‘Goede zorg laat zich niet vatten in prestaties, schema’s en procedures alleen’

‘Moeten we ons dan niet afvragen hoe we als maatschappij voor mekaar willen zorgen?’ vragen Dorien Meulenijzer en Bieke Verlinden een jaar na de lancering van de campagne ‘Ook mijn zorg’.

Eén jaar geleden lanceerden Dorien Meulenijzer en ik een filmpje. Een vrouw ligt naakt op een lopende band. Een onbekende hand zet de band in gang. Dorien, die een spierziekte heeft, vertelt dat haar verzorging de laatste tijd steeds meer zo aanvoelt. Onpersoonlijk, gehaast, mechanisch ‘afvinken’ van gedane zorgtaken. Chronozorg. Eén van haar zorgverleners valt in: ook voor hem voelt het zorgen onwaardig en onmenselijk aan. Hij moet zich aan de klok houden, hij heeft nóg zoveel mensen te verzorgen binnen de opgelegde tijd. De naakte vrouw verdwijnt in een doos: klaar, afgewerkt. “Is dit ook uw zorg?” vroegen we.

Het filmpje maakte heel wat los. Dorien werd uitgenodigd in De Afspraak om haar verhaal te vertellen en te pleiten voor een heel andere organisatie van onze zorg. Menselijker, met meer tijd en personeel, minder bureaucratie en vooral meer zorgzaamheid.

Na Dorien volgden nog verschillende getuigenissen: van zorgverleners, verpleegkundigen, patiënten, families. Eén jaar later stellen we ongelovig vast dat er niets veranderd is: de zorgwekkende evoluties in de zorg gaan gewoon door. We staan er als samenleving bij en kijken ernaar. Moeten we ons dan niet afvragen hoe we als maatschappij voor mekaar willen zorgen?

Op een dag heeft elk van ons zorg nodig. Dit is dus nog steeds – zeer letterlijk – ook uw zorg.

Beheerszorg, of liever gewoon goede zorg?

We blijven de ‘beheerszorg’ accepteren: een standaardpakket verzorgingstaken dat zorgverleners in sneltempo voor iedere zorgbehoevende moeten afwerken. Er zijn rusthuizen waar iedere oudere ’s morgens volledig gebaad en gekleed moet worden vóór 10 uur, dan moet iedereen aan de ontbijttafel zitten. Dus moeten vele ouderen al om vijf of zes uur ’s ochtends uit hun bed getild worden en vaak nog half slapend in bad gaan, anders krijg je alle bewoners niet op tijd ‘afgewerkt’ aan de ontbijttafel. ’s Avonds heb je de omgekeerde beweging: vanaf zes uur worden mensen in pyjama en in bed gestopt, anders raken de zorgverleners niet het hele gebouw rond voor de start van de nachtshift.

Om de strakke tijdschema’s bol te werken, wordt vaak (slaap)medicatie ingezet om ouderen op tijd ‘in bed’ te krijgen. En lastige dementievormen onderdrukt men al eens met antipsychotica. De hoeveelheid slaapmedicatie, antidepressiva en neuro- en antipsychotica die aan onze ouderen toegediend wordt, is duizelingwekkend. Allemaal om hen kalm en ‘gelukkig’ te houden en te doen ‘passen’ in het rijtje. Op papier dan. Want in werkelijkheid hebben dergelijke medicatie, naast hun torenhoge financiële kostprijs, ernstige bijwerkingen, verhogen ze de afhankelijkheidsgraad van ouderen enorm en ontnemen ze ouderen de kans om op een menswaardige manier oud te worden. Ze zetten de zorg enorm onder druk, zowel financieel als menselijk.

In februari 2017 klaagden we het systeem aan waarin zorg ‘afgewerkt’ moet worden met strakke takenlijstjes en met de chronometer in de hand. Want ook voor de zorgverlener is dit onmenselijk en onwaardig werken. Het systeem degradeert zorgbehoevenden tot producten en zorgverleners tot robots. Zij die in de zorg aan de slag zijn vervreemden steeds vaker van hun werk omdat er geen vertrouwen en tijd meer is voor de eigen zorgzame intuïtie en de werkdruk ondoenbaar hoog ligt. Het mag dan ook niet verbazen dat de burn-outcijfers bij het zorgpersoneel zorgwekkend hoog liggen.

Elke dag moet het personeel een waterval aan cijfers produceren zodat alles te verantwoorden en te controleren valt door het management en de aankoopdienst. Checklists, procedures, evaluatieschema’s: wie in de zorg werkt, moet dus onophoudelijk meten, registreren en controleren om te bewijzen dat aan de instructies werd voldaan. Terwijl al die tijd gebruikt kan worden om echt te zorgen, op het ritme van de zorgbehoevende.

Want misschien heeft die ’s morgens meer tijd nodig of blijft die liever wat langer op. Misschien zijn sommige handelingen moeilijker voor iemand en wil die er graag wat meer rust of aandacht bij. Misschien hoeven de haren eens een dag niet gewassen en gebruikt men die tijd liever om even te praten, het hart te luchten of eens samen te lachen. Dat kan je niet in checklists of minuten gieten. Dat hangt af van de mens die voor je zit. Waarom toch ontzeggen we elkaar de tijd en het vertrouwen om daar zelf, samen over te beslissen? Omdat we het nadien dan niet in detail kunnen controleren? Omdat het niet ‘efficiënt’ is?

Wanneer enkel de cijfers tellen, komt het kwaliteitsvraagstuk op de tweede plaats. De tendens is: steeds meer met minder. Of erger: zorg moet opbrengen. Het aantal investeringsgroepen dat actief is in de ouderenzorg is dan ook hoog. Een zelfde interesse vanuit dat soort kapitaalgroepen duikt tegenwoordig ook vaker op in de kinderopvang. En ook vastgoedpromotoren zijn plots erg geïnteresseerd in de gehandicaptenzorg. Zou dat te maken hebben met de vermarkting door het persoonsvolgend budget, dat solidariteit niet meer voorop zet maar zorg als een individueel inkooprecht de markt op jaagt?

Wat doen we er zelf aan?

Sinds de lancering van onze campagne hebben we zelf niet stilgezeten. Er kwam een stroom aan reacties en persoonlijke verhalen op gang na de lancering van het filmpje. We spraken met ontzettend veel mensen die in de zorg staan, als zorgverlener of zorgbehoevende, en met de naaste familie van deze mensen. We overlegden met verschillende belangengroepen en spraken onze eigen politieke familie aan: partij, vakbond en mutualiteit. We schreven daarop allebei nog verschillende bijdragen over de thema’s zorg en welzijn.

Daarbij grepen we ook het M-decreet aan, dat kinderen met een beperking aan hun lot overlaat in het onderwijs, via opiniestukken en gespreksavonden met ouders, leerkrachten, zorgondersteuners … Een jaar lang zijn we ook op zoek gegaan naar goede praktijken. En die hebben we zeker gevonden.

Het kán dus wel degelijk anders, als we ten minste de juiste keuzes willen maken. In de rusthuizen van Zorg Leuven experimenteren we met fingerfood om oudere bewoners opnieuw plezier en autonomie te bieden bij het eten van een volwaardige maaltijd in kleine, grijpbare hapjes. Met onze stedelijke kinderdagverblijven kiezen we er bewust voor om tegen het Vlaamse beleid in te gaan door in te zetten op meer opvang, met aandacht voor het jonge kind én de kinderbegeleiders. In onze woonzorgcentra geven we bewoners de kans om op permanente basis een kwaliteitsbeoordeling geven. De KULeuven ondersteunt ons daar niet alleen in, ze buigt zich ook actief mee over concrete dagelijkse bekommernissen en bouwt innovatief mee aan zorgondersteuning in co-creatie met de bewoners.

Maar ab-so-luut geïnspireerd raakten we in het Leuvense woonzorgcentrum De Wingerd. Ik liep er zelf recent twee dagen stage om meer te leren over de aanpak aldaar en werd sterk getroffen door het thuisgevoel, de zorgzaamheid en vooral de traagheid van het leven en het werken in de zorgwoningen. Neem bijvoorbeeld het totale respect voor de autonomie van de bewoners dat het verzorgende personeel van De Wingerd aan de dag legt: eerder dan alle zorg zelf over te nemen zodat het snel vooruit gaat, laten de verzorgers bewoners zoveel mogelijk zelf doen wat ze nog kunnen, ook al duurt het dan wat langer. Bewoners staan op en gaan slapen wanneer ze dat zelf willen.

Ook blijft er aandacht voor zelfredzaamheid. Wanneer iemand altijd graag gestreken heeft, mag die in de woning ook gewoon strijken. Er staat zelfs een wasmachine en een droogtrommel in elke woning waar 8 personen met dementie samen leven. Kleine was zoals tafellakens en keukenhanddoeken of een schort worden in er gewassen en gedroogd, gestreken en geplooid. Allemaal door de ouderen zelf. Elk met een eigen taak en met een eigen verantwoordelijkheid delen ze er samen een huis en een thuis. Ze ruimen zelf af en vullen de vaatwasmachine. Koekjes en cake bakken ze er op eigen initiatief. Maaltijden worden niet afgewerkt en geproportioneerd aangeleverd, maar zijn bijna klaar: er moeten nog kruiden toegevoegd worden, de kip moet nog in de oven geplaatst worden, net zoals de soep op het vuur opgewarmd moet worden. Dat creëert meteen sfeer, goesting om te eten en heel veel geborgenheid. Ontbijt? Dat is wanneer je opstaat en zelf je bord en tas uit de kast haalt. Koffie en beleg staan op tafel, en het brood zit gewoon in de broodzak – zoals thuis. De zorg die geboden wordt in de woning wordt als ondersteuningszorg gezien. Het is als familiezorg in een nieuw samengesteld gezin van 8 personen, met dementie.

Bindwerk in plaats van bandwerk

Het bewijst dat goede zorg niet te vatten is in prestaties, schema’s en procedures alleen. Welk cijfer plak je op zorgzaamheid, op een luisterend oor, een lach of traan? Als we de tijd voor die kleine goedheden wegnemen, dan ontmenselijken we zowel patiënt als zorgverlener. Zorgverleners vinden niet langer fierheid of vreugde in hun werk. Hun intuïtie en zorgzame inborst wordt afgeblokt door de onverbiddelijke regels en strakke tijdsschema’s.

Wanneer sporadisch schrijnende verhalen de media halen, flakkert het debat altijd even op, maar telkens maar voor even. Na de collectieve verontwaardiging is het erg snel weer business as usual. En áls er al iets gedaan wordt, dan komt men niet verder dan nóg meer meten en controleren. Méér bureaucratie, meer controle van bovenaf. Ondertussen overlijden ouderen door verstikking omdat ze ’s nachts vergeten worden op het toilet. Geen steen naar het personeel: probeert u maar eens nacht na nacht op uw eentje tientallen dementerende ouderen tegelijkertijd te verzorgen.

Een jaar geleden schudde de campagne ‘Ook uw Zorg’ heel wat mensen wakker. Laat ons van het komende jaar gebruik maken om duidelijk te maken dat we de weg die onze zorg is ingeslagen niet langer accepteren. Laat ons het tij keren, non-stop het debat aangaan en eisen dat de zorg herdacht wordt naar een menselijk systeem, niet gedreven door neoliberale principes als winst en kostenefficiëntie, maar voor en door mensen. Bindwerk in plaats van bandwerk. Het is ook uw zorg.

Dorien Meulenijzer

Raadslid OCMW Leuven en Zorg Leuven (sp.a)

Bieke Verlinden

Sp.a-schepen van Sociale Zaken, Werk en Studentenzaken in Leuven

video480360YouTubeIs dit ook uw zorg?https://www.youtube.com/1.0Ook mijn zorg270https://www.youtube.com/channel/UCt1s_RHOdnFPjbWZzUO25RQ