Het laatste gevecht van Serena Williams: ‘Recht uit Compton!’

Ja, er zit sleet op haar tennis, maar de 38-jarige Serena Williams won in Auckland wel een van de eerste toptoernooien van 2020. Kan ze op de Australian Open het grandslamrecord van de verfoeide Margaret Court evenaren?

September 1999. Hoelang is dat geleden? Boris Jeltsin was president van een Rusland dat de overgang naar het kapitalisme slecht verteerde. Niemand kende Google, net gelanceerd vanuit een garage in San Francisco. In datzelfde 1999, een tijdperk geleden, won Serena Williams haar eerste grandslam. Zeggen dat ze Martina Hingis ‘versloeg’ in de finale van de US Open doet de vertoning van Williams oneer aan: ze mepte de Zwitserse van de baan. Dat krachtige, overdonderende tennis zouden haar tegenstanders de volgende decennia vanuit alle hoeken leren kennen.

21 jaar na de sloop van Martina Hingis blijkt er weinig veranderd. De bookmakers noemen Serena Williams de grote favoriet om de Australian Open te winnen, die deze week van start gaat. Als het toernooi tenminste doorgaat: in de kwalificaties raakten speelsters bevangen door de rook van de grote branden die het land al wekenlang teisteren. De echte tennisvedetten laten niet met zich sollen en zullen enkel spelen wanneer de luchtkwaliteit dat toelaat.

Een 24e grandslamzege van Serena Williams zou historisch zijn: ze zou dan namelijk het record van Margaret Court (77) evenaren. De tenniswereld wil de huidige recordhoudster graag vergeten. Niet dat iemand Court de beste tennisster aller tijden noemt: dat is Serena Williams, wellicht gevolgd door Steffi Graf en Martina Navratilova. Maar Court bezit nu eenmaal het record. De Australische tenniste van 1960 tot 1977 en werd na haar carrière pastor van een strenge Pinkstergemeenschap in Perth. Ze haalde daarenboven het nieuws met nare homofobe en racistische uitspraken. Zo noemde Court het homohuwelijk ‘iets wat Hitler zou bedenken’ en zijn transgenders voor haar ‘het werk van de duivel’. Die enge Court kan worden overtroffen door de zwarte, ruimdenkende Williams, een succesverhaal recht uit the hood. Dat zou bovendien gebeuren in Melbourne Park, waar een stadion naar Court werd vernoemd.

‘Nigger’

Het verhaal van hoe Serena en haar zus Venus uitgroeiden tot onstuitbare kampioenen is ongetwijfeld aangedikt. De bron is namelijk vader Richard Williams. Een man met een agenda, maar daarover later meer. Naar eigen zeggen begint de tennisdroom wanneer Richard op televisie een grote kartonnen cheque ziet. Virginia Ruzici, een Roemeense spillebeen die op een blauwe maandag Roland Garros wint, verdient in één klap 40.000 dollar. Richard is niet onder de indruk van de iele Ruzici, maar des te meer van het geld. ‘Ik wil dochters en ik wil ze leren tennissen’, zou hij hebben gezegd, maar echtgenote Oracene had al drie dochters uit een vorige relatie. Richard verstopte haar anticonceptiestrips, er moesten kinderen komen. Op 17 juni 1980 zag Venus Ebony Starr het levenslicht, veertien maanden later volgde Serena Jameka.

De zussen groeien op in Compton, een rauwe voorstad van Los Angeles. Bendeoorlogen, drugs en geweld. Compton telt twee openbare tennisterreintjes van gebarsten beton. Venus en Serena vegen glasscherven, fastfoodverpakkingen en gebruikte injectienaalden aan de kant voor ze hun dagelijkse training beginnen, aangevuurd door een altijd tierende Richard. ‘Ik herinner me drive by shootings: dan zag je vanaf het tennisveld auto’s van waaruit werd geschoten. Waakzaamheid was een overlevingsstrategie. Liep er een gangster met een pistool door de straat, dan maakte je je uit de voeten’, vertelde Serena later. De excentrieke pedagoog Richard Williams vindt het allemaal best. Hij zoekt buurtschoffies om zijn dochters uit te schelden tijdens hun training. Hij spoort hen zelfs aan om het voor Amerikaanse oren bijzonder grof klinkende scheldwoord nigger te gebruiken, ‘om hen te wapenen tegen het witte establishment’.

Vader Richard komt uit Louisiana. De man groeide op in volle segregatie, ’toen slavernij alleen in woorden was afgeschaft’. Ooit stal hij een kostuum van de Ku Klux Klan, waarbij hij de gewezen eigenaar een stevig pak rammel zou hebben verkocht. ‘Wij tegen de wereld’ is de instelling waarmee Richard zijn dochters opvoedt. Je moet het zelf maken, iedereen is tegen je, vertrouw niemand. Sabine Appelmans vergeet nooit haar eerste ontmoeting met de familie. Een speelster stootte bij het passeren tegen de sporttas van Venus en bood haar verontschuldigingen aan. ‘Ja, dat zal wel!’ beet Venus terug. IJzig staarde ze in het rond, monden vielen open.

In het begin is Venus de uitverkorene, degene die het absoluut zal maken. Lange benen, lange armen, sneller en kwieker dan Serena. Toch is het de jongste zus die als eerste een grandslam wint. Venus heeft haar als het ware nodig om de ban te breken, want in de volgende twee seizoen wint zij vier grandslams en wordt ze nummer één op de wereldranglijst.

Darling Kim

De kwaaie, stuurse zussen wekken weerstand op. In het jaar 2000, op de halve finale van Wimbledon, loopt het uit de hand. Venus en Serena loten elkaar. Een atypisch makke Serena haalt haar niveau niet, Venus wandelt naar de finale. John McEnroe, die als tenniscommentator zelden onzin verkoopt, spreekt openlijk over matchfixing. ‘Straight outta Compton!’ roept Richard Williams vanuit de tribunes van de chique Wimbledon Tennis Club, na de finale die Venus vlot wint van Lindsay Davenport.

De volgende keer dat de zussen elkaar treffen is op Indian Wells, een belangrijk toernooi in Californië. Amper twee uur rijden van Compton maar het ligt in een andere wereld. Indian Wells is rijk, elitair en zo goed als exclusief blank. Op het allerlaatste moment zegt Venus af met kniepijn. De pers gelooft er geen woord van, McEnroe voedt de controverse. Fans vragen hun geld terug. In de finale tegen Kim Clijsters wordt Serena uitgejouwd. Onversneden racisme, vindt vader Richard, die antwoordt met een gebalde vuist, hoog in de lucht: een Black Power-gebaar. De familie Williams zal Indian Wells veertien jaar lang boycotten.

Waar ligt de grens tussen racisme en tegenwind die blanke sporters ook had kunnen overkomen? Er lijkt absoluut een raciale ondertoon te schuilen in de kritiek op de zussen Williams, zeker op de jongste. Alsof Serena alléén domineert op basis van haar kracht. Dat klopt niet: Serena bouwt haar punten slim en nauwgezet op. Ze lokt de bal naar haar forehand en vuurt dan een dodelijke diagonaal, waar al meer dan twee decennia geen enkele tegenstander raad mee weet. De jongste Williams is één bom energie, gekoppeld aan een fenomenale wilskracht en uitstraling. Ja, ze is sterk, maar kracht hoort bij tennis. Het agressieve, risicovolle spel van Serena zet leken op het verkeerde been. Ze slaat veel missers en nog meer winners. Maar heeft Williams haar dag niet, dan zijn de bloopers niet te tellen.

Na Indian Wells wordt de verhouding met Kim Clijsters wankel. Vriendelijke Kim is een van de weinige tegenstanders met wie het oké is om te verbroederen. Dat verandert als Clijsters zich ontpopt tot de darling van het Amerikaanse publiek. Dus ze verkiezen een buitenlander, zolang die maar blond haar en blauwe ogen heeft? Het is geen toeval dat het dieptepunt van Serena’s tennisleven een match tegen Kim Clijsters is, op Amerikaanse bodem. De halve finale van de US Open van 2009. Clijsters keert terug op het circuit na haar eerste zwangerschap. Onderweg wint ze opvallend makkelijk van Venus Williams. Het Amerikaanse publiek smult van de story van de comeback mom, die kleine Jada bij haar overwinningen betrekt. Wanneer de fans hoorbaar de kant van Clijsters kiezen, die dan ook nog eens de eerste set wint, ontploft Serena. Ziedend slaat ze haar racket tegen de grond. Het wordt niet meer rustig op Flushing Meadows, dat zich nu tegen de thuisspeelster keert. In het beslissende game bestraft een lijnrechter Serena om een voetfout. Terecht, maar Williams gaat door het lint. Ze scheldt de lijnrechter uit voor rotte vis: ‘Ik ram een tennisbal door je strot!’ Strafpunt, Clijsters wint de match. In een ontluisterende persconferentie weigert Serena zich te verontschuldigen. Felicitaties voor Clijsters kunnen er evenmin af.

De enige die Serena écht kon jennen, was Justine Henin. Een fabelachtige speelster, maar ook een secreet. In de halve finale van Roland Garros 2003 gooide Serena Williams op voor een van haar verwoestende opslagen. Henin gebaarde dat ze nog niet klaar was, Williams tikte de bal in het net. Waarna Henin van krommenaas gebaarde en gewoon het punt in ontvangst nam. Het Parijse publiek, ook al geen fan van de Williamsen, applaudisseerde treiterig. Henin wist op welke knoppen ze moest drukken om Serena Williams over de rooie te doen gaan. Ze blijkt de enige rivale met een positief matchsaldo tegen Serena Williams: in de grandslams won de Belgische vier keer, tegen drie winstmatchen voor Williams. Rekening houdend met hoe fabuleus dominant het palmares van Serena Williams is, mag je dat een stunt noemen.

Moord op halfzus

Aan drama was er in het leven van Serena Williams nooit gebrek. In 2003 werd Yetunde Price, een van haar tien halfbroers en -zussen, vermoord bij bendegeweld. Compton haalde de familie Williams in. Yetunde werkte als verpleegster in een van de achterbuurten. Haar SUV werd doorzeefd vanuit een crackhouse, vlak bij waar haar zussen vroeger trainden. Serena sukkelde op dat moment met een zware knieblessure en was, uiteraard, sterk aangegrepen door de moord op Yetunde. Acht maanden bleef Williams weg van het circuit, de kenners vroegen zich af of ze nog terug zou keren. Dat deed ze, maar de motivatie verflauwde. In de vijf jaar na de moord op Yetunde, fysiek normaal haar sterkste jaren, won Serena Williams ‘slechts’ twee grandslams. Haar oude rivalen zwaaiden af. Jeniffer Capriati en Henin stopten, Maria Sjarapova ging door een serieuze vormdip, zus Venus Williams won haar laatste grandslam in 2008. De kaars van Serena Williams doofde uit, al bleef ze grandslams winnen, bijna op automatische piloot.

In 2013 overwoog ze te stoppen. Deze keer werd een persoonlijk drama de opstap naar haar beste tennis ooit. Williams liep een bloedklonter op die naar haar longen steeg. De tennister zweefde tussen leven en dood. Op haar ziekenbed zwoer ze voortaan te genieten, zowel van haar sport als van het leven daarbuiten. Ze werd opnieuw nummer 1 en won zelfs vier grandslams op rij.

Naast de court werd Serena Williams pakken toegankelijker. Het helpt dat vader Richard er niet meer bij is. Het kwaaie, verongelijkte verdween. Niet dat de zussen gebroken hebben met hun vader, maar het leek hen als rijpe dertigers toch tijd om een andere mentor te kiezen. Serena werkt sinds 2012 met Patrick Mouratoglou, een Grieks-Franse coach die haar tennis omgooide. Ze beweegt beter, kiest haar momenten en werd simpelweg onbespeelbaar. Van het begin van haar samenwerking met Mouratoglou tot aan haar zwangerschap verloor Serena Williams amper negen wedstrijden. In vijf jaar tijd! Een dergelijke dominantie, in een wereldsport als tennis, is ongezien.

Haar laatste stunt, voorlopig ook haar laatste grandslamoverwinning, was op de Australian Open van 2017. Serena klopte oudere zus Venus terwijl ze acht weken zwanger was. De vader is Alexis Ohanian, een blanke internetmiljonair. Hun dochter, die ook Alexis zal heten, wordt geboren op 1 september 2017. Een moeilijke bevalling, na veertien uur voeren de dokters een spoedkeizersnede uit. Ternauwernood overleeft Williams een longembolie, haar tweede bijna-doodervaring in vier jaar. Natuurlijk zweert ze vanuit het ziekenhuis terug te keren, sterker dan ooit.

Dat lukte niet helemaal. Serena Williams hield een zwangerschapsbreak van bijna een jaar. Sindsdien haalde ze vier keer de finale van een grandslam. Telkens verloren zonder een set te pakken. Haar laatste nederlaag was op de US Open tegen Bianca Andreescu, de eerste grandslamwinnares geboren na het jaar 2000. Jonger dan dat Serena Williams prof is. De Roemeens-Canadese Andreescu tenniste twee niveaus sneller en dreef Williams van het kastje naar de muur. Na een zoveelste misser welden er tranen op, maar het publiek zorgde voor de loutering. Het stadion waarin Williams die pijnlijke nederlaag tegen Clijsters had geleden, begon haar aan te vuren zoals alleen een horde Amerikaanse fans dat kan. Een comeback kwam er niet – Andreescu was veel te sterk – maar toch voelde Serena Williams zich een winnaar toen ze vorig jaar Flushing Meadows verliet.

Bij de jonge generatie is Williams haar aureool van onaantastbaarheid kwijt. Erger: ze vinden het leuk om hun vroegere idool te verslaan, dat staat mooi op het palmares. Gráág spelen tegen Serena: de generatie Clijsters-Henin kon het zich niet voorstellen. Alison Van Uytvanck, vorig jaar in Knack: ‘Serena hoort nog steeds bij de top, maar ze is niet meer onverslaanbaar. Toch gaat ze het grandslamrecord van Margaret Court evenaren. Omdat Serena daar zo naar piekt, zal het haar ongetwijfeld lukken.’ Het record van Court is de laatste, moeilijke horde die Serena Williams wil en moet nemen voor ze afzwaait. ‘I’m, like, so close, so close, so close!’ Yet so far away’, zei ze na het verlies tegen Andreescu.

Maar het moet lukken, vindt de Amerikaanse pers, die zich als één man achter de ouder wordende tennisheldin heeft geschaard. Het lijkt het scenario van een vrijdagavondfilm, Amerikaanser worden sportdromen niet. Een kind uit een ruige achterbuurt dat racisme, dodelijke ziekte en familiale tragedies overstijgt. Serena Williams is op haar 38e uitgegroeid tot een kampioen van het volk die de rijke, witte elite lik op stuk geeft. Zoals haar vader voor ogen had.