‘Het is meer dan ooit tijd om actie te ondernemen tegen het verdwijnen van koraalriffen’

Voor de Universiteit Van Vlaanderen staat professor Marc Kochzius stil bij de toestand van de koraalriffen in de oceanen.

Spectaculaire beelden op BBC Blue Planet. Kleurrijke vissen flitsen tussen struikachtige koralen over het rif, heel ver weg ergens in de tropen. Een explosie van biodiversiteit. Daartegenover staan andere explosies. Echte explosies van dynamietvissers. Duiken voor onderzoek in een platgebombardeerd koraalrif, heel ver weg in Indonesië geeft een minder fraai beeld van de documentaire op BBC Blue planet. De struikachtige koralen zijn tot puin gereduceerd en er zwemmen nog nauwelijks kleurrijke vissen. Het beeld is een vernield, leeg rif.

Spermonde is een archipel met veel kleine eilandjes in het zuidwesten van Sulawesi. Vele van deze eilandjes zijn volgebouwd met huisjes. Er is geen plaats en geen water voor landbouw. De mensen leven er van wat de zee en het rif hun geven, en dat is niet veel meer. Die volgebouwde eilandjes zijn een zinnebeeld voor overbevolkte en overbeviste kustwateren. En dynamietvisserij is er een luid signaal van wanhoop. De laatste vis wordt er letterlijk uit het rif opgeblazen. Maar in tegenstelling tot de wereldwijde visserijindustrie gaat het niet om profijt, maar om overleven. Hebben wij die industriële visserij met sleepnetten, die de bodem van de Noordzee doorploegen en vernielen om de luxe-zeevrucht zeetong te vangen, nodig om te overleven?

En dan is er nog de bleke dood, waar deze wanhopige vissers niet verantwoordelijk voor zijn. Deze vissers stoten bijna geen kooldioxide uit, omdat zij hun huizen niet met fossiele brandstoffen verwarmen, zij geen auto hebben, zij niet met het vliegtuig op vakantie gaan en enkel de vis eten die ze zelf vangen. De klimaatverandering drijft de temperatuur van de oceaan naar omhoog, en de koralen bleken en sterven op grote schaal. Niet hier en daar één koraal, maar duizenden vierkantkilometers koraalrif. De helft van het grote barrièrerif in Australië, het grootste en een van de best beschermde riffen ter wereld, is al dood en de vooruitzichten zijn niet goed.

Zelf als we erin slagen de stijging van de temperatuur tot 2°C beperken, zijn we tegen het einde van dit eeuw waarschijnlijk alle riffen kwijt. Maar dat is nog niet alles. Daar bovenop komt nog de stijging van de zeespiegel, ook een resultaat van de opwarming. De volgebouwde eilandjes zitten net boven de zeespiegel en er is gewoon geen plaatst om een dijk te bouwen. In de loop van deze eeuw gaan ze in zee verzinken. Dan zijn de vissers en hun families alles kwijt, het rif en hun eiland. Maar ook wij in de lage landen gaan grote problemen met overstromingen van de kust hebben.

Toen ik vorig jaar op Hawaii was, maakte mijn gsm een verschrikkelijk alarmgeluid: ‘Hurricane warning!’. Orkaan ‘Lane’ komt op het eiland af, en de bange vraag is: zal het mariene station van de universiteit op Hawaii worden weggeblazen? Waar is de dichtbijzijnde veilige schuilplaats? Even zoeken op het internet levert een rapport op van Amerikaanse autoriteiten, en legt de rauwe realiteit bloot: zelf in de VS, op Hawai, zijn er niet voldoende veilige schuilplaatsen voor de bevolking, de gebouwen zijn gewoon niet stevig genoeg. Niemand is dus voorbereid, kan voorbereid zijn. Op de televisie raden de autoriteiten aan een veilige plaats op te zoeken en voldoende bevoorrading met water en voedsel te voorzien. Als de orkaan het eiland raakt zouden er dagen of zelf weken geen water en elektriciteit meer zijn, en ook geen dak meer boven het hoofd. In de supermarkt zijn de rekken met water en blikjes bijna leeg.

Door de opwarming van de aarde zit er meer energie in de atmosfeer en die breekt zich baan in hevige orkanen, vooral in de tropen, maar uiteindelijk ook in België, zoals deze maand nog bleek. Gelukkig is Lane vorige zomer toch niet langsgekomen, en de drie andere orkanen ook niet. Aan de oostkust van de VS hadden ze vorig jaar minder geluk en recent nog in Mozambique was de toestand ook rampzalig.

Deze realiteit wordt soms als ‘doemdenken’ afgedaan, en men heeft het over ‘ecorealisme’, wat gewoon een ander woord lijkt te zijn voor ‘we gaan door met onze het milieuvernielende welvaart en komende generaties zullen het probleem wel oplossen – of niet, maar dan ben ik al dood, dus wat raakt het mij’. De jonge generatie heeft gelijk dit soort van ‘wishful thinking’ niet langer te willen aanvaarden en komt wereldwijd massaal op straat om te betogen.

Koraalriffen zijn het centrum van de biodiversiteit in de oceaan en ze hebben een belangrijke functie voor de mens en de planeet. Ze leveren vis voor miljoenen kustbewoners, beschermen de kust tegen golven en zijn een potentiele bron voor geneesmiddelen. Maar, ze liggen onder de zeespiegel en zijn dus voor de meeste mensen niet te zien: uit het oog, uit het hart. Een vergelijking van een koraalrif met een bos maakt het misschien duidelijk: de koralen in een rif hebben dezelfde functie als bomen in een bos. Stel dat de bladeren van de bomen in het bos door de klimaatverandering plots allemaal verbleken en de bomen afsterven. Je kan je de dramatische gevolgen inbeelden, toch? Iedereen herinnert zich nog aan de droge zomer van vorig jaar en het tekort van water voor de landbouw.

Zijn de koraalriffen dan gedoemd? Neen, ze bestaan nog, de fantastische riffen van BBC Blue Planet. Veldonderzoek in een zeereservaat in Madagaskar geeft hoop. Het regenwoud van de oceaan zit propvol met grote en kleine vissen die zoals kleurrijke vogeltjes door een bos van koralen zweven. Maar er is veel werk aan de winkel: minder dan 5 % van de oceaan is beschermd, terwijl het doel 10 % in 2020 en 30 % in 2030 is. Ook de toename van hernieuwbare energie geeft hoop, dankzij het uitbouwen van windmolenparken en plaatsen van zonnepanelen op daken.

Is aandacht voor en actie tegen het verdwijnen van de koraalriffen daarom noodzakelijk? Ja, meer dan ooit! Waarom? Omdat ze een baken zijn voor de globale veranderingen die ons allemaal te wachten staan als we nu geen drastische maatregels nemen. Anders gaan we als die maatschappij de geschiedenis in, die tegen beter weten in gewoon is doorgegaan… omdat dat makkelijker was.

Marc Kochzius is als professor mariene biologie verbonden aan de VUB.