‘Gevaarlijk’, ‘staalharde ontkenning’, ‘onwetenschappelijk’: waarover gaat de rel rond Lieven Annemans?

Lieven Annemans (UGent) staat in het middelpunt van de storm. Prominente wetenschappers als Marc Van Ranst en Paul De Grauwe viseren de gezondheidseconoom, die zetelt in de expertengroep Celeval. ‘Ik maak mij zorgen om het onwetenschappelijke discours dat een uitgebreid forum krijgt’, zegt biostatisticus Kurt Barbé (VUB).

‘Good luck!‘ Viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) sloot donderdagavond af met een ironische tweet. Die kwam er als reactie op uitspraken van gezondheidseconoom Lieven Annemans (UGent) op de website van De Tijd en tijdens het Canvas-programma De Afspraak.

Annemans herhaalt al een tijd dezelfde bekommernis: veel experten hebben te weinig oog voor de verregaande gevolgen van hun voorgestelde coronamaatregelen. Nu het aantal bevestigde gevallen de hoogte ingaat, vreest hij een nieuwe golf aan beperkingen. ‘De jongste weken zien we in het coronadebat vooral polemiek en stijgende paniek’, aldus Annemans in De Tijd.

De academicus wil daarom het debat voeren met ‘sereniteit en heldere cijfers’. Annemans nuanceert de stijging in het aantal bevestigde coronapatiënten van de laatste dagen. Tussen 8 en 14 september is het gemiddelde aantal nieuwe coronabesmettingen fors gestegen naar ruim 978 per dag. Dat is een toename met 74 procent ten opzichte van de voorgaande zeven dagen.

Maar, zo zegt Annemans, die stijging is vooral te wijten aan het opgevoerde aantal tests. ‘Vergelijk het met een zaal waarin pakweg 100 personen zitten en die helemaal verduisterd is. Door een welgemikte spot op een deel van de zaal te richten zien we plots een tiental mensen. Door een tweede spot op een ander deel van de zaal te richten zien we nog eens tien mensen extra.’

Hij wijst ook naar de positiviteitsratio, de verhouding tussen het aantal tests en de positieve gevallen. Gedurende de periode van 8 september tot 14 september bedroeg die 3,2 procent, aldus Sciensano.

Die redenering schiet bij meerdere experts in het verkeerde keelgat. Onder meer bij Marc Van Ranst. ‘Een gezondheidseconoom ontkent staalhard dat er momenteel meer gevallen zijn, en vindt dat we moeten versoepelen’, aldus Van Ranst op Twitter, gevolgd door de ‘good luck‘. Annemans zetelt immers in de expertengroep Celeval, die de Veiligheidsraad adviseert. Van Ranst zit daar enkel als plaatsvervanger van Erika Vlieghe (UZA), voormalig GEES-voorzitter.

Biostatisticus Kurt Barbé (VUB) is evenmin te spreken over Annemans’ vergelijking met de ‘verduisterde zaal’. ‘Ik maak mij zorgen om het onwetenschappelijke discours dat een uitgebreid forum krijgt’, zegt hij. ‘De beeldspraak om te verwijzen naar een donkere kamer is foutief en ronduit gevaarlijk.’

Volgens Barbé laat dat beeld een belangrijk aspect achterwege. ‘Het aantal mensen in de kamer is niet statisch, er lopen mensen in en uit zonder dat je het ziet. Bovendien hangt het aantal mensen dat binnenloopt af van het aantal mensen dat al in de kamer zit of zat. We moeten dus voorzichtig zijn dat de kamer niet overvol raakt zonder dat we het zien gebeuren.’

Kip en ei

Volgens bio-informaticus Bart Mesuere (UGent) zal ‘geen enkele expert ontkennen dat er meer bevestigde gevallen zijn omdat er meer getest wordt’. Maar dat betekent niet dat Annemans per definitie gelijk heeft. ‘De vraag is of de huidige stijging enkel daardoor kan verklaard worden en er dus niets aan de hand is. Daarop denk ik dat het antwoord negatief is.’

Van Ranst en experts als Pierre Van Damme (UA) zeggen dat er heel wat meer aan de hand is dan wat Annemans beweert. Zo ligt de R-waarde in ons land op 1,4. Elke coronapatiënt besmet gemiddeld zo’n 1,4 nieuwe mensen. Dat betekent dat dat de verspreiding versnelt. Bovendien is er ook een duidelijke versnelling te merken in het aantal besmettingen bij 60-plussers. De infecties vinden dus niet enkel plaats bij twintigers en dertigers, maar ook bij de risicogroepen.

Bovendien stijgt het aantal ziekenhuisopnames. Het gemiddelde aantal ziekenhuisopnames steeg tussen 10 en 16 september met ruim 16 procent naar 39 per dag. Volgens waarnemers is die parameter een van de meest duidelijke indicatoren van een versnelling.

Eerder op de week gaf Sciensano-wetenschapper Brecht Devleeschauwer nog een nuance mee op de website van de VRT-nieuwsdienst: ‘Er wordt ook meer getest omdat er meer positieve gevallen zijn. Want dan zullen meer mensen zich melden bij de dokter omdat ze symptomen hebben of omdat ze in contact zijn geweest met iemand die besmet is. Het is dus een beetje de kip of het ei.’

Gekke schommelingen

Maar eigenlijk weten we niet heel veel over de verhouding tussen reële coronapatiënten en het aantal tests, zegt Mesuere. ‘We kennen wel het aantal positieve personen per dag. Dat lijkt hetzelfde, maar dat is het niet’, aldus Mesuere. ‘Sommigen worden op de datum van het uitvoeren van de test in kaart gebracht, anderen op de datum van de afname van hun staal. Daardoor krijg je een verschuiving van een paar dagen wat vooral rond het weekend voor gekke schommelingen zorgt. Daarnaast worden positieve personen ook maar één keer meegeteld, terwijl ze meerdere keren kunnen getest worden.’

Er zijn nog meer blinde vlekken. ‘Er zijn bijvoorbeeld geen gegevens over waarom mensen getest worden.’ We weten dus niet hoeveel mensen met klachten de huisarts bezoeken, hoeveel asymptomatisch zijn, hoeveel er terugkeren van een reis.

Mesuere zegt al enkele keren Sciensano te hebben gevraagd om meer data, maar zonder succes. Eerder op de week deed biostatisticus Niel Hens (UHasselt) zijn beklag bij Radio 1. ‘We hebben eigenlijk nog altijd te weinig informatie om er een goed oordeel over te kunnen vellen en doelgerichte maatregelen te kunnen nemen. Het is een beetje verbijsterend om in de 21ste eeuw na zo veel maanden te weinig informatie te krijgen.’

Hoe dan ook lijkt de kiem van de discussie te liggen in het belang dat wordt gehecht aan het exponentiële karakter van het virus. Waar Annemans wijst naar de absolute cijfers, waarschuwen experten als Hens voor de minste stijging. ‘In het begin stijgen de cijfers met mondjesmaat, maar op een bepaald moment gaat het echt wel versnellen en komt er een grote stijging’, aldus Hens.

Seizoensgriep

Annemans wordt trouwens niet enkel door experten als Van Ranst op de korrel genomen. Ook bij huidige leden van de Celeval wordt er getwijfeld aan zijn ‘wetenschappelijke integriteit’, zo meldt De Morgen.

Op sociale media doet econoom Paul De Grauwe er een schepje bovenop. Hij verwijst naar de ondertekening door Annemans van een open brief waarin het virus ‘niet gevaarlijker dan de jaarlijkse seizoensgriep’ werd geacht. Tijdens een live-uitzending van Terzake trok Annemans zijn steun voor die brief in. Hoe dan ook schrijft een ironische De Grauwe eveneens ‘good luck, Belgium‘.

https://twitter.com/pdegrauwe/status/1306710372242653187Paul De Grauwehttps://twitter.com/pdegrauwe

Die gezondheidseconoom ondertekende een brief waarin stond dat de coronavirus "een virus is dat niet gevaarlijker is dan de jaarlijkse seizoensgriep". Hij zetelt nu in officieel adviesorgaan. Good luck Belgium. https://t.co/R1IWy2CCSF

— Paul De Grauwe (@pdegrauwe) September 17, 2020