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open VLD). De liberalen verdwijnen nu uit de Vlaamse regering.

Vermeersch: Voor Vooruit moet mobiliteit een prioriteit zijn. 93 procent van de mensen die het openbaar vervoer nemen, heeft eenvoudigweg geen alternatief. In de landelijke gebieden heeft extreemrechts erg goed gescoord. Elke geschrapte bushalte zorgt voor een nieuwe stem voor het Vlaams Belang, dat zou ook de N-VA tot nadenken moeten aanzetten.

In Antwerpen vormen Vooruit en de N-VA een coalitie. Welke lessen kunnen de socialisten daar uit trekken?

Vermeersch: Met Jinnih Beels op Onderwijs en eerder Tom Meeuws op Sociale Zaken heeft Vooruit er twee schepenen die de prioriteiten van de partij behartigen. Maar hoewel Beels en Meeuws de voorbije jaren goed werk hebben geleverd, worden ze door het ideologisch carcan van burgemeester Bart De Wever toch in de andere richting geduwd. Over de harde bevoegdheden was in Antwerpen geen enkele inspraak mogelijk. Twee socialistische schepenen maken een rechts beleid niet goed – dát moet de les zijn voor Vooruit, voordat ze in een Vlaamse en zeker federale regering stapt.