Sinds de Russische invasie van Oekraïne speelt de haven van Zeebrugge een steeds prominentere rol op het internationale toneel.
Zaterdag 22 september. In de haven van Zeebrugge meert de Georgiy Ushakov aan. Het 300 meter lange schip is geschilderd in de Russische kleuren en vaart onder de vlag van Bermuda. Aan boord heeft het tot 172.000 kubieke meter vloeibaar gas (LNG). Dat goedje heeft de tanker een week eerder in het Russische havenstadje Sabetta opgepikt. Eindbestemming is Azië, maar de tussenstop in Zeebrugge is noodzakelijk. ‘Voor het transport vanuit Siberië zijn er ijsbrekertankers nodig. Het is veel te duur om zulke speciale schepen naar Azië te laten doorvaren’, vertelt energie-expert en UGent-professor Thijs Van de Graaf. Daarom ondertekenden het gasinfrastructuurbedrijf Fluxys en het Russische gasbedrijf Yamal LNG in 2015 een overslagakkoord voor een termijn van twintig jaar.
Vanaf 5 december is scheepsvervoer van Russische ruwe olie verboden in het kader van Europese sancties, maar intussen boekt het zeetransport van vloeibaar gas records. In de eerste negen maanden van dit jaar vonden er in Zeebrugge 224 scheepsoperaties plaats, meer dan in heel het piekjaar 2021. De overslag van LNG nam in die periode met 66,5 procent toe, volgens cijfers van Port of Antwerp-Bruges. De schepen die dit Russische gas vervoeren, spelen daarbij een belangrijke rol. Volgens een onderzoek van de natuurorganisatie Greenpeace, gebaseerd op cijfers van de maritieme analyseprovider MarineTraffic, kwamen er tussen 24 februari en eind september 80 tankers aan met Russisch LNG – bijna altijd voeren ze onder Nederlandse of Britse vlag. Daarmee zijn de Russische tankers goed voor bijna de helft van alle LNG-schepen die in de haven van Zeebrugge aanmeren. En ook na het lossen is Rusland in trek.
‘Bijdrage aan de oorlog’
Dat het om Russisch gas gaat, beschouwt Fluxys niet als een probleem. ‘Zeebrugge is in meer dan 90 procent van de gevallen louter de overslagplaats. We hebben een langetermijncontract. Het is niet aan ons om dat engagement te verbreken, tenzij de overheden daar anders over beslissen’, klinkt het in een reactie. De Port of Antwerp-Bruges (beide havens werden in het begin van dit jaar samengevoegd) benadrukt dat men de Europese sancties strikt opvolgt.
Op Noorwegen na was België de afgelopen maanden de grootste rechtstreekse gasexporteur naar Duitsland.
Maar volgens Greenpeace, dat de overslagcijfers in Zeebrugge bijhoudt, is de praktijk wel degelijk problematisch. ‘De inkomsten uit olie en gas waren in 2021 goed voor 45 procent van de Russische begroting. Met de overslag van fossiel gas dragen de haven en Fluxys daartoe bij, en dús ook aan de oorlog in Oekraïne’, zegt woordvoerder Joeri Thijs. In totaal waren de overslagdiensten in de haven van Zeebrugge in het eerste kwartaal van 2022 goed voor 10 procent van de totale Russische LNG-export. Thijs: ‘En aangezien dat LNG nauwelijks voor Europa bestemd is, draagt dit ook niets bij aan de Europese bevoorradingszekerheid of de hoge energiefacturen van gezinnen.’
Voor de haven van Zeebrugge heeft de oorlog in Oekraïne niet alleen de overslag gestimuleerd. De Europese energiemarkt is sinds 24 februari grondig door elkaar geschud, en daar pikken de haven en Fluxys een graantje van mee. De eerste negen maanden van 2022 voerden de EU en het Verenigd Koninkrijk samen 316 miljard kubieke meter gas in. Maar in vergelijking met vorig jaar kwam er wel 57 miljard kubieke meter minder pijplijngas uit Rusland in Europa aan. ‘Dat tekort werd voornamelijk opgevangen door pijplijninvoer uit Noorwegen en LNG per schip’, zegt Van de Graaf. ‘Met pijplijnen uit het Verenigd Koninkrijk én Noorwegen, en de LNG-terminal van Fluxys is de haven van Zeebrugge een belangrijke draaischijf geworden voor Noordwest-Europa’, klinkt het. De cijfers zijn duidelijk: tussen januari en september van dit jaar werd er 85,7 terrawattuur op het vervoersnetwerk van Fluxys geplaatst, meer dan een verdubbeling tegenover die periode vorig jaar.
Woekerwinsten
Vooral voor Duitsland was dat belangrijk. Door zijn omstreden energiebeleid van de afgelopen decennia was Berlijn tot voor kort erg afhankelijk van Russisch gas. Maar intussen heeft Moskou de gasstromen via pijplijn met 80 procent verminderd. Om black-outs te vermijden en de Europese afspraken te respecteren, heeft de regering van bondskanselier Olaf Scholz de gasvoorraden in ijltempo gevuld. Met dank aan Zeebrugge: op Noorwegen na was België de afgelopen maanden de grootste rechtstreekse gasexporteur naar Duitsland. En maar liefst de helft van het vloeibare gas dat via Nederland naar Duitsland stroomde, kwam oorspronkelijk uit België. Tegen die achtergrond zullen Scholz en energieminister Robert Habeck begin december een bezoek aan Zeebrugge brengen.
De toegenomen trafiek naar Nederland en Duitsland legt de haven van Zeebrugge geen windeieren. Omdat het transport van vloeibare bulk dermate is toegenomen, kan Port of Antwerp-Bruges in de eerste jaarhelft van 2022 positieve groeicijfers voorleggen, ondanks de oorlog. Ook voor gastransportbeheerder Fluxys zijn het gouden tijden. Door de hoge gasprijzen zijn de inkomsten voor het transport en de opslag van gas flink toegenomen. In de eerste zes maanden van dit jaar boekte het bedrijf, dat voornamelijk in handen is van de Belgische gemeenten, een half miljard extra inkomsten. Die woekerwinsten zijn ook de regering-De Croo niet ontgaan. Voor de begroting van 2023 wil Vivaldi eenmalig 300 miljoen euro van die winsten afromen.
Oman en Qatar
Door de oorlog in Oekraïne is de haven van Zeebrugge ook gewild op het internationale toneel, zo valt in regeringskringen te horen. Vooral vanuit het Midden-Oosten bestaat er verregaande interesse om de banden verder te versterken. Dat ons land geen eigen energiebedrijf heeft en te klein is om te concurreren, zou België de status van een honest broker opleveren. Zo bestaat er tussen Qatar en Fluxys sinds 2019 al een miljardencontract voor LNG- leveringen tot 2044. En ook met Oman waren er de afgelopen maanden intensieve contacten. Het gaat voornamelijk om waterstof, waarop België en Fluxys vanwege de klimaattransitie zwaar willen inzetten, onder meer in Zeebrugge.
Verwacht wordt dat Zeebrugge zijn cruciale positie op het vlak van vloeibaar gas nog zal verstevigen. Fluxys schroeft de hervergassingscapaciteit al enige tijd op. Om de transportcapaciteit naar Duitsland te verhogen, werkt het bedrijf aan een uitbreiding van zijn netwerk tussen Desteldonk en Opwijk. De oorlog in Oekraïne zal volgend jaar wellicht nog meer trafiek opleveren. Tussen januari en september 2022 bedroeg de export van Russisch pijplijngas naar Europa nog altijd 60 miljard kubieke meter. ‘Dat valt volgend jaar weg’, zegt Van de Graaf. ‘We zullen dat moeten zien op te vangen met besparingen, diversificatie en… vloeibaar gas. Dat wordt lastig, en vermoedelijk zullen de prijzen weer stijgen. Maar voor Fluxys biedt dat alweer nieuwe mogelijkheden.’
