‘Geloof politici niet die doen alsof ze eigenhandig de energieprijzen kunnen temmen’

‘Het enige wat politici kunnen doen, is bepalen wie ervoor zal opdraaien’, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

In de songs van Bruce Springsteen zul je zelden iets vernemen over de effecten van renteverhogingen bij de centrale bank. Wel zingt hij over het lot van de gewone werknemer, dat sinds de dood van God de naam ‘de economie’ heeft gekregen. ‘Lately there ain’t been much work, on account of the economy’: het is een vaak geciteerd zinnetje, ook in zakenkranten, uit zijn evergreen ‘The River’. Het genie van Springsteen zit in de eenvoud: de economie verschijnt, onnadrukkelijk maar onweerlegbaar, als Vrouwe Fortuna, als een omstandigheid waar de gewone mens weinig vat op heeft. Dat is hoe het al in de late jaren zeventig werd aangevoeld, en zo wordt het nog altijd ervaren. ‘Het ligt aan de economie’ wil eigenlijk zeggen: het is onheil waar niet tegen op te roeien valt.

Het recentste voorbeeld is iets wat elke Vlaming raakt waar zij het voelt: in de portemonnee. Alles is plots fors duurder geworden, om precies te zijn 7,59 procent duurder dan in januari vorig jaar. Dat is véél duurder. Je hoort Vlamingen erover spreken aan de kassa’s van warenhuizen. Je ziet hoe mensen keuzes moeten maken, vooral aan de onderkant van de samenleving. Politici bekvechten nu al weken over oplossingen, want ze moeten de indruk geven dat ze iets aan de prijzen kunnen doen, ook al is dat niet zo. Uiteindelijk zullen hun beslissingen – de btw op elektriciteit verlagen en een cheque van 100 euro uitdelen – vooral symbolisch zijn, want de middenklasse betaalt uiteindelijk toch. En de economen? Die weten het niet zo goed.

Natuurlijk blijven beursanalisten, professoren en hoofdeconomen aan de lopende band verklaringen produceren, en een aantal van hun verhalen snijden hout, of toch voor zolang het duurt. Over de stijgende energieprijzen is een complex maar steekhoudend verhaal te vertellen. Over hiaten in de productieketens van toiletpapier tot computerchips door de epidemie, de zogenaamde ‘supply chain’-problemen, ook. De krapte op de arbeidsmarkt is in veel landen een belangrijk element – anders dan bij Springsteen zijn er vandaag in ons land niet te weinig jobs, maar te weinig kandidaten voor die jobs. Je zou denken dat dat een bagatel is in vergelijking met grauwe werkloosheid, maar zo simpel ligt het dan toch ook weer niet. Te weinig kandidaten voor veel jobs drijft de lonen omhoog, waardoor de bedrijven dan weer hun producten duurder moeten maken: de beruchte ‘loon-prijsspiraal’.

Maar over één kwestie is er onder economen vandaag veel onenigheid, en toevallig is dat de allerbelangrijkste kwestie: zullen de prijzen blijven stijgen, of komt alles snel in een rustiger vaarwater? Philip Lane, hoofdeconoom van de Europese Centrale Bank, zei onlangs nog dat de inflatie in de eerste zes maanden hoog zal blijven, en daarna sterk zal dalen. Maar de ceo van het Noorse oliefonds, het grootste overheidsfonds ter wereld en dus zelf een grote speler in het veld, sprak de ECB dit weekend in de krant Financial Times nog tegen. Hij had het onder meer over Ikea dat zijn prijzen met 9 procent heeft verhoogd, en verwacht in het algemeen dat de prijzen niet snel naar beneden gaan, onder meer door de al genoemde krapte op de arbeidsmarkt. De Gentse econoom Stijn Baert verwoordde het vorig jaar nog heel precies: ‘Economen kunnen vandaag de toekomst niet beter voorspellen dan astrologen.’

Dat betekent niet dat we de economische wetenschap moeten opdoeken, integendeel. Het betekent wel dat de echte politieke keuzes niet liggen in het bestrijden van de inflatie of de energieprijzen in het algemeen, maar in de verdeling van lusten en lasten. Zeker, het kan plots slecht gaan ‘on account of the economy’ – en het is nogal logisch dat een pandemie niet goed is voor de welvaart – maar de echte vraag blijft hoe we de pijn verdelen. Pas op met economen die zeggen dat de automatische indexaanpassing van onze lonen ‘uiteraard’ afgeschaft moet worden, als was dat een nieuwe wet van Newton. Of met politici die zeggen dat het beter is ‘voor de economie’ dat de hele middenklasse erop vooruitgaat, in plaats van de schaarse middelen in te zetten voor de armsten. Dat zijn politieke keuzes, punt. Geloof politici niet die doen alsof ze eigenhandig de energieprijzen kunnen temmen. Het enige wat ze kunnen doen, is bepalen wie ervoor zal opdraaien. Want alle economie is in wezen politieke economie.