‘Het is geen goede zaak dat in strafzaken de sterke staat alles overneemt’

‘Het politiek beleid ‘knaagt’ stelselmatig aan justitie’, schrijft Walter De Smedt. Hij focust op de positie van de procureur en de onderzoeksrechter in strafzaken.

In de uitzending van 22 september 2017 gaf de RTBF uitzending ‘Devoir d’enquète’, onder de titel ‘Qui veut la peau de nos juges?’, aandacht aan een reeds lang sluimerend justitieprobleem. Dat een deel van het politiek beleid de strafrechter wil opzij zetten was reeds erg duidelijk door de vaststellingen van de Parlementaire onderzoekscommissie op de Afkoopwet: het rechterlijke vonnis werd door deze wet vervangen door een opportuniteitsbeslssing van het parket over de vervolging waarbij de uitspraak over de schuld en boete werd ontweken.

Nu wil justitieminister Koen Geens op dezelfde manier de onderzoeksrechter vervangen: na de behandeling over de grond moet nu ook het gehele vooronderzoek in strafzaken naar het openbaar ministerie. Er is nog steeds geen duidelijkheid over wat Koen Geens met de afkoopwet gaat doen maar gezien inkomsten uit de afkoopwet in het budget opgenomen werden lijkt het er wel op dat hij er geen afstand wil van nemen. Als nu ook de opdracht van de onderzoeksrechter door de procureur wordt overgenomen is het plaatje volledig. Onderzoeksrechter Paul Dhaeyer zegde in de uitzending waar het echt om gaat: ‘Attention peuple belge, ta justice fout le camps‘.

Het Volk beseft niet wat er met “zijn justitie” gebeurt, hoe daar door het politiek beleid stelselmatig aan “geknaagd” wordt. Door de Franse Revolutie had het Volk het strafgerecht volledig in handen genomen: zowel het onderzoek als de behandeling over de schuld en boete werd door het Volk zelf, door de verkozen Volksjury, gedaan. Enkel voor de zwaarste en voor de politieke misdrijven bleef deze meest eerlijke vorm van strafrechtelijke afhandeling overeind: het Volk werd in het vooronderzoek door de onderzoeksrechter vervangen, de behandeling over de schuld en de straf werd aan de strafrechter overgedragen. Dat gebeurde niet zonder bijkomende waarborgen voor een eerlijk proces: de rechter moet onafhankelijk én onpartijdig zijn, hij moet zijn beslissingen schriftelijk motiveren, en alles moet eindigen in een openbaar en tegensprekelijk proces.

Verwarring

Omdat de rechter onafhankelijk is, onder niemands gezag staat, en hij geen partij in zaken is, is zijn statuut duidelijk. Dat is niet het geval met het statuut van de procureur. Deze kan wel onafhankelijk zijn maar hij is nooit onpartijdig: hij is als vervolgingsambtenaar partij in het proces, staat onder het gezag van de justitieminister, en moet daardoor zijn strafrechtelijk beleid uitvoeren . Bovendien zijn de beslissingen van de procureur niet openbaar: het zijn vertrouwelijke “deals” tussen de procespartijen. Voornamelijk wanneer het politiek beleid zelf, rechtstreeks of onrechtstreeks, betrokken raakt in strafdossiers is dit verschil in statuut belangrijk. En wie kan ontkennen dat zulks in de lopende schandalen steeds meer het geval is?

Afgekeurd

Dat de afkoopwet door het Grondwettelijk Hof werd afgekeurd is voor de regering geen reden om het beleid aan te passen. Dat dit Hof het niet alleen wegens het gebrek aan rechterlijk toezicht maar evenzeer wegens het statuut van de procureur deed evenmin. Geldt de verwijzing door het Hof naar de partijdigheid en naar het ministerieel gezag waaronder de procureur werkt dan niet voor het vooronderzoek? En wat met de andere waarborg: de verplichting om alles in openbare behandeling en dus onder toezicht van het Volk te brengen? Het Volk zal het zelfs niet meer te weten komen, noch wat er met het geheim gehouden vooronderzoek gebeurt, noch met wat in de vertrouwelijke minnelijke schikking staat. Dat de procureur er mededelingen kan over doen wanneer het openbaar belang het vereist is evenmin een waarborg voor meer transparantie: de Brusselse procureur-generaal weigerde zelfs voor de onderzoekscommissie aan te geven waarom het Arco dossiers, het bedrog van de 80.000 ACV militanten, zonder gevolg werd gerangschikt.

De burger

Niet alleen de rechter wordt uit de strafrechtelijke afhandeling gezet: ook de burger moet hetzelfde lot ondergaan. Vooreerst herleidde de minister wat er nog over bleef van de assisenrechtspraak tot enkele zaken per jaar. Dat in de rest van de wereld het assisenproces, onbetwist, de standaardprocedure is voor ernstige misdrijven hindert hem niet. Koen Geens wil ook het recht van de burger om door burgerlijke partijstelling bij de ( afgeschafte) onderzoeksrechter op te komen tegen een eenzijdige beslissing van het parket afschaffen.

Ook hier is het plaatje volledig: het gehele optreden in strafzaken komt in handen van één procespartij: de sterke staat neemt alles over.

Sterke Staat

Wat kan er op tegen zijn dat de Staat het openbaar belang dient en de middelen en opdrachten krijgt om daar voor te zorgen? Wie is de Staat, en wat is daarvan geworden? Aan de ‘Failed State’ kan je moeilijk nog vertrouwen geven, aan de ‘Schurkenstaat’ nog minder. Daarom lijkt het erop dat voor deze regering zowel de burger als de rechter er teveel aan zijn.