‘Het eerste transitiehuis in België is een goede, maar slechts eerste stap in de juiste richting’

Het eerste Belgische transitiehuis werd maandag officieel geopend. Een vijftiental gedetineerden zullen er hun reïntegratie kunnen voorbereiden. Goed nieuws, vindt vzw De Huizen. ‘De roep om strengere straffen is eigenlijk een roep naar minder recidive.’

Dat een goede voorbereiding de kans op herval verkleint, is niet alleen de visie van de directeur-generaal van het gevangeniswezen, maar blijkt ook uit nationaal en internationaal wetenschappelijk onderzoek. De uniforme, disciplinerende regimes van onze Belgische gevangenissen blijken ’tegen de inzichten van de tijd’ en niet in staat om hun eigen doelstellingen te bereiken, ondanks de hoge sociale en financiële kosten die ze genereren. Kleinschalige, gedifferentieerde en in de samenleving vervlochten detentiehuizen moeten geleidelijk het vaandel van het verouderde detentieconcept van de gevangenis overnemen.

Om die reden is vzw De Huizen zeer verheugd met de opening van dit transitiehuis. Maar het blijft een schuchtere eerste stap, want de vzw vraagt aan de volgende regering om detentiehuizen ook in te zetten voor de opsluiting van jonge first offenders (achtien- tot vijfentwintigjarigen) die nu alleen tot grotere criminelen uitgroeien op de secties van onze cellulaire gevangenissen, die in de 19e eeuw vooruitstrevend waren maar sindsdien weinig zijn veranderd.

Maar niet alleen België worstelt met slechte recidivecijfers en met niet ingeloste verwachtingen van de bevolking op dat vlak. Het concept van een veelheid van gedifferentieerde kleinschalige detentiehuizen die de gevangenissen in hun rol van ‘ultimum remedium’ vervangen, is in het buitenland dan ook niet onopgemerkt gebleven. Belgische, Nederlandse, Franse, Portugese en Noorse organisaties verenigden zich in ‘RESCALED’. Zij scharen zich achter het concept en zoeken wegen om het ingang te doen vinden in de landen van Europa.

We horen de lezer denken. Vraagt de bevolking niet net om een strengere aanpak? Is er wel een draagvlak voor deze penitentiaire omwenteling? Zal dat allemaal niet duurder zijn? Wat met onze veiligheid?

Vzw De Huizen en Rescaled zijn evenwel geen bende naïeve wereldverbeteraars. De organisaties zitten bol van mensen uit de praktijk, maar ook van wetenschappers, politiekers en journalisten. Die zijn erop uitgekomen dat de roep om strengere straffen eigenlijk een roep is naar minder recidive, naar een efficiëntere inzet van de vele overheidsmiddelen.

Nu gaat immers nogal wat geld naar een detentievorm die naast de roos mikt, die ooit, in een industriële samenleving misschien wel in lijn lag met het gangbare mens- en maatschappijbeeld, maar nu, in een wereld die individuele verantwoordelijkheid en interactie centraal stelt, contraproductief geworden is.

Mensen pikken het inderdaad niet dat hun inbreker ’s anderendaags gewoon naast hen op de stoep loopt. Maar ze vinden wel dat hij zich moet inzetten om de schade te vergoeden en om zijn leven op de rails te krijgen, zodat het niet dadelijk terug ontspoort en niet dat hij wat naar TV ligt te kijken in een cel. Dat is wat we van mensen horen.

Dat hangt allemaal ook nauw samen met de discussie over de kostprijs. De duurste straf is die die nadien torenhoge recidive oplevert. Dat is precies wat het gevangenisverblijf doet. Met een kostprijs tussen de 30.000 à 50.000 euro per jaar per gedetineerde, veroorzaakt ze een recidive van over de 60 procent.

Rest de veiligheid. Als gedetineerden weggestopt worden achter de dikke muren van onze gevangenisburchten, voedt dat de illusie dat we tegen hen beschermd zijn. Maar als iedereen die ooit een gevangenisstraf kreeg achter die muren had blijven zitten, zoals sommigen wel eens durven dromen, dan moeten we een tienvoud aan cellen bouwen, als het niet meer is. En waar zit je dan met de proportionaliteitsgedachte? Moet een drugdealer even lang achter de tralies als een moordenaar?

Neen, er moet gedifferentieerd worden. Voor meer rechtvaardigheid alleen al. Die differentiatie betreft overigens niet alleen de duur maar ook de aanpak, het detentieprogramma en ja: ook die veiligheid. Zijn al die dikke muren, camera’s, detectoren, veiligheidspersoneel wel nodig voor iemand die maar enkele maanden achter de tralies moet? Of voor iemand die binnen enkele maanden toch weer een vrije burger is en eigenlijk beter weer zou wennen aan de vrijheid? Is dat allemaal nodig voor wie uit eigen beweging naar de gevangenis is teruggekeerd na een uitgaansvergunning, bijvoorbeeld om werk te zoeken of om een begeleiding op te starten?

Voor Rescaled is het duidelijk: de differentiatie van de detentie in detentiehuizen is een stap naar een meer inclusieve samenleving. Dat detentie moet bijdragen aan herstel en re-integratie staat nu al in de Europese aanbevelingen. Tot nu toe probeerde men te morrelen in de marge. Men probeerde nieuwe programma’s of nieuwe regimes uit binnen het bestaande concept van de gevangenis. Dat lukte niet.

Rescaled biedt op basis van het concept van de vzw Huizen concrete, praktische, berekende en uitgetekende voorstellen. Rescaled maakt voor het eerst bevattelijk en aanschouwelijk van hoe al die mooie principes er dan moeten uitzien. Nu is het duidelijk: niet de detentie, maar de gevangenis dient te worden verlaten. En het alternatief dat veilig, humaan én zinvol is, heet detentiehuis. Die duidelijkheid tekent na jaren van zoeken en tasten voor het succes van Rescaled.

Want akkoord dat een straf een straf moet zijn, maar dan toch één met het juiste effect. De straf mag geen fetisj zijn van een concept dat achterhaald is, gewoon omdat het nu zo op ons netvlies staat en in ons collectief geheugen gegrift is, gewoon omdat het goed filmmateriaal en straffe verhalen oplevert.

Helene De Vos

Manu Pintelon

Hans Claus